ELEŞTİREL DÜŞÜNME BECERİLERİ VE DAVRANIŞLARI

Eleştirel Düşünme Nedir? Düşünme becerileri "temel işlemler, problem çözme, karar verme, eleştirel düşünme ve yaratıcı düşünme" olmak üzere aşamalı bir biçimde ele almaktadır. Eleştirel düşünme becerileri Kısaca; İfadeleri çözümleme, İfade edilmemiş düşüncelerin farkına varma, Önyargıların farkına varma, Düşüncelerin farklı ifade edilişlerini arama olarak özetlenebilir.

Eleştirel düşünme genel olarak; ne yapılacağına ve neye inanılacağına karar vermeye odaklı mantıklı ve yansıtıcı düşünme olarak tanımlamakla beraber (Ennis, 1991: akt. Dam ve Volman, 2004) farklı pek çok tanımı yapılmaktadır. Bu tanımlardan bazıları ise; Facione’ye göre ise eleştirel düşünme; yorum, analiz, değerlendirme ve çıkarımların yanında delillerin, kavramların, yöntemlerin, ölçütlerin ve bağlamların açıklanmasıyla bir amaç doğrultusunda yargıda bulunma ve karar verme olarak tanımlanmıştır (Özdemir, 2005).

Eleştirel düşünme, bireyin hem kendi hem de diğerlerinin düşünce ve fikirlerini daha iyi anlama ve sunma yeteneğini daha iyi kullanmak için gerçekleştirilen etkin, düzenli ve işlevsel bir süreç olarak tanımlanabilir (Chaffe, 1994; akt. Kökdemir, 2003). Akınoğlu (2003)’na göre eleştirel düşünme bilgi edinme sürecinde, irdelemeyi, çok yönlü sorgulayabilmeyi gerektiren düşünme süreçlerini etkili, tarafsız ve disiplinli bir şekilde uygulayabilmeyi, yeni durum ve ürünleri kriterlere dayalı değerlendirmeyi ve geliştirmeyi içeren zihinsel ve duyuşsal bir süreçtir.

Eleştirel Düşünme Kalıtsal mı? Eleştirel düşünme anne-babadan bireylere aktarılan kalıtsal bir özellik değildir, öğrenilebilir ve geliştirilebilir. Bu nedenle öğrencilere ilköğretim çağından itibaren eleştirel düşünme becerisi kazandırılmalıdır. Unutulmamalıdır ki ilköğretim dönemi çocuğun kişiliğinin gelişmesinde ve topluma uyum sağlamasında oldukça önemli bir dönemdir. Çünkü ilk ya da erken toplumsallaşma sırasında öğrenilenler daha sonraki öğrenmeleri biçimlendirir ve bu dönemde öğrenilenler, değişime en fazla direnç gösterir.

Neden Eleştirel Düşünme? 2004 yılı öğretim programı reformu çerçevesinde yeniden yapılandırılan İlköğretim Programları’nda, öğrencilere eleştirel düşünme becerilerinin kazandırılması önemli bir hedef olarak yer almaktadır (MEB, 2007). Ennis (1991)'e göre, eleştirel düşünme becerilerinin öğretilmesinde en önemli faktör “öğretmen”dir. Öğretmenin temel görevi öğrenmeye rehberlik etmek ve öğrenmeyi kolaylaştırmaktır.

Eleştirel Düşünme Kavramını Anlayan Bir Öğrenci Geçerli ve geçersiz gözlem ve çıkarım arasındaki farkı anlayabilmeli, Objektif gözle yapabilecek kararlılıkta olmalı ve yeterli kanıt toplayabilmeyi bilmeli, Okuduklarında gözlemledikleri ya da keşfettikleri bağlantı ve ilişkileri görebilmeli, bunlardan dikkatli varsayımlar elde edebilmeli. Açık fikirli olmaya devam ederken kişisel kararlar oluşturabilmeli,

Tartışma oluştururken bunların son kesin kararlar olmadığını ve bilimsel bir sürecin parçası olduğunun farkına varabilmelidir. Açık fikirli olmaya devam ederken kişisel kararlar oluşturabilmeli, Tartışma oluştururken bunların son kesin kararlar olmadığını ve bilimsel bir sürecin parçası olduğunun farkına varabilmelidir (Chenoweth, 1998).

Eleştirel Düşünürlerin Özellikleri Amerika Felsefe Birliği’nin tanımına göre eleştirel düşünme yönü güçlü olan insanlar; Araştıran, meraklı, sorgulayan, iyi donanımlı, açık fikirli, esnek, dürüst, kişisel ön yargılardan arınmış, temkinli, karışık konularda sistematik davranabilen, kritik seçimlerde makul, sonuçları aramada inatçı/hırslı kişilerdir. Eleştirel düşünürler açık fikirlidir, alternatiflerin olabileceğini düşünürler ve her zaman açık bir kapı bırakırlar. Onlar sürekli değişime, karşı değerlendirmelerin gerekliliğine ve alternatif çözümlerin olabileceğine inanırlar.

Eleştirel Düşünebilen İnsanlar, “Reddetsem bile başkaların düşüncelerini de hünerli bulurum”, “Zekice düşünceler üretmek, tartışmayı kazanmaktan daha önemlidir”, “Bir problem beklediğimden daha zor olsa bile onun üzerinde çalışmaya devam ederim” gibi yaklaşımları benimserler.

Eleştirel düşünme yönü zayıf olan insanlar ise; “Problemin karışık olması önemli değildir, elbette kolay bir çözüm yolu bulunur, bunlara ayıracak zamanım yok, direkt cevabını vermek yerine problem üzerinde tartışan öğretmenlerden nefret ederim” ifadelerini sıklıkla kullanırlar (Facione ve ark.,1994; Facione, 1998).  

Eleştirel düşünme stratejileri 1. Duyuşsal Stratejiler 2. Bilişsel Stratejiler-Makro Yetenekler” ve 3. Bilişsel Stratejiler-Mikro Beceriler” olarak üç temel yapıda gruplandırılmıştır. 1. Duyuşsal stratejiler: Bireyde bağımsız düşüne­ bilme gücünü ortaya çıkarma hedefine odaklanmaktadır.

2. Bilişsel Stratejilerden Makro Beceriler: Düşünmeyi gerektiren farklı temel becerileri örgütleme sürecidir. 3. Mikro Beceriler ise: Bütünü göz ardı etmeden bütünü oluşturan parçaları belirleme ve ifadeyi bütün içinde anlamlandırma becerilerini içermektedir.

DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKÜRLER