Elazığ’da Bazı Kentsel Problemler ve Çözüm Önerileri Arş. Gör Elazığ’da Bazı Kentsel Problemler ve Çözüm Önerileri Arş. Gör. Muzaffer SİLER (Fırat Üniversitesi) Elazığ şehrinde yaşayan insanların büyük çoğunluğunun hemen hergün uğramak veya geçmek zorunda kaldığı kent merkezi, geçmişteki yanlış uygulamaların sonucu olan ve özellikle de “kentin morfolojisi”nden kaynaklanan önemli sorunlar barındırmaktadır. Bu çalışmadaki amaç; şehrin merkezi iş ve ticaret alanlarında yaşanan aşırı trafik sorunu, otopark, yeşil alan ve rekreatif mekanların yetersizliği gibi sorunların çözümüne yönelik mekansal planlamalar yapmak ve böylece şehrin nefes almasını sağlayacak projeler üretmektir. AMAÇ: Belirlenen amaç doğrultusunda, Elazığ şehrinde, sözkonusu sorunların yaşandığı alanlar gözlemlenmiş ve arazi çalışması yapılmıştır. Daha sonra Elazığ İli Halihazır İmar Planı üzerinde çizim çalışmalarına geçilmiştir. Yapılan çizimler, özel mülklere dokunulmaması, daha çok kamu kuruluşlarının alanlarından faydalanılması, uygulanabilir olması, kamu ihtiyacı ve yararını gözetme gibi esaslara dayanmaktadır. Mevcut imar planında bulunan yolların ve kaldırımların ihtiyaca göre genişletilmesi, otopark projeleri, bazı alanların trafiğe kapatılarak yayalaştırılması, yeni sosyal-kültürel ve rekreatif alanların kazandırılması gibi uygulamalar önerilen değişikliklerdir. Bugünkü durum ile projeden sonraki durumlar karşılaştırılmış, böylece kazanımlar otaya konulmuştur. Karşılaştırmalar, mekanda meydana gelen alansal farklar bazındadır. Yapılan sorgulamalarda, harita çizimlerinde ArcGIS, Global Mapper, NetCAT ve Photoshop programlarından faydalanılmıştır. 3 boyutlu gösterimler ise Google SketchUp programı ile oluşturulmuştur. YÖNTEM: KENT MORFOLOJİSİNDEN KAYNAKLANAN SORUNLAR: * TRAFİK YOĞUNLUĞU * ARAÇ PARK ALANI YETERSİZLİĞİ * YOL ve KALDIRIM SİSTEMLERİNİN KABİLİYETİ * MERKEZİ İŞ SAHASI * SOSYAL-KÜLTÜREL VE REKREATİF ALANLARIN EKSİKLİĞİ * KENTSEL İMGE EKSİKLİĞİ * MİMARİ VE PEYZAJ * GÖRÜNTÜ VE GÜRÜLTÜ KİRLİLİĞİ Şekil-1: Lokasyon Haritası Elazığ, Doğu Anadolu Bölgesi’nin Yukarı Fırat Bölümü’nde yer alan, Merkez ilçe nüfusu 330 bin’i aşmış bir şehirdir. Elazığ Merkez ilçe, nüfus yoğunluğu açısından Türkiye’de 6. sıradadır. Şekil-2 PROJEDE DEĞERLENDİRİLEN KENTSEL PROBLEMLER 1- TRAFİK YOĞUNLUĞU: Türkiye İstatistik Kurumu 2013 ADNKS sonuçlarına göre toplamda 568.239 nüfusa sahip Elazığ’ın, Merkez ilçesinde 332.810 kişi yaşamaktadır. TÜİK’in İllerin Yıllık Nüfus Artış Hızı ve Nüfus Yoğunluğu, 2007-2013 araştırma sonuçlarına göre ise Doğu Anadolu Bölgesi’nin nüfus yoğunluğu en fazla olan ili Elazığ’dır (67 kişi). Buna karşılık şehir imar planı baz alınarak hesaplanan şehir alanına göre kentte km2’ye 4880 kişi düşmektedir. İldeki araç sayısı ise 86.800’dür (TÜİK, Motorlu Kara Taşıtları İstatistikleri, 2012). Türkiye’deki diğer illerle karşılaştırıldığında kişi başına düşen araç sayısı da fazla olan iller arasındadır. Ancak yaşanan trafik yoğunluğu verilerin ötesindedir. Bu durumun temel nedenleri arasında, yolların dar, kavşakların küçük ve kullanışsız olması, şehirdeki tüm toplu taşıma araçlarının mecburi güzergahlarının kent merkezinden geçmesi gibi unsurlar bulunmaktadır. Yine Merkezi İş ve Ticaret alanlarının kent merkezinde belli alanlarda yoğunlaşması adeta tüm şehrin bu alanlara yığılmasına neden olmaktadır (Bkz. Şekil-2). 2- ARAÇ PARK ALANI YETERSİZLİĞİ: Yukarıda trafik yoğunluğu başlığı altında sıralanan olumsuzluklara ek olarak kentin sıkışık yapılaşması ve imar özelliklerinden kaynaklanan otopark alanlarının yetersizliği de eklenince kent merkezinde bir kaos durumu ortaya çıkmaktadır. 