Zihin Engellilerin Eğitimi-2 Öğretim Görevlisi Özge ELİÇİN Uludağ Üniversitesi Üniversitesi

Bütün çocukların eğitiminde olduğu gibi zihin engelli çocukların eğitiminde de, onların ileride başkalarına bağımlı olmadan yaşamlarını sürdürmeleri, kendi kendilerine yeterli duruma gelmeleri ve toplumla bütünleşmeleri amaçlanmaktadır.

Zihin engelli birey, içinde yaşadığı toplumda sürekli etkileşim ve iletişim içerisindedir. Zihin engelli birey kendisini ifade edebildiği ve kendi ihtiyaçlarını bağımsız olarak karşılayabildiği düzeyde toplum içerisinde kabul görmesi beklenmektedir.

Zihin engelli yetişkinlerin aile üyesi, işçi, öğrenci, boş zaman etkinliklerine katılımcı olma, tüketicilik ve vatandaşlık gibi toplumsal rolleri üstlenebilmeleri için tam bağımsızlıklarını kazanmaları gerekmektedir.

Zihin engelli çocukların eğitim gereksinimleri onların bazı özelliklerine göre farklılaşabilmektedir.

Zihin engelliler homojen bir grup olmadığından, çeşitli özelliklerine bağlı olarak kendi içlerinde önemli bireysel farklılıklar göstermektedirler. Bu farklılıklar, onların toplum yaşamına hazırlanmalarında gerekli olan birçok beceriyi öğrenmede başkalarının yardımına daha fazla gereksinim duymalarına yol açabilmektedir.

Özellikle, diğer bireylerin kendi başlarına ya da çok az yardımla öğrendikleri birçok beceriyi zihin engelli çocuklar kendi başlarına öğrenmede ya da az bir yardımla üstesinden gelmede güçlük çekebilmektedirler.

Birçok zihin engelli birey bağımsız yaşamaya adaydır Birçok zihin engelli birey bağımsız yaşamaya adaydır. Birçoğu kendi bakımını sağlamaya, ev işlerini yapmaya, evlenip aile kurmaya, evdeki eşya ve cihazları kullanmaya, temizliğe, yiyecek hazırlamaya, kısaca kendi yaşamını bağımsız olarak sürdürmeye gereksinim duyacaktır .

Zihin engelli çocukların eğitimlerinin temel amacı, bu çocukların, yaşamlarını bağımsız olarak devam ettirebilmeleri için gerekli olan becerileri kazandırmaktır. Bu amaçla, zihin engelli çocuklara okul öncesi dönemden başlayarak güvenli ve bağımsız yaşam becerileri kazandırmaya yönelik eğitsel birtakım düzenlemelere yer verilmelidir.

Zihin engelli çocukların özel eğitim ihtiyaçları işlevsel akademik beceriler ve bağımsız yaşam becerileri üzerinde yoğunlaşmaktadır. İşlevsel akademik becerilerde işlevsellikten amaçlanan öğretilecek bilgi ve becerilerin birey için günlük yaşamda, evde, toplumda ve çevrede işe yarar olması ve kullanabilir olmasıdır.

Normal çocuklar, anne-baba gibi modeller ya da onlara tanınan fırsatlar aracılığıyla gelişim evreleri içinde bağımsız yaşam becerilerini kazanabilmektedirler. Buna karşın zihin engelli çocuklar, genellikle normal çocuklara tanınan fırsatlara sahip değildirler.

Çünkü aileler zihin engelli çocuğun bağımsız yaşam becerilerini nasıl kazanacaklarına ilişkin yeterli bilgiye sahip değildirler.

Aileler zihin engelli çocukların bu tür becerileri yapmaları yerine bu tür becerileri genellikle onlar için kendileri yapmaktadırlar. Zihinsel yetersizlik kadar anne-baba ve çevrenin olumsuz tutumları ve sistemli yaşantıların sağlanamaması,zihin engelli çocukların bağımsız yaşam becerilerini kazanabilmelerini geciktirebilmektedir.

Bu yüzden zihin engelli çocuğun bağımsız yaşam becerilerini kazanabilmeleri özel bir takım düzenlemeleri gerektirmektedir.

ZİHİN ENGELLİ ÇOCUKLAR VE KAYNAŞTIRMA BECERİLERİ Zihin engelli çocukların toplum tarafından kabul edilen beceri ve davranışları kazanıp, toplumun birer parçası olarak yaşayabilmeleri büyük ölçüde aldıkları eğitim ile mümkündür.

Kaynaştırma, gerektiğinde sınıf öğretmenine ve/veya engelli öğrenciye destek özel eğitim hizmetleri sağlanması koşulu ile engelli öğrencilerin normal eğitim ortamlarında eğitilmesidir.

