Mustafa Kemal YALINKILIÇ Modül 4: Mavi Belge (Blueprint) ilişkili Nehir Havzası Yönetim Planlaması, Eğitim Becerileri, Sınır Aşan Su Konuları, Halkın Katılımı, Müzakere Becerileri Çatışma Yönetimi-II Mustafa Kemal YALINKILIÇ İstanbul, 2015 1

İçindekiler Çatışma stratejileri Stratejileri oyunu Çatışma yönetimi Çatışma yönetimi tercihi Sorunlu yaklaşımlar ve önlemler Çatışma yönetim taktikleri Çatışma yönetimi pratiği Değerlendirme 2

Çatışma stratejileri Zorlama “Köpek Balığı” Geri Çekilme “Kaplumbağa” Yapıcı “Ayı Tedy” Uzlaşma “Tilki” Problem Çözme “Baykuş” 3

Zorlama (Köpek balığı) Amaç odaklı Zorlama Kazan-kaybet müzakeresi Güç kullanımı Yarışmacı Düşmanlık Saldırganlık içerir Kazanma ihtiyacı yüksektir İlişki önemsenmediğinde Değişim beklentisi çok zayıfsa İvedilik söz konusu 4

Geri çekilme (Kaplumbağa) Kaçınma ve geri çekilme En büyük kayıp çözümsüzlük Çatışmadan korunmak için kabuğuna çekilme Eğer amaçlar ve başkalarıyla ilişkileri korumak önemli değilse Olumsuz durumlarda seçenek yoksa sakin olmak ve çekilmek Duyguları kontrol etmek 5

Yapıcı (Ayı Tedy) Kolaylaştırıcı, yapıcı İlişki odaklı Fedakar Bir karar verme gereği zorunlu Kaybetmek ilişkide kalmayı sağlıyorsa 6

Uzlaşma (Tilki) Amaç ve ilişki odaklı Amaçlarından vazgeçebilirler Başkalarının da vazgeçmesini beklerler Kazan-kaybet veya kaybet-kaybet Kumar oynamak Zaman baskısı yoksa Basit çözüm veya anlaşma olamayacaksa 7

Problem çözme (Baykuş) Amaç ve ilişkiye büyük önem verme Kazan-kazan Olumsuz duygular yaşanmaz Fazla zaman ve enerji ister Öğrenme ve gelişim talep ediliyorsa 8

Çatışma stratejileri Her biri uygulamada beceri ister Tek yolla çözüm getirmeye zorlamayın Birbirine ihtiyaç duyduğu gibi tek başına yeterli olabilir Çözümünde bazen düzenleyici, bazen geri çekilen, bazen uzlaşan, bazen de problem çözen olmalı Bilinçsiz strateji tercihi uyumsuzluğa yöneltir Beş strateji de kendi arasında bağımsız Biri diğerine göre daha yararlı olabilir Kesin görülen stratejiler diğer stratejiler tarafından bozulabilir Örn., Geri çekilen kovalanır veya çekilmeye izin verilmeyebilir: Güç kullanmak zorunluğu K 9

Çatışma stratejileri Çözme çabası “güç”le karşılanırsa kazan-kaybet taktiği Süre kısaysa problem çözme görüşmeleri bozulabilir Çözüm veya kazan-kaybet müzakereleri gelecekteki ilişkilere bağlı Kısa vadeli karlar/uzun vadeli zararlar dengesi İlişkinin önem düzeyi Olay odağına kızgınlık veya birbirini etkileyen olaylar sözkonusu olduğundan ilişkiler Önemsizse: Vazgeçirme, kaçırmaya dönük güç kullanma davranışı ile sadece kazanmaya yönelim Önemli ise: Karşı tarafın da amaçları önemsenir ve problem çözülür 10

