BİLGİ KAYNAĞI OLARAK INTERNET BBY104 Bilgi Kaynakları ve Hizmetleri II

Başlangıç:  “Nerede o eski gelecekler?” (Paul Valery)  “Bu icada (telefon) ne gerek var? Mesajları getirip götürecek birçok çocuk var.” Amerikan Posta Ofisi Başmühendisi,  “Her kasaba bir telefona sahip olmak isteyebilir.” ABD PTT Genel Müdürü,  “Telefon milyonları ilgilendiren bir olay değil. Zenginler için bir kolaylık; parasını ödeyebilecekler için ticari bir araç.” Times,  “Sanırım dünya pazarında beş bilgisayar belki satılır.” Thomas Watson, IBM Başkanı,  “Bilgisayarların ağırlığı gelecekte 1.5 tonu geçmeyecektir.” Popular Mechanics, Kaynak: Tonta, 2000

 Başlangıçtaki bu kuşkuculuğa rağmen, bilgi ve iletişim teknolojileri bilginin işlenmesi ve yönetiminde her zaman başrolü oynamıştır.  Bu tür teknolojiler “bilgi depolamayı, aramayı, bilgiye erişimi, bilgi kopyalamayı, süzmeyi, değiştirmeyi, göstermeyi, iletmeyi ve edinmeyi mümkün kılan” alt yapıyı oluşturmakta (Shapiro ve Varian 1999: 8) ve tüm bu etkinlikleri gerçekleştirmemizi sağlamaktadır.

Günümüzde:  Basılı bilgiden “sayısal bilgi”ye..  Sayısal / Elektronik bilgi  Tamamen elektronik ortam aracılığı ile elde edilir.  Günümüzde farklı türde bilgisayarlar ya da sayısal bilgi aktarıcı/okuyucular tarafından görüntülenebilen ya da kullanılabilen bilgidir.

Sayısal bilgi  “Born digital” (Anadan doğma)  “Digitized” (Sonradan olma)

BORN DIGITAL

DIGITIZED

Sayısal bilgi ve maliyet  Sayısal bilgi: nasıl?  Sayısal teknoloji, bilginin hem kopyalama hem de dağıtım maliyetlerini büyük ölçüde azaltmıştır.  Sayısal teknoloji sayesinde bilgi kaynakları aslının aynı kopyalar halinde üretilebilir ve bu kopyalar hızlı, kolay ve ucuz bir biçimde dağıtılabilir.

.. Sayısal bilgi ve maliyet  Sayısal bilgi devrimi:  Bu zamana dek başka hiç bir teknoloji hem kopyalama hem de dağıtım giderlerini bir arada düşürme başarısı gösterememiştir.  Bilgi üretme ve dağıtma teknolojisi gitgide ucuzlamaktadır. Ancak teknolojinin ucuzlaması mevcut bilgi miktarını artırmakta ve…..“bilgi yüklemesi” (information overload) yaratmaktadır.

.. Sayısal bilgi ve maliyet  Bilgi depolama ve dağıtımı da ucuzladı:  Çeşitli manyetik ve optik depolama ve iletim ortamlarının da kapasite ve yetenekleri de giderek artmaktadır.  Örneğin, (2000’lerin başındaki bir bilgiye göre) bilgisayar sabit diskleri üzerinde veri depolama maliyeti on yıl gibi kısa bir sürede gigabyte başına yaklaşık 1000 dolardan birkaç dolara düşmüştür.

.. Sayısal bilgi ve maliyet  Veri iletimi ve ağlar:  Benzeri bir yönelim, çeşitli türdeki ağlar aracılığıyla veri iletmenin maliyetinde de gözlenmektedir. Söz konusu ağlar bize birkaç saniyede çok büyük miktarlarda veri iletme olanağı sağlamaktadır. Amerikan Kongre Kütüphanesi’nde bulunan kataloglanmış bilgi kaynaklarının 2010 yılındaki toplam sayısı: 147,093,357 (Library of Congress, 2011). Aktarım teknolojilerinin geldiği nokta sayesinde tüm bilgileri bir yerden bir yere aktarmak için 14 saniyenin yeteceğine dikkat çekilmektedir.