3- YOL ve KALDIRIM SİSTEMLERİNİN KABİLİYETİ: Kent merkezinde mevcut yol ve kaldırımların dar, kullanışsız, bozuk satıhlara sahip ve morfolojik anlamda da sorunlu olması, hem trafik akışını, hem de yaya hareketlerini sınırlandırmaktadır. Hem yolların hem de kaldırımların şekilleri, eğimleri, genişlikleri, ve yapı malzemelerinde bir standart yoktur. Ayrıca bu alanlar çoğu zaman (esnaf veya araç parkı vb.) işgal edilmektedir. Bu durum ise yolda ilerlemeyi dahi güçleştirmektedir. 4- MERKEZİ İŞ SAHASI: Şekil-2’deki harita, Merkezi İş ve Ticaret alanlarının dikey ve yatay doğrultuda yoğunluk kazandığı alanları göstermektedir. Gün içerisinde bu alanlar, hem merkez ilçe hem de diğer ilçelerden gelen insanların uğradığı yerler olarak karşımıza çıkmakta ve oldukça karabalık bir kent merkezi olmasına neden olmaktadır. Dolayısıyla bu alanlar yaya ve araç trafiği açısından yoğun, otopark alanı açısından yetersiz duruma gelmektedir. 5- SOSYAL-KÜLTÜREL VE REKREATİF ALANLARIN EKSİKLİĞİ: Kent merkezinin yukarıda sıralanan problemlerinin temel nedenleri arasında sıkışık kent merkezinin yapısı gelmektedir. Bu sıkışık düzen içerisinde de maalesef insanların şehir merkezinde oturabilecekleri, gezebilecekleri veya dinlenebilecekleri alanlar neredeyse bulunmamaktadır. Bu durum bir kent merkezinin en önemli eksiklerindendir. Elazığ şehir merkezi, özellikle konut alanlarının oldukça fazla olduğu, dar sokaklara sahip ortalama 6-7 katlı beton yığınlarından ibarettir. Bazı kamu kuruluşlarına ait arazilerde yeşil alanlar vardır ancak halkın istifade edebileceği alanlar değildir. Bazı bina öbeklerinin aralarında bahçe tarzında ağaçlıklar bulunmakta ancak bu alanlar da pek kullanılamamaktadır. 6- KENTSEL İMGE EKSİKLİĞİ: Elazığ şehir merkezinde kente bir değer kazandıracak, insanların vakit geçirebilecekleri veya Elazığ denildiğinde akılda kalacak, bir meydan, bir yapı, anıt, merkezi park veya herhangi bir simgesi yoktur. 7- MİMARİ VE PEYZAJ: Elazığ şehrinin tarihi, cumhuriyet dönemine kadar gitmektedir. Şehrin 5 km kuzeyinde platoda yer alan tarihi Harput şehri ise harabe halinden son zamanlarda hayata geçirilen bazı projelerle kurtulmaya başlamaktadır. Ancak şehrin tamamında olduğu gibi merkezde de mimari ve peyzaj açısından kötü bir tablo vardır. Binalar kibrit kutuları şeklinde estetikten uzak ve oldukça yıpranmış haldedir. Bu anlamda yenileşmeye veya yaratıcı mimarlara ihtiyaç vardır. 8- GÖRÜNTÜ VE GÜRÜLTÜ KİRLİLİĞİ: Çeşitli yönleriyle değerlendirilen şehrin bu sorunları aynı zamanda hem görüntü hem de gürültü kirliliğine neden olmaktadır. Yukarıda bahsedilen sorunlar nedeniyle Elazığ şehrindeki insanlar, kent merkezinde bir çok açıdan adeta kaos ortamı yaşamaktadır. Bu olumsuzluklar ise kişilerin stresli bir yapıda olmasına, sonuçta ise genel bir toplumsal agresifleşmeye neden olmaktadır. Şekil-3 NAİLBEY MAH. MEVCUT DURUM Şehirde trafik ve otopark problemini yansıtan fotoğraflar SONUÇ VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ: Elazığ şehir merkezi Türkiye’nin en yoğun nüfusa sahip yerleşim alanlarından biridir. Bu yoğunluk ve şehir planının ihtiyacı karşılayamaz hale gelmesi, yeni mekansal planlamaları zorunlu kılmaktadır. Şehrin söz konusu problemlerinin çözülmesi için, öncelikle bazı kurumlara ait alanların kamuya açılması gerekmektedir. Orman Bölge Müdürlüğünden itibaren Hükümet Konağına kadar olan yolun güney kesimindeki kurumlar tamamıyla bu alandan