ATÖLYE VE MESLEK DERSLERİ ÖĞRETİM METODLARI [ 1 ] Hazırlayan SERVET SOLMAZGÜL
GİRİŞ Atölye ve meslek derslerinin öğrenciye rahatça aktarılabilmesi için öğretmenin önceden tespit edilen belirli ve tutarlı bir plan dâhilinde öğretim yapması gerekir. Atölye ve meslek derslerini öğretecek kimsenin Mesleğini iyi bilmesi, Öğreteceği konuya en uygun öğretim metodunu seçebilmesi, Uygun bir eğitim ortamı hazırlaması Bunları günlük bir ders planında gösterebilmesi gerekir. Bu nedenle bu ünitede; Usta öğreticinin görevleri, Usta öğreticide bulunması gereken vasıflar, Öğretimin basamaklara ayrılması, Bir ders planının hazırlanması, Yalnızca beceri öğretimine uygun öğretim metotları konuları yer almaktadır.
1) USTA ÖĞRETİCİNİN GÖREVLERİ Mesleğine gerçekten vakıf olan bir kimsenin başkalarını o meslekte yetiştirmek için başarılı bir usta yada usta öğretici olacağını garanti etmez. Bir mesleği öğretebilmek için öncelikle öğretim metotlarının bilinmesi gerekir. Öğretimin başarılı olmasını isteyen bir usta öğretici bu metotlardan rast gele birini seçemez. Usta öğreticinin uygun bir seçim yapması için önce metotlardan her birinin çıraklar üzerindeki etkileri hakkında bilgi sahibi olması gerekir. Başka bir deyişle, usta öğretici önce çırağın nasıl öğrendiğini bilmesi gerekir. Bir bilgi ya da beceriyi basitçe sunmak yoluyla öğrenciye aktarmak mümkün değildir. Zira öğrenme işlemi, ancak çırağın gördüklerini, işittiklerini ve okuduklarını uygulamasıyla tamamlanmış olur. USTAÖĞRETİCİNİN BAŞLICA GÖREVLERİ Eğitim görevi Ölçme - değerlendirme (kalite kontrol görevi) Organizasyon ve yönetim görevi
A) EĞİTİM GÖREVİ: 3308 Sayılı Mesleki Eğitim Kanununa göre: Çırakların teorik eğitimleri okulda, pratik eğitimleri de İşyerlerinde usta öğreticiler nezaretinde yapılır. Görülüyor ki: çırak ve kalfalara sanatlarını öğretmek ve onları bütünü ile eğitmek usta öğreticilerin görevidir. Öğretme ve öğrenme konularını, öğretim metotlarını ve tekniklerini bilir ve bunları teorik ve pratik eğitime uygular. Uygulama çalışmalarını iyi planlar. Disiplinli ve güvenli bir çalışma ortamı sağlar. İşyerinde ağırbaşlı ve olumlu davranışları ile örnek teşkil eder. Çeşitli öğretim araç ve gereçlerini hazırlamasını ve yerinde kullanmasını bilir. İyi bir gözlemcidir ve rehberlik eder. Öğretmeye devamlı arzuludur.
B) ÖLÇME DEĞERLENDİRME GÖREVİ Usta öğreticinin ana görevi işyerini, üretim amacı ile düzenlemek, üretimin sağlıklı bir şekilde yapılabilmesi için gerekli olan ortam ve şartları hazırlamaktır. Bu amaçla her türlü tedbiri alır. Bugünün sanayisinde üretim yapmak yeterli olmayıp, kaliteli ve standartlara uygun üretim yapmak da mecburiyet haline gelmiştir. İş yerindeki her faaliyeti değerlendirecek kişi usta öğreticidir. Çırak ve kalfaların çalışmalarını takip, başarılarını ölçmek, geliştirmek, usta öğreticinin en önemli görevleri arasında yer alır.