Bilgi yüklemesi (information overload)  Çok fazla bilginin varlığı, ilk etapta düşünülenin aksine bilgiyi kullanmayı zor hale getirmektedir. Neden?  “analysis paralyses” Seçim için sürekli analiz halinde olmak Karar vermek zorunda kalmak Dikkat dağınıklığı Yararlı olan tüm bilgiye erişmenin güç olması

Internet  Her tür sayısal bilgiyi dünyanın her köşesine ulaştırabilen “bilgi otoyolu”.  World Wide Web (Web)  Hypertext – hypermedia (Internet üzerinde birbirine bağlı metin ve her türde bilgi)  Browser (Tarayıcı - Internet’teki bilgileri görüntüleyebilmek için kullanılan yazılımlar) Mozilla, Internet Explorer, Opera, vb.

..Internet  Dünyada Internet kullanım oranı %60 civarında (Wikipedia, 2010).  Türkiye’de Internet’e bağlı ev oranı 2009’da %30, 2010’da %41,6 (TÜİK, 2009, 2010).  Internet uygulamaları  Elektronik posta  Haber grupları, tartışma listeleri, forumlar  Internet aracılığı ile erişilen veri tabanları  Web günlükleri (Weblogs), wikiler  Dosya ve yazılım transferi  Sosyal ağlar

Internet ve bilgi yönetimi  Giderek daha fazla sayıda bilgi kaynağı sayısal ortamda üretilmekte (“born digital”), ya da sonradan sayısal ortama aktarılmakta ve Internet aracılığıyla herkesin erişimine açılmaktadır.  Bu durum neye yol açıyor?  Söz konusu durum, kişisel, örgütsel ve toplumsal düzeylerde bilgi yönetiminin önemini büyük ölçüde artırmaktadır. Milyonlarca elektronik bilgi kaynağı arasından istenen bilgileri içeren kaynaklara erişim sağlanması daha da önemli hale gelmektedir.

 Hangi ortamda üretilmiş olursa olsun bilgileri keşfetmemiz, bulmamız, süzmemiz, toplamamız, düzenlememiz, depolamamız ve kayıtlı bilgilere erişim sağlamamız beklenmektedir.  Bilgi yönetiminde başarılı olmak ve mesleki ve kişisel yaşamlarımızı başarıyla sürdürebilmek için bilinçli birer bilgi kullanıcısı olmamız gerekmektedir... Internet ve bilgi yönetimi

 Internet’in bu derece yaygınlaşması ve dünya üzerinde üretilen bilgiye erişmek için önemli bir araç olmaya başlaması ile…  …“bilgi okur yazarlığı” kavramı ortaya çıkmıştır.  Bilgi okur yazarlığı?  Okur yazarlığın bir sonraki aşaması olarak nitelendirilen “bilgi okur yazarlığı” bilgi bulma becerilerine ek olarak bilgi bulmak için gereken donanım ve yazılımları (bilgisayarlar, ağlar, Web, vd.) kullanma becerilerini de içermektedir... Internet ve bilgi yönetimi

Internet’in geleceği “ ” Tüm insanlık belleğine belki de kısa bir süre içinde herkes tarafından erişilebilecektir... Bu yeni “tüm insanlık beyni”nin tek bir yerde yoğunlaşması gerekli değil; bir insan kafası ya da kalbi kadar kolayca tahrip edilmesi de söz konusu değil. “Tüm insanlık beyni” Peru, Çin, İzlanda, Merkezi Afrika ya da tehlike ve kesintilere karşı sigortalanabilecek herhangi bir yerde aslına uygun olarak ve tümüyle kopyalanabilir. Bu beyin aynı zamanda hem kafataslı bir hayvanınki gibi tek bir yerde toplanabilir hem de bir amip gibi dağıtık ama canlı olabilir (Dyson 1997: 10-11).

