Modül 4: Mavi Belge (Blueprint) ilişkili Nehir Havzası Yönetim Planlaması, Eğitim Becerileri, Sınır Aşan Su Konuları, Halkın Katılımı, Müzakere Becerileri Sınır Aşan Konular Kaan Tuncok İstanbul, 2015

Sınır aşan suların ciddi bir önemi var Yasal düzenlemelere ilişkin farklı sistemler

Sınır Aşan Su Kaynakları Yönetimi için Yasal Mantık Çerçevesi Kilit UnsurlarDetaylar 1. Kapsam Yasal kapsam (hangi sular?) Tanımlar (su yolları; kullanıcılar) Taraflar 2. Esasa ilişkin düzenlemeler Yasal sorumluluk & haklar (eşit ve makul kullanım; görevler; koruma) Esasa ilişkin düzenlemeler (genel veya özel) 3. Prosedürel düzenlemeler Prosedür düzenlemeleri (köprü olarak işbirliği görevi) Bilgilendirme / bilgi paylaşımı 4. Kurumsal mekanizmalar Ortak yapılar (NHY’leri) Taraflar Konferansı Kurumlar / organlar (Bakanlık düzeyi; diğer) 5. Anlaşmazlık çözümü Anlaşmazlığı önleme (danışma) Anlaşmazlık çözümü Uyum teyidi (raporlama; kolaylaştırıcılık)

Sınır aşan havza yapılarının çalışması Sınır aşan havza yapısının yönetimiSınır aşan havza yönetimi Yapı: nasıl bir yapı, statü, kurumsal düzenlemeler, sekreterya varlığı Yönetişim, kurumsal şema, birimler Yapının finansal yönetimi, muhasebe, çalışmalar için finansman sistemi, yatırım İnsan kaynakları yönetimi, personel becerileri, eğitim Hizmet yönetimi Nehir, göl ve/veya akifer havzası Su kaynaklarının yönetimi: kullanıcılar arası paylaşım, ülkeler arası fayda paylaşımı, kaynaklar hakkında bilgi, ekosistemlerin korunması, kentsel yönetim, ormancılık, tarımla ilişki Kaynak yönetim kuralları Zaman planı, yönetim planı Tedbirler programı ve eylem planı

Sınır aşan havzalarda strateji ve planlama  Öncelikler ve ortak hedeflerden başlayarak, bütün havza ülkeleri birlikte uzun dönemli bir sınır ötesi strateji hazırlamalı ve onaylamalıdır  Ülkeler arasında faydaların paylaşımına ilişkin sınır ötesi bir yasal çerçeve ve mekanizma, temel planlama unsurları olmalıdır  Sınır aşan önemli su yönetimi konularının (ÖSYK) stratejik planlaması diğer bazı bölgesel ve sektörel planlama süreçleriyle ilişkilendirilmelidir  Çoğunlukla sınır aşan etkileri olan büyük hidrolik altyapı unsurlarının planlanmasına özellikle önem verilmelidir  Bütün faaliyetler için ulusal veya uluslararası sözleşme makamları net biçimde tanımlanmalı ve finansman paketleri geliştirilmelidir  Sınır aşan ölçekteki strateji ve planlama çalışmalarına sivil toplam dahil edilmelidir

Sınır aşan havza yapılarının finansmanı  Sınır aşan bir havza yapısının, misyonuna uygun, sürdürülebilir bir finansmanı olmalıdır  Kurum çalışmaları, temel görevlerin yerine getirilmesi ve uygun olan hallerde, altyapıların yönetimi ilişkili üç tür fon ihtiyacı söz konusudur  Çeşitli dahili fon sistemi olasılıkları: Üye Devlet katkıları, kullanıma bağlı vergiler, proje yönetimi ve hizmet satış ücretleri  Harici finansman sistemleri Kamu-Özel Ortaklığı ve donör katkıları (çoğunlukla borç biçiminde) olabilir

