ÖĞRETMEN ADAYLARI GÖRÜŞLERİNE GÖRE ÖĞRETMENLERİN KARŞILAŞTIKLARI PROBLEM DAVRANIŞLAR VE ÇÖZÜM YAKLAŞIMLARI Y.Doç.Dr. Ahmet YIKMIŞ Y.Doç.Dr. Ayhan URAL Abant İzzet Baysal Üniversitesi

AMAÇ Normal ve özel eğitim okullarında görev yapan öğretmenlerin karşılaştıkları problem davranışların neler olduğu ve bu problem davranışları çözmek için başvurdukları yaklaşımların benzerliğine ilişkin öğretmen adayı görüşlerini ortaya koymaktır.

Bu amacı gerçekleştirmek için aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır. Normal ve özel eğitim okuluna devam eden öğrencilerin ders içi ve ders dışında gösterdikleri problem davranışlar nelerdir?

2. Normal ve özel eğitim okulu öğretmenlerinin öğrencilerin gösterdikleri problem davranışları çözme yaklaşımları nelerdir?

3. Normal ve özel eğitim okulu öğretmenlerinin, öğrencilerin gösterdikleri problem davranışları çözme yaklaşımları benzerlik göstermekte midir?

YÖNTEM Bu çalışma, niteliksel bir araştırma olarak tasarlanarak gerçekleştirilmiştir.

öğretmenlik uygulaması yapan öğretmen adayları KATILIMCILAR normal çocukların devam ettiği bir ilköğretim okulu ile özel gereksinimli çocukların devam ettiği bir gündüzlü özel eğitim okulunda öğretmenlik uygulaması yapan öğretmen adayları

KATILIMCI SAYISI sınıf öğretmenliği anabilim dalında normal çocukların devam ettiği ilköğretim okulunda öğretmenlik uygulaması yapan sınıf öğretmenliği anabilim dalında öğrenim gören 12 öğretmen adayı ile özel eğitim okulunda öğretmenlik uygulaması yapan özel eğitim bölümü zihin engelliler anabilim dalında öğrenim gören 13 öğretmen adayı

Öğretmen Adayları İlgili ana bilim dallarında 4. sınıf öğrencisidir, Öğrenimleri sırasında; sınıf yönetimi ve davranış değiştirme gibi dersler almışlardır. 14 hafta süresince okullarda öğretmenlik uygulaması yapmışlardır.

Sınıf öğretmenliği anabilim dalında öğrenim görenler, haftada 6 saat, Aday Öğretmenlerden Sınıf öğretmenliği anabilim dalında öğrenim görenler, haftada 6 saat, Zihin engellilerin eğitimi anabilim dalında öğrenim görenler, haftada 10 saat uygulama okullarında bulunmaktadırlar.

Öğretmen Adayları öğrencileri ve öğretmenleri uygulama süresince; ders içi ve ders dışı zamanlarda öğrencileri ve öğretmenleri gözleme imkanı bulabilmişlerdir.

Bu Durum katılımcı gözlemci olmalarına olanak sağlamıştır. öğretmen adaylarının öğretmenlik uygulaması yürüttükleri okullarda katılımcı gözlemci olmalarına olanak sağlamıştır.

2003- 2004 öğretim yılı bahar yarıyı ders bitiminde toplanmıştır. Verilerin Toplanması Araştırma verileri; 2003- 2004 öğretim yılı bahar yarıyı ders bitiminde toplanmıştır.

Verilerin Toplanması Öğretmen adayları ile yapılan görüşmeler 20-25 dakikalık süreleri kapsamaktadır.

araştırma problemiyle ilgili Verilerin Toplanması araştırma problemiyle ilgili üç temel soru sorulmuştur.

içerik analizi yöntemiyle Verilerin Analizi Veriler, içerik analizi yöntemiyle analiz edilmiştir.

BULGULAR Araştırma bulguları, öğrencilerin ne tür problem davranış sergiledikleri ve bu davranışlar karşısında öğretmenlerin yaklaşım biçimleri; kategorilerine uygun olarak tema ve bu temalara ilişkin alt temalara ayrılmıştır.