C) ORGANİZASYON VE YÖNETİM GÖREVİ: Usta öğreticinin maiyetindeki kaynakları ekonomik ve verimli bir şekilde kullanabilmesi için işyerini düzenleme işlemine ORGANİZASYON denir. Organizasyon ve yönetim görevleri arasında; İşyerinin yapısını geliştirmek Yetki ve mesuliyetleri dağıtmak Görevin gereklerini personele anlatmak ve başarmalarına yardımcı olmak, İş yerinde işbirliğini geliştirmek ve bu gaye ile gerekli koşulları hazırlamak yer alır.
2) USTA ÖĞRETİCİDE BULUNMASI GEREKEN VASIFLAR: Çırak ve kalfaları eğitmek, planlanan eğitim reformunun önemli unsurlarından birini teşkil etmektedir. Başarılı bir öğretim programı için, iyi yetiştirilmiş teknik personel, öğretim malzemeleri, takım ve aletler, fiziki imkânlar gereklidir. Fakat öğretim metotlarına bütünüyle hâkim öğretmenlerden yoksun bulunan herhangi bir öğretimin başarılı olması düşünülemez. Öğretmen, öğrencilerin ihtiyaç duyduğu unsurları zamanında, hızlı ve etkili olarak öğrenmelerine yardımcı olduğu ölçüde başarılıdır.
USTA ÖĞRETİCİDE BULUNMASI GEREKEN TEMEL VASIFLAR ŞUNLARDIR Öğretimi yapılacak konuda yeterlilik Öğretim tekniklerinde yeterlilik Kaynak buluculuk ve yenilikçilik Değerlendirme alışkanlığı Öğretme arzusu İyi insani ilişkiler kurma ve geliştirme yeteneği
A) ÖĞRETİMİ YAPILACAK KONUDA YETERLİLİK: Herhangi bir işyerinde belirlenen hedeflere ulaşabilmek için; Eğitim programlarını uygulayacak eğiticinin konu ile ilgili bilgi ve beceride tam ehliyete sahip olmasıdır. Özellikle endüstrinin ihtiyacı olan insan gücünü (çırak ve kalfaları) eğitmek görevini üstlenmiş öğretmen ve ustaların, endüstrinin istediği ileri bilgi ve beceri seviyesine sahip olmaları şarttır. Çağımızda bilim ve teknolojinin hızla ilerlemesi bir kısım bilgi ve becerileri geçersiz hale getirirken, yeni bilgi ve becerileri de beraberinde getirmektedir. Bu sebeple başarılı bir öğretim için, meslek öğretmeni kendisini devamlı bir şekilde yenilemesi ilk ve temel mecburiyettir.
B) ÖĞRETİM TEKNİKLERİNDE YETERLİLİK : Öğretmen, her dersi zamanı en iyi kullanacak şekilde planlaması gerekir. Ders planlaması, amaçlar çerçevesinde yürütülecek her türlü eğitim faaliyeti ile ilgili olup, öğrencilerin ihtiyaçlarına cevap verebilecek kâfi bir esnekliğe sahip olmalıdır. Öğretmenin, öğretim tekniklerini anlaması ve bunları yeterince etkili olarak kullanabilmesi gerekir. Uygulanacak öğretim metodu seçilirken, dersin konusuna uyumu dikkate alınmalıdır. Öğrenme şekli kişiden kişiye değişiklik gösterir. Öğrenme ferdin öğretim sırasında öğretmenin uyguladığı metoda kendini intibak ettirme derecesine bağlıdır.
C) KAYNAK BULUCULUK VE YENİLİKÇİLİK: Öğretmenin kaynak bulucu niteliğine sahip olması gerekir. Vasıflı bir meslek öğretmeni; Yeni ve orijinal bir proje Yeni bir ders aracı Yeni bir öğretim malzemesi Öğrenci başarısını daha etkili bir biçimde ölçmek için yeni bir ölçme metodu geliştirebilir.
D) DEĞERLENDİRME ALIŞKANLIĞI: İyi bir öğretmen, istenilen bilgi ve becerileri istenilen seviyede öğrenip öğrenmediklerini ve hedefe ne ölçüde yaklaştığını anlamak için öğretim esnasında sürekli değerlendirme yapmak zorundadır. Değerlendirme uygun şekilde hazırlanmış test soruları ihtiva eden sınavlarla periyodik olarak yapılabileceği gibi dar muhtevalı testlerle veya iş yapma testleri ile de yapılabilir. Değerlendirme öğretmene yeniden öğretimin gerekli olup olmadığını gösterir. Öğrencileri başarılarına göre sıralar.