Sınır aşan sorunlar  Su yollarında ulaştırma, hidroelektirik, sulama tarım ve taşkın kontrolü, sınır aşan havzalarda sık görülen önemli sorunlardandır.  Havza ülkeleri arasında paylaşılan büyük hidrolik altyapı projeleri geliştirmek ilginç bir deneyim olabilir.  Ekonomik, sosyal ve kültürel değeri olan sucul ekosistem çoklu hizmetleri, aynı havzayı paylaşan ülkeler arasında paylaşılmalıdır.  Sulak alanlar gibi “yeşil altyapılar”, geleneksel altyapının destekleyicisi ve “Su-Enerji-Gıda-Güvenlik” zincirinin bir parçasıdır.

Farkındalık ve iletişim  İyi araştırma yeterli değildir: paydaş ve karar vericilerle öncelikler programları tartışılmalı ve sahada kolayca anlaşılıp kullanılmalarını sağlayacak bir yaklaşımla hızla paylaşılmaları sağlanmalıdır  Paydaşların konuları ve durumu anlamalarını sağlamak açısından bir Bilgi Paylaşım Stratejisi büyük önem taşımaktadır  Sınır aşan su kaynaklarının yönetimine ilişkin konularda farkındalık, yerelden kullanıcıya, ulusal, bölgesel, uluslararası ve küresel düzeye kadar, birçok farklı seviyede geliştirilmelidir. Aktarılacak mesaj ve bunun için hangi yöntemin kullanılacağı, her topluluk için farklılaşmalıdır

Havza yapıları bölgesel ağı

İki adet küresel sınır aşan su sözleşmesi: paylaşılan sular için işbirliği 1997 BM Su Yolları Sözleşmesi (UNWC) 1992 BM Avrupa Ekonomik Komisyonu Su Sözleşmesi (UNECE WC)

Çeşitli durumlarda devreye girer: –Havza düzeyinde herhangi bir yasal ve kurumsal düzenleme olmadığında –Havza düzeyinde zayıf yasal ve kurumsal düzenlemeler olduğunda –Havza anlaşmasına bütün havza ülkelerinin taraf olmadığı durumlarda Havza ve bölgeler arasında uyumu destekler Geleneksel uluslararası hukuku pekiştirilir, netleştirilir ve geliştirilir

Kapasite geliştirmeyi destekler ve uygulamayi güçlendirilir Protokoller, esnek hukuk gibi araçlarla yasal bir rejim geliştirir Küresel düzeyde “sınır aşan su” profilini güçlendiri ve iklim değişikliği gibi diğer küresel inisiyatiflerle sinerji oluşturur Sular konusunda sınır aşan işbirliğinin sürekliliği ve sürdürülebilirliği için kalıcı bir yasal çerçeve oluşturur

1997 BM Su Yolları Sözleşmesi BM Genel Kurul çağrısı “uluslararası nehirlerin kullanımına ilişkin yasal sorunlara dair ön-çalışma” 1970– Ululararası Hukuk Komisyonu tarafından, BM Üye Devletleri’nin de katkılarıyla, metin geliştirildi BM Genel Kurulu 6.Komitesi’nde, Üye Devletler metni müzakere etti Uluslararası Su Yollarının Ulaşım Dışı Amaçlarla Kullanımı Sözleşmesi (UN WC), BM Genel Kurulu tarafından kabul edildi –38 sponsor –103(+3) lehte oy –3 aleyhte oy (Burundi, Çin, Türkiye) –27 çekimser –31 eksik

Sınır aşan nehir havzalarında su tahsisi BM Su Yolları Sözleşmesi (1997) ilkeleri Makul ve eşit kullanım (Madde 5) ‘Su Yolları Devletleri, kendi topraklarında bulunan uluslararası su yollarını makul ve eşit bir biçimde kullanacaklardır …’ (Md. 5, s.1) Ciddi zarar verilmemesi (Madde 7) ‘Su Yolları Devletleri, topraklarındaki uluslararası su yollarını kullanılırken, diğer su yolları Devletlerine ciddi bir zarar verilmemesi için uygun bütün tedbirleri alacaklardır’ (Md. 7, s.1) (Helsinki Kuralları’ndan alıntı)