Görüşmeler sonucunda aday öğretmenlerin BULGULAR Görüşmeler sonucunda aday öğretmenlerin gözledikleri problem davranışlar:

İlköğretim okulunda ders süresince karşılaşılan problem davranışlar Dersi dinlememe Dersle ilgilenmeme Kendi aralarında konuşma Söz almadan konuşma Sıranın üzerine yatma Birbirlerine saygısızca davranma Öğretmenlerine saygısızca davranma Birbirlerine vurma Sınıf kurallarına uymama Tuvalete gitme Gürültü yapma Konuşan kişiyi dinlememe İtişme İzinsiz dışarı çıkma

"Hiçbiri bir kere parmak kaldırarak söz almıyor. "(SG:4) ÖRNEKLER "Öğrenciler öncelikle hiç dersi dinlemiyorlar, ders hiç ilgilerini çekmiyor, konuşuyorlar. Hem kendi aralarında, hem de öğretmenle söz almadan. " (SG:1) "Hiçbiri bir kere parmak kaldırarak söz almıyor. "(SG:4)

Özel eğitim okulunda ders süresince karşılaşılan problem davranışlar Bacağını ya da ayağını sallama Masanın altına eğilme Sık sık tuvaletinin geldiğini söyleme Arkadaşını rahatsız etme Kafa sallama Dil çıkarma Eliyle masaya vurma Dikkat süresinin azlığı Yanındaki arkadaşıyla konuşma Sınıfta gezinme Küfür etme Tükürme Vurma Parmak kaldırmadan konuşma Arkadaşının eşyasını izinsiz alma Durup dururken gülme

ÖRNEK Öğrenciler mi öğrenciler farklı faklı mesela benim sınıfımda gezinme davranışı vardı. Problem davranış olarak bir kız öğrenci vardı onun bu küfretme şeyi vardı. Dikkat dağınıklığı var. Diğer sınıflarda vurma davranışı çok vardı. Tükürme davranışı var bunların hepsi olumsuz davranışlar.’ (ÖG:4)

Zil çalar çalmaz koşarak birbirlerini iterek çıkma İlköğretim okulunda ders dışı etkinliklerde karşılaşılan problem davranışlar İtme-kakama Merdivenden itme Kavga etme Zil çalar çalmaz koşarak birbirlerini iterek çıkma

ÖRNEK ‘Birbirleri ile kavga ediyorlar, genelde erkekler arasında çok oluyor, tahtanın önünde falan çok kavga ediyorlar.’ (SG:5)

Özel eğitim okulunda ders dışı etkinliklerde karşılaşılan problem davranışlar Vurma Tükürme Sınıfta dolaşma Sallanma Isırma Kum yeme Tek başına bir kenarda oturma Çevreye zarar verme

ÖRNEK ‘Bir kız öğrencide şey vardı arkadaşını ısırma, vurma yani arkadaşlarına karşı şiddet uygulama gözlüyorduk. Bir erkek öğrenci de kumarlı yiyordu. Diğer bir kız öğrenci de kimseyle iletişimi yoktu yani tek başına bir kenarda oturmayı tercih ediyordu’ (ÖG:2)

Sınıf Öğretmenlerinin Problem Davranışlar Karşısında Sergiledikleri Yaklaşımlar Azarlama Bağırma Sınıfta dövme Sınıfın dışına çıkarıp dövme Dışarı atma Tehdit etme-korkutma Tepkisiz kalma Çocuğu rencide etme

ÖRNEK ‘4. sınıftaydı. O sınıf öğretmeni çok sertti. Öğrenci konuştu üstelik ödevini de yapmıştı. Öğretmen çok sinirlendi. İşte dışarı çıkarıp dövdü. Ondan sonra aynı sınıfta yine ağlayan bir öğrenci vardı. Ödevini yapmadığı için ağlıyor olabilirdi. Yani karnının ağrıdığını söyledi öğretmen hiç ilgilenmeden sınıftan gitmesini bir daha gelmemesini annesinin de onu rahatsız etmemesini söyledi. Kız yine ağlayarak eşyalarını topladı ve gitti. Başka bir okula gitmesini ondan bıktığını söyledi. Hiç ilgilenmedi belki gerçekten de karnı ağrıyor olabilirdi.’(SG:1)

Özel Eğitim Öğretmenlerinin Problem Davranışlar Karşısında Sergiledikleri Yaklaşımlar Görmezden gelme Ceza Birinci tür ceza (fiziksel ceza, bağırma) İkinci tür ceza (mola) Ayrımlı pekiştirme Sevgiyle ve şefkatle yaklaşma

ÖRNEK ‘Genelde sesini yükselterek ilk başta susun falan yüksek sesle daha sonra olmadı ceza. Kapının arkasına dikiyorlar bunun yanında pekiştireç falan kullanan az öğretmen var. Mesela getirdiğimiz o pekiştireç tablosu onları kullanan az sayıda öğretmen var. Ceza uygulanıyor. Fiziksel ceza değil ama kalkıp mesela kapının arkasında tek ayak üzerine dikip falan tabi fiziksel ceza uygulayan birkaç öğretmen var buna da şahit’. (ÖG:6)

TARTIŞMA problem davranışlar öğretimi engelleyecek özellik gösteren davranışlardır. Gözlenen problem davranışlar, öğrencilerin bulunduğu ortamlardaki çevresel uyaranların düzenlenmesiyle ilgili olabilir.