Risk al-zarlarını salla-şans dile Strateji Oyunu Tilki Uzlaştırıcı Risk al-zarlarını salla-şans dile Ayı Tedy Kaplumbağa Düzenleyici Geri çekilme Çözüme kimin daha fazla İstekleri ertele Ihtiyacı olduğuna karar Problem çözmeyi Ver/Verdir Ona insanca değer her iki tarafta isteyene Ver, Fırsat ver, Taviz ver kadar bekle Gülme-Alaya alma Özür dile sana çıkışı bulmana yardım eder Köpekbalığı Zorlayıcı Asla güç kullanma Baykuş Yüzleştirici Tartışma ile yüzleş, görüş İstekler için çözümler düşün Eğer bütün bunlar iyi gitmez ve işlemezse bir uzlaştırıcıdan yardım iste! K 11

Çatışma yönetimi T Çatışma derecesi Grafik: Çatışma düzeyi Zaman 12

Çatışma yönetimi Rasyonel yönetilir ve T düzeyinde tutulursa, olumlu (işlevsel) sonuçlanabilir (Grafik) T’den sonra devam etmesine izin verilir ve yönetilmezse işlevsel sonuçlar vermez T sınırından sonra, çatışma yönetimi anlayışına ihtiyaç duyar T’den sonra çatışma yöntemleri ile sınırı geçen çatışma düzeyinin olumsuz etkileri önlenebilir T’ye kadar çatışma bir tehlike değil, bir fırsattır “Kriz=Fırsat”! 13

Çatışma yönetimi tercihi 14

Çatışma yönetimi tercihi Kaçınma Görmezlikten gelme Taraf olunmaz ve direkt müdahale edilmez Çatışmanın taraflarca çözülebileceği durumlarda yararlı Verimli olmasa da sıkça kullanılır Kısa dönemde geçici bir yöntem Uzun dönemde çözümsüzlük Konusunun önemli olmadığı durumlarda etkili Çatışmadan uzak durma, geri çekilme ve çatışma nedenini baskı altında tutarak açığa vurmama 15

Çatışma yönetimi tercihi Problem Çözme Çağdaş yöntem Problemin üstüne gitme, yüzleşme Tarafları yüz yüze getirerek uzlaşmacı katkısı ile açık ve ayrıntılı tartışma ortamı sağlama Bilgi eksikliği ve İletişim problemli çatışmalarda etkili Amacı: Haklı/haksız ayrımı değil, sorunu çözmek Varsayımı: Tarafların paylaştıkları ortak noktalar olduğu Çatışmada farklılıklar ön planda, ortak noktalar ihmal Değer yargılarının çatışması ve karmaşık sorunlarda daha az başarılı 16

Çatışma yönetimi tercihi Üstün amaçlar saptama Karşılıklı bağımlılık içinde olan tarafların vazgeçilmez ortak amaçları vardır-Vatan, millet, Sakarya/Ortak çıkar! Hedefe ulaşmak tek başına güç ise Ortak çaba gerektiğinde Böyle amaçlar bulunduğunda etkili Tarafların bu amaçlara inanması şarttır Bu nedenle “inandırma yöntemi” de denir Çatışma sebebi amaçlarda ise etkili olması zor! 17

Çatışma yönetimi tercihi Kaynakların arttırılması Çatışma kaynakların yetersizliğinden çıkmışsa Kaynaklar arttırıldığında neden ortadan kalkacak Örn. Bir müdür yardımcılığı için, çatışan taraflara üç müdür yardımcısı kadrosu oluşturarak her birine bu makamın sağlanması Yöntemin uygulanabilirliliği kaynakla sınırlı 18

Çatışma yönetimi tercihi Uzlaştırma Açıkça kazanan ya da kaybeden yok Taraflar pazarlığa girerek çatışmayı çözmeye çalışır Bir orta nokta aranır, Örn.Toplu sözleşmeler Çatışmanın çözümü için kaçınmaya benzer sonuçlar verir 19

Çatışma yönetimi tercihi Güç ve yetki kullanma Eski fakat etkisi tartışılır bir yöntem “Hakim güç” yetkisini kullanarak çatışmayı ortadan kaldırır “Burada güç benim” yaklaşımı Etkisi kısa dönemli Karar sadece bir tarafın lehine olabilir Sonuç taraflar arasında anlaşma sağlamayabilir İki tarafça da kabul edilir, Zor oyunu bozar! Sıkça uygulanması yenilikçiliği azaltır Çatışmayı çözmez, erteler 20