1992 UNECE Su Sözleşmesi  UNECE himayesinde ve büyük oranda ILC Taslak Maddeleri sürecine dayalı olarak, uluslararası bir süreçle arası müzakere edildi  Başlangıçta bölgesel bir araç olarak müzakere edildi  17 Mart 1992 tarihinde kabul edildi, 6 Ekim 1996’dan bu yana yürürlükte (UNECE WC)  Su ve Sağlık Protokolü 1999’da kabul edildi, 2005’de yürürlüğe girdi  Sivil Sorumluluk Protokolü 2003’de kabul edildi

38 countries and the European Union Parties Countries in accession Non Parties. 38 ülke ve Avrupa Birliği Taraflar Geçiş dönemi ülkeleri Taraf olmayanlar Sözleşmenin onaylanma statüsü

2003 Değişiklikleri  Sözleşmenin bütün BM Üye Devletlerinin imzasına açılması => Sözleşme, uluslararası bir araç haline gelir  Amaçlar: - İlke ve düzenlemelerin dünya çapında uygulanması - Sözleşme tecrübesinin paylaşılması -Dünyanın başka bölgelerinden dersler alınması -Değişiklikler, 6 Şubat 2013’te yürürlüğe girdi  2003 yılı Taraflarının hepsi değişiklikleri onayladığında, muhtemelen bütün BM Üye Devletleri geç 2013 – erken 2014 gibi uygum sağlayacak  40’dan fazla ECE üyesi olmayan ülke Sözleşme faaliyetlerine halihazırda katılmakta ve birçoğu da Sözleşmeye yakınlıklarını ifade etmekte (Irak, Tunus, Ürdün gibi)

Sözleşmelerin karşılaştırması: Benzerlikler Uluslararası su yollarının korunması, muhafazası ve yönetimi (UNWC & UNECE WC) Temel normlar için bir “normlar paketi” yaklaşımı  Makul ve eşit kullanım  Zarar vermeme sorumluluğu  Temel iki normun uygulanması için işbirliği ilkesi  Anlaşmazlık çözümü içn neredeyse benzer bir çözüm

Sözleşmelerin karşılaştırması: Farklar İki Sözleşme, daha güçlü bir normlar paketi sunmakta  Varolan su yolları anlaşmaları  Uyum yükümlülüğü (Md.9(1), UNECE WC)  Uyum önerisi (Md. 3(1), UNWC)  Gelecekteki su yolları anlaşmaları ve ortak kurumlar  Oluşturma yükümlülüğü (Md. 9(1)&(2), UNECE WC)  Oluşturma önerisi (Md. 8(2) & 24), UNWC)  Sınır aşan su kapsamı  Yüzey suyu veya yeraltı suyu (Md.1(1), UNECE WC)  Yüzey suyu ve bağlantılı yeraltı suyu (Md. 2(a), UNWC)  Nb: 2008 ILC Sınır aşan akiferler konusunda Taslak Maddeler

Sözleşmelerin karşılaştırması: Farklar İki Sözleşme, daha güçlü bir normlar paketi sunmakta  Sınır aşan ÇED  Doğrudan yükümluluk (Md. 9(j), UNECE WC)  Dolaylı yükümlülük (Md. 7, UNWC)  Kamusal bilgi  Doğrudan yükümlülük (Md.16, UNECE WC)  Düzenleme yok UNWC – dolaylı?