TARTIŞMA Öğretmenler, problem davranışların çözümünde çoğunlukla hoşa gitmeyen ve ceza özelliği gösteren yaklaşımlar benimsediği görülmektedir.

TARTIŞMA Öğretmenlerin öğrencilerin olumsuz davranışlarına yönelik ılımlı yaklaşımlar kullanamaması ve ceza özelliği gösteren yaklaşımları benimseyip uygulamaları, onların davranış değiştirme yöntemleri ile ilgili yeterli bilgi ve beceri dağarcığına sahip olamamalarından kaynaklanabilir.

TARTIŞMA Dolayısıyla öğretmenlerin uygun olmayan davranışlarla ilgili neler yapacaklarını bilmeleri ve yapmaları özel gereksinimli ve normal çocuklarda sorun davranışların ortaya çıkmasının önlenmesinde ve azaltılmasında etkili olacaktır. Ayrıca bu durum öğretmenlerin uygulama yapan öğretmen adaylarına da uygun model olmalarına katkı sağlayacaktır.

ÖNERİLER Benzeri bir çalışma öğrenci ve öğretmen görüşlerine dayalı olarak yapılabilir. Öğretmenler problem davranışlarla ilgili eğitim sürecinden geçirilerek sonuçlarına bakılabilir.

KAYNAKÇA Batu, S., Özen, A, (1997) Sınıf Öğretmenlerinin Sınıf Kontrolüne Yönelik Sorunlarının Ve Gereksinim Duydukları Destek Hizmet Türlerinin Belirlenmesi. IV. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi. Eskişehir. Bogdon, R. C., Biklen, S. K. (1992). Qualitative research for education; An introduction to theory and methods. (2. ed.) Needham Heights, MA: Allyn and Bacon. Çifci, İ., Tabak, Ö. (1997). Zihinsel Engelli Öğrencilerde Görülen Problem Davranışların Belirlenmesi. 7.Özel Eğitim Kongresi. Eskişehir. Erbaş, D. (2002). Gelişimsel Geriliği Olan Çocukların Problem Davranışlarının Azaltılmasında İşlevsel İletişim Öğretiminin Sönme ve Sönme Olmaksızın Etkililiklerinin Karşılaştırılması. Anadolu Üniversitesi Yayınları. Eskişehir. Eripek, S.(2003). Davranış ve Öğrenme Sorunları. Davranış ve Öğrenme Sorunu Olan Çocukların Eğitimi.Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayınları.Yayın No: 796.Eskişehir. Kaner, S., Uçak-Çiçekçi, A. (2000). Gözden Geçirilmiş Davranış Problemleri Kontrol Listesinin Türkçeye Uyarlanması. Özel Eğitim Dergisi. 2(4), 23-24. Kırcaali-İftar, G. (2002). Duygu ve Davranış Bozuklukları. Özel Eğitim. Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayınları.Yayın No: 756. Eskişehir.

KAYNAKÇA Kırcaali-İftar, G., Tekin, E. (1997). Tek Denekli Araştırma Yöntemleri. Türk Psikologlar Derneği Yayınları. Ankara. Kvale, S. (1996). Interviews. An introduction to qualitative research interviewing. California, CA; Thousand Oaks, Sage Publications. Özyürek, M. (1998). Sınıfta Davranış Değiştirme - Uygulamalı Davranış Analizi. Ankara: Karatepe Yayınları. Paton, M. S. (1990). Qualitative evaluation and research methods. (2nd) Newbury Park, CA. Sage Publication. Şenel, H.G. (2004). Sınıf Öğretmenlerinin Problem Davranışlar Karşısında Yapabilecekleri. Uygun Öğretmen İletişim Dergisi. Sayı: 2. Uysal, A. (2001). Zihinsel özürlü özel sınıf öğrencilerine öğretmenlerinden dönüt ve/veya pekiştireç talep etmeyi öğretmenin etkileri. Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Eskişehir. Uzuner, Y. (1999). Niteliksel Araştırma Yaklaşımı. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları, Eskişehir. Vuran, S. (2003). Uygun Olmayan Davranışların Azaltılması. Davranış ve Öğrenme Sorunu Olan Çocukların Eğitimi. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları, Eskişehir. Yıldırım, A., Şimşek, H. (1999). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara; Seçkin Yayınevi.