Çatışma yönetimi tercihi Politik yaklaşım Taraflara kaybetme durumunda destek sözü verilir Tarafların önerisine yer vererek sorunu çözmeye çalışır (Lozan Konferansı) Takas, pazarlık ve uzlaşma başlıca politik yaklaşımlardandır (Sırbistan/Bosna Ant.) Çözümden çok tarafların tatmini Kullanılmaya elverişli, ancak kalıcı değil 21

Çatışma yönetimi tercihi Hakeme başvurma Taraflar kendi aralarında anlaşamıyorsa Tarafsızlığına güvenilen birinin hakemliği Yapısal reform Formal yapı düzenlemeleri ile ilişkileri değiştirme Davranış değiştirme Eğitim Kapasite geliştirme Yeni yaklaşım benimsetme “duyarlılık eğitimi” 22

Çatışma yönetimi tercihi Yumuşatma Ortak çıkarların vurgulanması ve ön plana çıkarılması Farklılıkların öneminin azımsanması Durumu olduğundan daha iyi gösterme Çatışmanın kaynaklarına inmeme, esas nedenleri ele almama Kısa vadelidir Çatışma yerine işbirliğinin yararları üzerinde durulur: “Biz bir aile gibiyiz yaklaşımı” 23

Çatışma yönetimi tercihi Taviz verme Tekniğin esası farklılıkların paylaşılmasıdır Taraflar, kendi amaçlarından fedakarlık yaparak ortada bir yerde buluşurlar Çatışmanın kesin galibi veya mağlubu yoktur Tarafların taviz oranı, nisbi güçlerine bağlı 24

Çatışma yönetimi tercihi Pazarlık Müşterek amaç üzerindeki anlaşmazlıklar sabit olarak alınır ve uzlaşma aranır Açık ya da fiziki çatışmaların kabul edilmiyorsa Çatışmanın mutlaka çözülmesi gerekiyorsa Karşılıklı önerilerde bulunulur Karşı tarafı nispeten uzlaşabilir bir konuma getirmek için kendi taleplerinden kısmen vazgeçme Fırsat yaklaşımlı yönetmek gerektiği durumlarda Pazarlık edilemez değerlerde yetersizdir 25

Sorunlu yaklaşımlar ve önlemler Buldog Saldırgan, katı, kavgaya meyilli, gol atma derdinde, uyarmadan saldırıya geçebilir Kemirmeleri için bir kemik verin Söyledikleri ile söyleme şeklini birbirinden ayırın Soğukkanlı davranın 26

Sorunlu yaklaşımlar ve önlemler At Her şeyi kitabına göre yaparlar Zekidir ama her zaman tökezleyebilir Onları suya götürün Yapmaları için bir şeyler verin Yeniden tekrarlayarak ve özetleyerek görüşlerinden faydalanın 27

Sorunlu yaklaşımlar ve önlemler Tilki Üç kâğıtçı, toplantının altını oyar Çok fazla dedikodu yapar Potansiyel bir sabotajcı Görüşlerini netleştirmeye zorlayın Gizli gündemlerini ortaya çıkarın Buldogları üzerlerine salın 28

Sorunlu yaklaşımlar ve önlemler Maymun Çok bilmiş, her konuda uzman, çaktırmadan dedikodu yapar Daldan dala atlar Her şeye gönüllü olarak balıklama dalar Prosedürü kontrol edin Kapalı sorular sorun Yapmaları için onlara zor bir iş verin . 29

Sorunlu yaklaşımlar ve önlemler Kirpi Dikenli, devamlı mızmızlanır Herkesi küçümser, muhtemelen bir kaç kez ezilmiştir Şüpheci, yardımı sevmez, işleri karıştırma eğilimi vardır Onları gıdıklayın Uzmanlık alanlarına saygı gösterin Yardım etmelerini isteyin Sorumluluk vererek onlara belli bir statü kazandırın (ve tabii ki bir bardak sıcak süt) 30