Sözleşmelerin karşılaştırması: Farklar Bir araç kapsamındaki daha detaylı düzenleme, diğerine katkı verebilir  Zararın engellenmesi için uygun tedbirler  UNECE WC kapsamında uygun tedbirler için detaylı rehberlik (örneğin, Md. 3, UNECE WC)  Makul ve eşit  UNECE WC kapsamında uygulamaya ışık tutacak faktörler listesi (Md. 6, UNWC)  Bilgi paylaşımı & planlanan tedbirler  Her iki Sözleşme’de de zorunlu (Md.13 UNECE WC, Md. 9, UNWC)  Genellikle UNECE WC kapsamında daha detaylı, UNWC III.Bölüm altında planlanan tedbirler için düzenlemeler de mevcut

Sözleşmelerin karşılaştırması: sonuç  Yorumlama ilişkisi  “Tek bir konu hakkında birden fazla norm olması halinde, mümkün olan ölçüde, tek bir dizi uygun yükümlülüğü oluşturacak bir biçimde yorumlanmalıdırlar (ILC Fragmantasyon Raporu, 2006)  (Su) Sözleşmesi’nin küreselleşmesi, Birleşmiş Milletler Su Yolları Sözleşmesi’nin beklenen yürürlülüğü ile el ele gitmelidir. Bu iki araç, aynı temel ilkelere dayanmaktadırlar. Birlirlerini tamamlamaktadırlar ve uyumlu bir biçimde uygulanmalıdırlar (BM Genel Sekreteri, Ban Ki-Moon, 28 Kasım 2012)  Birer normalar paketleri olarak, iki Sözleşme birbirlerini pekiştirmektedirler  Her iki Sözleşme’ye de taraf olan Devletler söz konusudur (halihazırda 14)

Uygulama – UNECE Su Sözleşmesi  Sınır aşan su işbirliğinin desteklenmesi konusunda 20 yıldan fazla tecrübe  Değişen şartlara uyum sağlamave ülke taleplerine yanıt verme kapasitesi  Sürdürülebilir ilerleme ve uzun vadeli sonuçlar elde eden sürekli çaba  Taraflar ve Taraf Olmayan yakın Devletlerin güçlü istek ve bağlılığı  Güven oluşturma kapasitesi  Somut çıktılar  UNECE bölgesinde önemli derecede çeşitlilik  Su sorunları  Su azlığının giderek artması  Aşırı olaylar  Politik ortam  Ekonomik ve sosyal şartlar

UNECE Su Sözleşmesi Çalışma Programı : Alan 1: Uygulama desteği Alan 2: AB Su İnisiyatifi Ulusal Politika Diyalogları Alan 3: Sınır aşan işbirliği faydalarının sayısallaştırılması Alan 4: Sınır aşan havzalarda iklim değişikliğine uyum Alan 5: Su-gıda-enerji-ekosistemler zinciri Alan 6: Sözleşmenin açılışı Alan 7: Sözleşmenin tanıtılması ve stratejik ortaklıklar kurulması

 Hedef: işbirliğinin genişletilebilmesi amacıyla, sınır aşan su işbirliği potansiyel faydalarının hesaplanması konusunda ülkelere destek verilmesi  Yöntem: sınır aşan su işbirliği faydalarının Belirlenmesi, Sayısallaştırılması ve Paylaşılması için bir Politika Rehberliği belgesinin hazırlanması  Faaliyetler:  Uzmanlık çerçevesi çalıştaya (June 2013)  GEF IWC7 sırasında çalıştay (October 2013)  Biraraya gelme & tecrübe paylaşımı çalıştayı (22-23 May 2014)  Politika Rehberliği belgesinin tamamlanması ve sonraki adımların belirlenmesi çalıştayı (Nov. 2014, tbc) Daha fazla bilgi için: benefits_cooperation.html Program alanı 3: Sınır aşan su işbirliği faydalarının sayısallaştırılması

 İklim Değişikliğine Uyum - GEF projeleri ve havzalar üzerinde çalışan pilot proje programları ve sınır aşan havzalar küresel ağı katılmakta serbest  Tecrübe paylaşımı için küresel bir platform: 2011’den bu yana, GEF projelerinin de katılımıyla, yıllık çalıştaylar, sonuncusu Ekim 2014  2015’e kadar hazırlanmak üzere, iyi uygulama va alınan derslerin toplanması  UNECE Su ve İklim Değişikliğine Uyum Rehberliği’ne dayalı olarak Program alanı 4: Sınır aşan havzalarda iklim değişikliğine uyum