Internet’te bilginin ömrü ve güvenilirliği  Internet üzerindeki bilgiyi (web siteleri, bloglar, tartışma listeleri, vs.) tanımlama Internet ortamındaki en zor işlerden birisidir.  İlk bakışta bilgi içeren elektronik belgeleri düzenlemek ve daha sonra erişim sağlamak için tanımlamak kolay bir iş gibi gözükebilir. Ancak Web belgelerinin kalıcı olmaması Internet aracılığıyla erişilen bilgi kaynaklarının bazen keşfedilmesini ve tanımlanmasını olanaksız hale getirmektedir.

 Bazı web belgeleri dinamik olarak anında yaratılmaktadır. Toplantı duyurusu vb. bazı süreli elektronik belgeler işlevlerini gerçekleştirdikten sonra otomatik olarak ortadan kaybolmaktadır.  1997 yılında yapılan bir çalışmada bir web belgesinin ortalama ömrünün genelde 44 gün olduğu tahmin edilmektedir (Kahle 1997: 82-83)... Internet’te bilginin ömrü ve güvenilirliği

 Arama motorları ya da dizinleme uzmanları bazı elektronik belgeleri farkedene ve tanımlayana kadar bu belgeler Web’den kaldırılmaktadır. Dahası, Web’den kaldırılıncaya kadar bu belgeler farkedilmez ve tanımlanmazsa hem bilginin kendisi (içerik) hem de o belgeye ait dizin bilgisi (metadata) bir daha erişilemeyecek biçimde kaybolmaktadır.  Nasıl?.. Internet’te bilginin ömrü ve güvenilirliği

 Basılı belgelerde bilgi kaynağıyla bu kaynağı tanımlayan dizin bilgisi genellikle birbirinden ayrıdır. Basılı bir kitap kaybolsa bile bu kitabın birçok kopyasını farklı kişi ya da kurumların kütüphanelerinde bulmak mümkündür. Tüm kopyaları ortadan kalkmış olsa bile yayıncı ya da kütüphane kataloglarından kitabın dizin bilgisine erişilebilir. Oysa ki elektronik belgelerde hem içerik hem de dizin bilgisi birlikte bulunmaktadır. Belgenin kaybolması genellikle bu belgenin tanımının da kaybolması anlamına gelmektedir... Internet’te bilginin ömrü ve güvenilirliği

Internet üzerindeki bilgi kaynakları GOOGLE… +  Elektronik belgeler  TÜİK web sayfasından indirilen bir rapor…  Süreli yayınlar  Bilgi Dünyası, H.Ü. Edebiyat Fakültesi Dergisi,….  Kütüphane katalogları  Tartışma listeleri ve haber öbekleri  Kutup-l Kutup-l  goups.google.com, groups.yahoo.com goups.google.com  Yazılım ve dosya arşivleri  rapidshare.com  download.com  Ses ve görüntü arşivleri (hava ve uydu fotoğrafları, vs.)  images.google.com  findsounds.comfindsounds.com  Mashup (= “a remix of digital data”) (Wikipedia, 2011)

 Veri tabanları (kitap, dergi, vb.)  Web 2.0 araçları

Tonta, Y. (2002). Internet ve Elektronik Bilgi Yönetimi. ‡ Dyson, G.B. (1997). Darwin among the machines. London: Penguin Books.* Kahle, B. (1997 March). Preserving the Internet. Scientific American, 276(3): * Katz, W. (2001). The Internet Community. Library of Congress (2011). About the library – General Information. Shapiro, C. ve Varian, H.R. (1999). Information rules: a strategic guide to the network economy. Boston, MA: Harvard Business School Press.* Tonta, Y. (2000). Internet ve Bilgi Hizmetleri (sunuş). 36. Kütüphane Haftası Konferansları, 29 Mart 2000, Uludağ Üniversitesi, Bursa. TÜİK (2009) Yılı Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması Sonuçları. TÜİK Haber Bülteni, (147), 18 Ağustos TÜİK (2010) Yılı Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması. Wikipedia (2010). Internet Accessibility. Wikipedia (2011). Mashup. Kaynaklar ve okuma listesi: ‡ Slaytlardaki bilgilerin çoğunluğu bu kaynaktan alınmıştır. * Tonta'dan (2002) aktarılmıştır.