Çatışma yönetim taktikleri Etkili dinleme Anlamak için dinleme  En önemli tekniklerindendir Etkili dinlemede içerik, anlam ve duygular da dinlenir Doğru ve uygun bir cevap verilmeden, karşı tarafın anlaşılması ve çatışmanın kabul edilmesi gerekir “Anlama” ve “kabul etme” ayrı şeyler Anlama: Durumun ardındaki hisleri ve içeriği algılama + Karşı tarafa duyulduğunu ve anlaşıldığını hissettirme 31

Çatışma yönetim taktikleri IN OUT Ben/Biz böyle düşünüyorum/uz “Sen” ile başlayan ifadeler Ben/Biz böyle hissediyorum/uz Senin bildiklerin Ben/Bizim nedenlerim/iz Senin nedenlerin Kişileri problemlerden ayrıştırma Kişiler problemdir İnsanlara ön yargısız, olaylara araştırıcı yaklaşma İnsanlara ön yargılı, olayları hemen kabullenme Yeniden ifade fırsatı verme Söylenen neyse odur Karşı tarafın yardımını istiyormuş gibi gözükme Karşı tarafın yardımına ihtiyaç yok Çatışmadaki pozisyonlara değil, nedenlere odaklanma Çatışmada pozisyona odaklanma, nedenler önemsiz Düşünce ve nedenlerini paylaşma Düşüncelerini ve sebeplerini kendine saklamak 32

Çatışma yönetim taktikleri Çözüm dili “…bu fikre karşı çıkıyorum…” demek yerine, “…ben olaya farklı bir açıdan bakıyorum…” diyebilmek Karşı tarafı anlamak: sözünü kesmeden ve itiraz etmeden açıklaması “Anladım” yerine, karşı tarafa  “söyledikleriniz anlaşıldı” mesajını vermek için bir soru veya cümle ile ifade etmek “galiba ....... söylendi, değil mi?” Cümle karşı tarafın pozisyonunu ve ihtiyaçlarını yansıtana kadar açılabilir Karşı tarafın dinlemesini bekle ve görüş açıkla  İki taraf da kaygılarını ortaya koyduktan sonra çözüme odaklanma 33

Çatışma yönetim taktikleri Duyguları Kontrol Altında Tutma Kendi ve diğerlerinin duygularını kontrol etmek Çatışmaya odaklanıldığı ve herhangi birine ve varlığa yöneltilmediği sürece duyguları açığa vurmak yardımcı olabilir Duyguları açığa vurmak kişisel veya fiziksel tepki şeklinde olmamalı Çatışma sırasında kişilerin duyguları hareketlerine hükmetmeye başlarsa, tartışmaya bir an önce ara verilmeli Aradan sonra asıl problem üzerine yeniden odaklanma sağlanmalı 34

Çatışma çözme taktikleri Pozisyon Yerine Nedenlere Odaklanmak Nedenler ve pozisyonlar arasındaki farkın bilincinde olmak, ortaya çıkarmak Pozisyon, çatışmada bulunduğumuz yer ve verilen karardır Pozisyona karar vermeyi nedenler sağlar Nedenler pozisyonları doğurur Her neden için, farklı bakış açılarında, farklı pozisyonlar almak mümkündür Çatışmanın tarafı en açık, en belirgin pozisyonu alır Pozisyonların ardındaki nedenlere göre, taraflara uygun alternatif pozisyonlar bulunur 35

Çatışma çözme taktikleri Yeniden İfade Etme Fırsatı Vermek Çatışmayı ele almada kullanılan en güçlü araçlardandır İfade veya yargıyı yeniden yorumlamaktır  Yargısız infaz! Paslaşma Çatışmaya giren kişilerin, birbirlerine “pas vermesi” Karşı taraftakini konuşturmak, olaya bulaştırmak için, “ne yapmamı önerirsin?” “Nasıl yapalım” “Sen bu konuda ne düşünüyorsun” vb sorular sorma 36

Çatışma çözme taktikleri Buzdolabı Kullanma “Buzdolabı” çatışma süresince tarafların mevcut problem üzerine odaklanabilme aracı  Tartışma konularını ilerideki bir tarihte ele alınmak için sanal olarak “buzdolabına” koyma Hata: Sorunun “kendisi”ni dondurma Mevcut problemlerin daha da büyümesi tehlikesi Buzdolabına neyin konulduğunun kontrol edilmesi 37

Çatışma çözme taktikleri Üçüncü Bir Tarafın Katılımı Taraflarca tarafsızlığı kabul edilen üçüncü bir tarafın katılımı Örn. işveren ile işgören anlaşmazlığı, işgören işveren tarafından tehdit edilmişse, işgören işvereni ile olan problemini birebir çözmek istemeyebilir 38

Çatışma çözme taktikleri Uzlaştırıcı-Ombudsman Uzlaştırıcı için herkes ve her şey eşittir Sistem içinden görevlendirilmiş bir kişi problemin bir parçası olabilir Taraf tutabilir veya taraflar gizli tutulması gereken bilgileri paylaşmaya gönülsüzdür Sürece dahil edilecek dış uzlaştırıcının başarılı olma olasılığı yüksektir Uzlaştırıcı, sorunu gizlilik içinde ele almalı Süreç başlamadan taraflara “gizlilik kuralı” hk bilgi 39

Çatışma çözme taktikleri Uzlaştırıcı-Ombudsman Dışarıya sızan bilgi-tarafların zarar görmesi Gizlilikten şüphe duyan konuşmakta tereddüt eder “Uzlaştırıcılı çatışma yönetimi” uzlaştırıcının; Dürüstlüğü  Tarafsızlığı Kabiliyetine güven varsa başarıya ulaşır Karşılıklı saygı ve tarafların birbirlerine karşı davranışları başarıyı etkiler Taraflar uzlaşamazlarsa, uzlaştırıcı için hassas bir durum ortaya çıkar 40

Çatışma çözme taktikleri Uzlaştırıcı-Ombudsman Süreç başarısızlıkla sonuçlanırsa uzlaştırıcı, “hakem” olarak görevini sürdürebilir Bu durumda; her iki tarafın ihtiyaçlarının da karşılanması yerine, bir tarafın lehine karar verilir.  Bilgin Kral Solomon’un hakemliği: İki anne örneği “bebeği ikiye bölmek” Tarafların aynı anda ve eşit olarak memnun edilmesi uzlaşma süreçlerini başarısız kılabilir Başarısızlık halinde “adil” olmalı, karar haklı taraf lehine! 41

Çatışma çözme taktikleri Uzlaştırıcı-Ombudsman Vatandaş ile kamu kurumları arasında arabuluculuk, hakemlik yapan kişi Haksız uygulamalara karşı vatandaşları korumak ve haklarını aramak Yürütmeden bağımsız Yargı ve idare üzerinde herhangi bir denetim yetkisi yok Çatışmaları araştırarak, çözüm yolları önerir ve gerekirse çözüm için yargı yoluna başvurabilir 42

Çatışma yönetimi pratiği 15.04.2017 Çatışma yönetimi pratiği 1. AŞAMA Durumu kontrol altına alın NİÇİN ÇATIŞMA? NELERE ODAKLANILIYOR? ÇATIŞMA GEREKÇELERİNİN OBJEKTİF HAKLILIK ANALİZİ? MEVUZAT? Taraflar sağlıklı düşünemeyecek kadar kızgın ise ve duygularını kontrol edemiyorsa uzlaşma sağlanamaz: ERTELEYİN! 43

Çatışma yönetimi pratiği ÇATIŞMA NEDENLERİ Haksız engelleme Düşünme biçimi çarpıklığı Abartma Etiketleme-Kategorize etme Zorunluluk yükleme Zihin okuma 44

Çatışma yönetimi pratiği ÇATIŞMA YÖNETİMİ Farkına varılması Uyarımın anında kontrol edilmesi Alternatif varsayımların belirlenmesi Nedenlerin tanılanması Çatışma yöneticisinin kendini güçlendirmesi Yapıcı yaklaşımla hareket 45

Çatışma yönetim aşamaları Nelere dikkat etmeli? Varsayımları gözden geçirmek Açık ve net olmak Tutarlı olmak Çatışmanın sorumluluğunu kabul etmek Karşı tarafı kızdırmaktan kaçınmak 46