Programa alanı 5: Su-gıda-enerji-ekosistemler zinciri – seçilen havzaların değerlendirilmesi  Oluşturulan zincire ilişkin kavramsal bir resim, göstergeler & seçilen unsurların sayısallaştırılmasıyla destekleme, gelecek senaryoları  Katılımcı bir sektörler-arası süreç ve destekleyici analiz aracılığıyla, eş- yönetim, sektörler-arası koordinasyon & sınır aşan işbirliği için sinerji ve fayda fırsatlarının belirlenmesi  Afrika, Asya ve pan-Avrupa’da 6-8 havzanın değerlendirilmesi  Yöntem pilot uygulaması: Alazani/Ganyh (GE, AZ); havza değerlendirmesi Haz 2014-Nis 2015; rapor 2015

Su Sözleşmesi ve GEF IW  Ortak çalıştaylarda işbirliği:  Sınır aşan su işbirliği çalıştayı: Latin Amerika ve Pan-Avrupa bölgeleri: tecrübe paylaşımı ve birbirlerinden öğrenme ( Haziran 2013)  Güney Akdeniz’de Sınır Aşan Su Kaynakları Yönetimi için Uluslararası Yuvarlak Masa ( Kasım 2012)  GEF IW Projeleri Afrika Çalıştayı (Kasım 2012)  Sınır aşan havzalarda iklim değişikliğine uyum çalıştayı (2013, 2012, 2011)  Projelerle işbirliği:  Zincir değerlendirmesi için Alazani/Kura nehir havzası çalışması: devam eden GEF projesi  Drin havzası çalışması: başlayan GEF projesi

“Su mantığı”na doğru Nil havzası 1. Fayda paylaşımı

Benefits of transboundary coordination - Blue Nile river basin

Buharlaşma kayıplarının azaltılmasıyla Mısır için daha fazla su ( x 10 9 m 3 /a) Etopya’da artan hidroelektrik (+1650 %) Sudan’da artan sulama (+5.5 %) Mısır için Aswan’dan daha az hidroelektrik (-9%) Toplam havza geneli fayda: ~ x 10 9 US$/a “Su mantığı”na doğru 1. Fayda paylaşımı

2. Çevresel hizmetlere para ödenmesi mansap (mavi) su kullanıcıları destekler memba (yeşil) su kullanıcıları taşkın akışları ve toprak erozyonunu önlemek için toprak ve su koruma tedbirlerinin teşvik edilmesi “Su mantığı”na doğru

Nehir kıyısı alanlarında barışçıl işbirlikleri mümkün! Bunun için aşağıdakileri anlaşılması gerekmekte:  Tüm nehir sistemi;  Nehirle ilgili kendi isteklerimiz;  Komşu kıyı bölgelerine ne kadar bağlı ve bağımlı olduğumuz;  Komşu kullanıcıların istek ve bakış açıları;  İşbirliği, veri paylaşımı ve ortak altyapı geliştirmenin faydaları;  Bir havza bakış açısıyla uyumlu, yeni su profesyonelleri nesli yetiştirmek için havza düzeyinde eğitim. 6. Son yorumlar

Afrika Havza Yapıları Ağı Albufeira Sözleşmesi, Daimi Teknik Sekreterlik CapNet, ÖSYK kapasite geliştirme için uluslararası ağ Orta ve Doğu Avrupa Havza Yapıları Ağı ceenbo.mobius.ro Dundee UNESCO IHP-HELP Merkezi Küresel Su Ortaklığı GWP ToolBox Uluslararası Havza Yapıları Ağı Uluslararası Su Ofisi Uluslararası Paylaşımlı Akifer Kaynakları Yönetimi Latin Amerika Havza Yapıları Ağı and Akdeniz Havza Yapıları Ağı Asya Nehir Havzaları Yapıları Ağı Su ve Çevre Bilgisi Portalı Orta Asya Konuları ÖSYK hakkında bölgesel ve ulusal araştırma programları ağı UNESCO/su