E) ÖĞRETMEYE ARZULU OLMAK: İyi bir öğretmeni oluşturan vasıflardan muhtemelen hiçbiri, uzun vadede düşünüldüğü takdirde öğretmenin görevini sevmesi kadar önemli değildir. Öğrencilerin kendilerinden beklenilen davranış değişikliklerini kazanmalarına kadar, öğretmen tarafından sabırla gerekli açıklama ve gösterilerin tekrarlanması ve yapılan uygulamalara nezaret edilmesi gerekir. Etkili bir öğretimde, öğretmen için tabii hale gelmiş bir konunun öğrenciye ilgi çekici bir biçimde takdim edilmesi şarttır. Öğretimde istenilen sonucu sağlayabilmek için öğretmenin ilgisinin ne öğretildiği üzerinde değil, öğrencilerin ne öğretmekte oldukları üzerinde yoğunlaşması gerekir.
F) OLUMLU İLİŞKİLER KURMADA YETERLİLİK: Başarılı bir öğretmenin; İyi ilişkiler ve olumlu davranışlar, öğrenmeyi artırırken bilgi ve becerilerin daha uzun süre etkili olmasına yardım eder. Buna karşılık olumsuz davranışlar öğrenmeyi bütünüyle önleyebilir. Öğrencilerle, Öğrenci velileriyle, Okulla, İş piyasasıyla iyi insani ilişkiler kurabilmesi şarttır.
3) ÖĞRETİMİN BASAMAKLARA AYRILMASI Öğrenme ferdidir, öğrenci grup içinde bulunsun veya bulunmasın fert olarak öğrenir. Öğretme ferdin öğrenmesini artırma ve kolaylaştırma sürecidir. Öğrenme, öğrencinin mesuliyetindedir. Fakat öğretme, öğretmenin mesuliyetindedir. Öğretmen, öğrenme için uygun şartları oluşturmalı ve her faaliyet ve davranışı bu amaca yönelik olmalıdır. Öğretmen, öğrenme ortamını kontrol edebilmelidir. Öğretmenin meydana getirdiği fiziki, zihni ve duygu ortamı, öğrencinin öğretilen konulara olumlu tepkisine imkân vermelidir.
3) ÖĞRETİMİN BASAMAKLARA AYRILMASI Öğretim Faaliyetleri Dört Temel Basamaktan Meydana Gelir. Hazırlık Takdim Uygulama Kontrol (Değerlendirme) Yetenekli bir öğretmen, öğretim süreci içerisinde bu basamakları birbiriyle uyumlu ve bir bütün meydana getirecek biçimde uygular. Bu basamaklar bir ders içerisinde tamamlanamayabilir. Öğretim bu dört basamak esas alınarak planlanabilir ve uygulamada da bu plana genel çizgileri ile bağlı kalınır.
A) HAZIRLIK: Öğretimin etkili olabilmesi, ders öncesi hazırlığın kusursuz olması ile yakından ilişkilidir. Bu sebeple ders ile ilişkili unsurlar ders öncesinde hazırlanmalıdır. Öğretim amacı ile yapılan gösterilerde öğrencinin kullanabileceği alet ve makinelerden yararlanmaya dikkat edilmelidir. Gösteride uygun yardımcı ders araçlarının kullanılması öğrenmeyi kolaylaştırır. Öğretimin başarılı olması için öğrenciyi öğrenmeye hazır duruma getirmek de gerekir. Bunun için; Öncelikle öğrencinin konu üzerine dikkatinin, ilgisinin ve merakının sağlanması gerekir. Böylece öğrencinin yeni ders konusu ile önceki tecrübeleri arasında ilişki kurulması oldukça kolaylaşır. Öğrencinin serinkanlı olmasını sağlamak da önemledir. İş yeni öğrenene başlangıçta daima zor gelir. Onun için işin mümkün olduğu kadar basitleştirilmesi gerekir. Öğrencilerin konuyla ilgili daha ayrıntılı bilgi istemeleri hazırlık basamağının başarılı olarak gerçekleştiğinin bir işaretidir.