Çatışma yönetim aşamaları Nelere dikkat etmeli? Fevri davranmaktan kaçınmak Haklılık ve üstünlük duygusuna kapılmamak Duyarlı olmak Kızgınlığı boşaltacak ifadelere izin vermek Pozitif duyguları ifade etmek Çözümü ve başarıyı birlikte kutlamak

Çatışma yönetim aşamaları İnsan/Problem Ayrıştırma Çatışmada Sorunun içeriği Çatışmaya dahil olan tarafların birbiriyle ilişkileri farklıdır  Bazen kişiler ve problemler birbirine karıştırılır Kişileri problemlerden ayrıştırmak, ancak duyguları kontrol etmek ve doğru iletişimi sağlamakla mümkün 48

Çatışma yönetim aşamaları 15.04.2017 Çatışma yönetim aşamaları 2. AŞAMA Karşı tarafa yaklaşmadan önce empati yap! Çatışma tarafları nasıl etkilemektedir? Çatışmada taraflar için çıkarlar ve değerler nelerdir? Taraflardan her birinin diğerine ilişkin önyargıları ve varsayımları nelerdir? Söz konusu çatışmayı yönetmede ya da çözümlemede en iyi yaklaşım nedir? İşbirliği yapılacaksa, bunu başlatmak için en uygun yer ve zaman nedir? 49

Çatışma yönetim aşamaları 15.04.2017 Çatışma yönetim aşamaları 3. AŞAMA Olumlu bir hava oluştur Karşı tarafı uzlaşmaya- konuşmaya davet et İyi niyetli olduğunuzu göster Karşı tarafı dikkate aldığınızı ve önem verdiğinizi göster 50

Çatışma yönetim aşamaları 15.04.2017 Çatışma yönetim aşamaları 4. AŞAMA Temel kurallara dikkat edin Karşı tarafı dikkatle dinleyin ve sözünü kesmeyin Durumu iyileştirmek için çalışın Sakinliğinizi koruyun 51

Çatışma yönetim aşamaları 15.04.2017 Çatışma yönetim aşamaları 5. AŞAMA Problemi tartışarak tanımlayın Taraflar için önemli olan hususları ortaya koyun ve duyguları paylaşın Etkili konuşma ve dinleme tekniklerini kullanın İhtiyaçları ve çıkarları belirleyin Gerekiyorsa değerleri, varsayımları ve kaygıları paylaşın Ortaya çıkan yeni algı ve anlayışı gözden geçirin 52

Çatışma yönetim aşamaları 15.04.2017 Çatışma yönetim aşamaları 6. AŞAMA Olası çözümler için beyin fırtınası yapın Tarafların ihtiyaç ve çıkarlarının tatmin olabilmesi için düşünceleri açıkça ortaya koyun Bu aşamada düşünceleri eleştirmemek ve yargılamamak Düşüncelere açık olmak "Sen" yerine "biz" kullanmaya özen göstermek 53

Çatışma yönetim aşamaları 15.04.2017 Çatışma yönetim aşamaları 7. AŞAMA Olası çözümleri değerlendirin ve uygun çözümleri belirleyin Çözümlerin nitelikleri: Her iki taraf için de kabul edilebilir Gerçekçi ve gerçekleştirilebilir Belirgin ve dengeli olmalıdır Çözümler her iki taraf için de önemli ana hususları içermelidir 54

Çatışma yönetim aşamaları 15.04.2017 Çatışma yönetim aşamaları 8. AŞAMA Çözümlerin işlerliğini izleyin Belirli bir süre sonra çözümlerin işleyip işlemediğini kontrol edin İşlemiyorsa, yukarıdaki basamakları tekrarlayarak çözümleri yeniden gözden geçirin Katılımcı ve paylaşımcı olun… 55

Değerlendirme Teşekkürler.. Prof. Dr. M. Kemal YALINKILIÇ mkemal06@yandex.com Kaynaklar: 1. ŞİRİN, H. Gazi Üni. Gazi Eğitim Fak. EYTEP ABD 2. ATIKER, M. Konya Tic. Odası Raporu, 35/35 3. EGM, Çatışma Yönetimi Raporu, 2014 4. MEB ilgili yayınlar 56