taşınmalıdır. Zaten Valilik binalarının yıkım kararı alınmış vaziyettedir. Bu alan, şehrin kültür parklarının bulunduğu bir imge haline gelmelidir. Kent merkezinin batı kesiminden itibaren iki şeritli olan yollar en az üç şeride çıkarılmalıdır. Hükümet Konağından Öğretmenevine doğru büyük bir kavşak düzenlemesi ve devamındaki okulların yıkılmasıyla elde edilecek araziye ise kent meydanı ve yaya üst geçitleri inşa edilmelidir. Söz konusu alandaki ağaçlar korunarak peyzaj çalışmaları yapılmalıdır. Bu meydanın altına, toplamda 6000 m2 lik çok katlı yer altı otoparkı projelendirilmelidir. Bu otopark büyük ölçüde merkezdeki otopark sorununu çözecektir. Öğretmenevinden PTT meydanına kadarki bölümde ise Gazi ve Vali Fahribey Caddelerinin kuzeyinde, güneyinde ve arasında kalan bazı sokaklar trafiğe kapatılmalı ve bu alanlar kentin içinde adeta hava almak veya dinlenmek için birer kent vadisi haline getirilmelidir. PTT meydanın ise Hürriyet caddesi ve İstasyon Caddesine doğru özellikle yol düzenlenmelerine ihtiyacı vardır. Bu meydanın altına tünel geçitlerin ve yine yer altı otoparkının (1200 m2 lik) yapılması gereklidir. Bu düzenlemeler hem trafik akışını sağlayacak hem de otopark problemini çözecektir. Vali Fahribey Caddesinin güney kesimine karşılık gelen Nailbey Mahallesi de otopark sorunun şiddetli yaşandığı ve sosyal alanların bulunmadığı, bina öbeklerinden oluşmaktadır. Bu paftaların orta kesimleri kullanılmayan ve nispeten ağaçlık alanlara karşılık gelmektedir. Bu bina öbeklerinden her birinde eski bir yapının kamulaştırılarak orta kısımlara geçiş sağlanmalı ve bu alanlar otopark, dinlenme-spor alanları ve çocuk parkları şeklinde düzenlenmeli, bina sahiplerinin kullanımına açılmalıdır. Böylece Nailbey mahallesi de trafik ve otopark probleminden kurtulmuş olacaktır. Tüm bu çalışmalar yapılırken kent merkezindeki tüm kaldırımlar elden geçirilmeli, genişletilmeli ve standart yükseklikte düzenlenmelidir. Araştırma alanı çerçevesi 2.439.600 m2 lik alanı kapsamaktadır. Bu alan içerisinde Şekil-3’te sarı renkle gösterilen mevcut sosyal ve yeşil alanlar 45.800 m2’dir. Açık yeşil renkle gösterilen ve projenin uygulanmasıyla halka açılacak olan kurum arazileri içerisindeki yeşil alanların toplamı ise 17.050 m2’dir. Proje uygulandığında toplamda 76.000 m2’lik iki bölümden oluşan kent meydanına kavuşulacaktır. Yine proje dahilinde 3550 m2’lik sokak yayalaştırması yapılacaktır. Nailbey mahallesinde ise 9 adet uygun bina öbeğinin orta kesimleri bina sakinlerinin kullanımına açıldığında 18.880 m2 alan, otopark ve sosyal alan haline gelecektir. Ayrıca toplamda 7200 m2’lik yer altı otoparkı, üç bölümden oluşan tünel yol sistemi şehir hizmetine sunulacaktır. Bu projeler hayata geçirildiğinde, şehrin trafik ve otopark sorunu büyük ölçüde çözülmüş olacak, yaşanabilir bir şehrin en önemli göstergelerinden olan halka açık yeşil alanların kent merkezinde bulunduğu mekanlara sahip olunacak, böylece kente hem katma değer ve çeşitli istihtam alanları kazandırılacak, hem de karmaşık şehir hayatı içerisinde insanlar rahat bir nefes alabilecektir. KAYNAKÇA: Ersoy, M, 1999, “Kent Planlama Sistemimizi Yeniden Düşünmek: Sorunlar, Çözüm Önerileri” 23.Dünya Şehircilik Gününde sunulan bildiri.Yıldız Üniversitesi, 8-9 Kasım 1999, İstanbul Ünlü, T., 2009, “Mekansal Planlamanın Kentin Biçimlenmesine Etkisi: Mersin Örneği” Planlama Dergisi http://www.spo.org.tr/ Karakaş. E., 1999, “Elazığ Şehrinin Gelişmesi”. F.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, C.9, S.1, Syf. 129–154. Elazığ.