B) TAKDİM: Öğrenci yeni bir bilgi veya beceriyi anlamaya hazır olduğu zaman, en iyi öğrendiği zamandır. Öğretmen bu safhada anlatır, gösterir ve dersi basamak basamak ilerletir. Sırası ile (ANLATIN + GÖSTERİN + YAPIN) Öğretim metotları ve yardımcı ders araçları dersin özelliğine ve öğrencinin önceki tecrübelerine göre seçilir. Gösteri ve açıklamalarda öğrencinin ilgisini dağıtan detaylardan kaçınılmalıdır. Öğretim sırasında öğrenciyi düşünmeye sevk eden sorulara yer verilmelidir. İşlemlerin gösterilmesinde iş güvenliği kurallarına uygun davranılmalıdır. Öğrencilere soru sorma fırsatı verilmelidir. Öğretimde pek çok şeyin aynı anda öğretilmesine teşebbüs edilmemelidir.
B) TAKDİM: Özellikle beceri öğretiminde, gösteri ve açıklamaların kısa olmasına dikkat edilmelidir, Gerektiğinde zaman alıcı konular mümkünse kısa iki gösteri biçiminde öğretilmelidir. Beceri konularının eğitiminde işlemin en etkili ve emniyetli yapılışı gösterilmelidir. Takdim süresi en çok 15 dakika olmalıdır. Yapılacak işin resmi çizilmeli, gerekli isim ve ölçekler ve açıklamalar üzerine yazılmalıdır ve numuneler verilmelidir. Değişik öğrencilere soru sorulmalı, alınan cevaplar değerlendirilmelidir. Öğrencinin işlemi yalnız başına uygulamaya hazır olduğunu hissetmesi ile bu basamak tamamlanmış olur.
C) UYGULAMA: Bu bir deneme basamağıdır. Bu safhada öğrenci öğretmenin denetim ve teşviki altında öğrendiklerini bir işe uygulamaya teşebbüs eder. Bu safhaya kadar yapılan çalışmalar, öğrencinin bir problemi çözümleyebilecek yada bir işi uygulayabilecek duruma gelmesi amaçlanmıştır. Öğrencinin ilk denemeleri noksan ve kusurlu olabilir. Öğretmen bu güçlükleri aşmasında öğrenciye yardımcı olmalıdır. Öğretmen, işin nasıl yapılacağını gösterilmeli ve öğrenciye deneme fırsatı vermelidir. Öğrencilerin uygulamalarından elde edilen sonuçlar, işlemin tamamının veya bir kısmının yeniden gösterilmesini gerektirebilir. Beceri öğretiminde öğretilen işlemler, öğrenci tarafından istenilen seviyeye ulaşıncaya kadar tekrarlanmalıdır. Öğrenciler makinelerde usta öğreticiler nezaretinde çalıştırılmalı ve arızalı olan takım ve makineler kullandırılmamalıdır.
D) KONTROL VE DEĞERLENDİRME: Kontrol iş ile işin resminin karşılaştırılmasıdır. Kontrol neticesinde öğretmen öğrencinin öğrenmedeki etkinliği hakkında bir kanaate varabilir. Ayrıca öğrenci yardım almadan belirli işleri yapabileceği konusunda kendine olan güveni kazanmış olur. Kontrolden sağlanan bilgiler, öğrencinin daha ileri bir öğretime hazır bulunup bulunmadığının bir göstergesidir. İşin kontrolü esnasında, çırak ve kalfa hazır bulundurulmalıdır. İş üzerinde tespit edilen hatalar, ilgili çırağa ve kalfaya meydana geliş sebebi iş üzerinde sorulmalı, tekrar edilmemesi için gerekli açıklamalar yapılmalıdır. Öğretimin başarılı olduğunun gerçek göstergesi, öğrencilerin kendilerinden beklenilen işleri herhangi bir yardım almadan doğru ve emniyetli olarak yapabilmesidir.