Kaynaştırma eğitsel bir kavramdır ve özel gereksinimli çocukların uygun öğretim desteğiyle normal sınıf ortamlarına yerleştirme uygulamasıdır.

Kaynaştırma eğitiminde önemli olan, kaynaştırmanın engelli çocuğun yerleştirilme yeri olmasından çok, engelli çocuğun gereksinimlerinin karşılanacağı ve bu amaca yönelik olarak düzenlenecek ortam olmasıdır.

Kaynaştırma uygulamalarının temelinde, kaynaştırmanın normal ve zihin engelli çocukların arkadaşlık ilişkilerini geliştirdiği, eğitim ve öğrenme ortamlarını zenginleştirdiği varsayım yatmaktadır.

Engelli olsun ya da olmasın, her çocuğun kendine özgü özelliklere sahip olmaları nedeniyle, her bir çocuğun gelişiminin kendi içinde değerlendirilmesi gerekliliği, engelli çocukların normal eğitim ortamlarında eğitim alabilmeleri için bir başka neden olarak gösterilmektedir.

Zihinsel özürlü bireylerin eğitim gereksinimlerinin belirlenebilmesi için, çok yönlü ( aile , çocuk gelişimi ve eğitimci, psikolog, sosyal hizmet uzmanı, doktor, fizyoterapist, özel eğitim öğretmeni gibi) bir yaklaşımla yapılacak bir değerlendirmeye ihtiyaç vardır.

Birçok zihinsel özürlü birey bağımsız yaşamayı öğrenebilir Birçok zihinsel özürlü birey bağımsız yaşamayı öğrenebilir. Böylece birçoğu kendi bakımını sağlayabilir, ev işlerini yapabilir, evdeki eşya ve cihazları kullanabilir, temizliğini yapabilir, yiyecek hazırlayabilir, kısaca kendi yaşamını bağımsız olarak sürdürebilir.

Bireysel eğitim zihinsel özürlü çocukların bireysel olarak gelişim özellikleri dikkate alınarak, gereksinimlerinin eğitimci tarafından çocuğa bireysel olarak verilmesidir

Grup eğitim programı zihinsel özürlü bir grup çocuğun sosyal bir ortam içinde ortak gereksinimlerinin karşılanması, sosyal hayata uyumun sağlanması açısından büyük önem taşımaktadır.

En az kısıtlayıcı ortam Normal sınıf Kaynak oda Özel sınıf Özel eğitim okulu Yatılı okul/bakım evleri

Öğrenme güçlüğü çeken bir öğrenci ile zihinsel yetersizliği olan bir öğrenci arasındaki fark nedir?

Öğrenme güçlüğü olan öğrenciler normal ya da normalüstü zekaya sahip olan, ancak okuma, yazma ya da matematik gibi belirli alanlarda güçlük çeken öğrencilerdir. Zihinsel yetersizliği olan öğrenciler ise gelişimin her alanında akranlarından daha az başarı göstermektedirler.

Zihinsel yetersizliği olan öğrenciler de öğrenebilirler Zihinsel yetersizliği olan öğrenciler de öğrenebilirler. Sadece daha yavaş ve bol tekrara dayalı bir öğretim sunmak gerekir.

Öğretim Yöntem ve Teknikler Uygulamalı davranış analizi: Davranış değişikliği çevresel değişikliklere bağlı olarak gerçekleşir. Gözlenebilir davranışlar önemlidir. Olumlu davranışlarda olumsuz davranışlar gibi öğrenme sonucunda ortaya çıkmaktadır. Bir davranışı izleyen ve o davranışın ileride gerçekleşme olasılığını arttıran durum, pekiştirme olarak adlandırılmaktadır.

Yöntemin temeli şunlara dayanır; Yeni beceri ya da öğretilecek davranışın açık bir biçimde tanımının ve görev analizinin yapılması Öğrencinin beceriye ilişkin performansının doğrudan ve sıklıkla ölçülmesi Öğretimde öğrencinin aktif katılımının sağlanması Öğrenci performansına hemen ve sistematik geri bildirim sağlanması Uyaran kontrolü yoluyla doğru öğrenci tepkilerinin, öğretim amaçlı ipuçlarından ya da yardımlarından, doğal ortamlardaki uyaranlara transfer edilmesi Yeni öğrenilmiş becerilerin farklı ortamlarda genellenmesi ve sürdürülmesi yollarının geliştirilmesi

Öğretim ortamlarında önemli adımlar Bireyselleştirilmiş eğitim programı Beceri analizi Davranış değiştirme programı İşbirliğine dayalı öğrenme Akran öğretimi

Öğretim Programları Ağır derecede zihin engelliler için öğretim programları; Gelişimsel model İşlevsel model Hafif derecede zihin engelliler için öğretim programları Yaşam merkezli model Süreç öğretim modeli Akademik model