DOÇ.DR.BAHTİYAR ÖZÇALDIRAN PERFORMANS ARTTIRIMINDA YÜKLENMELERE KARŞI YÜZME ANTRENMAN MODELLERİ GELİŞTİREBİLMEK DOÇ.DR.BAHTİYAR ÖZÇALDIRAN EGE ÜNİVERSİTESİ BESYO HAREKET VE ANTRENMAN BİLİMLERİ A.B.D BAŞKANI

Antrenman, sporcuyu her gün zorlayan birkaç stres faktöründen sadece biridir.Aile hayatı,kariyerle ilgili çalışmalar,sosyal hayat,antrenör - kulüp ilişkileri ve daha birçok etkeni kapsar. Tüm bu stres yaratan faktörlerin toplam yükünün kişinin uyum sağlama düzeyinde tutulduğu yerde ,antrenman normal olarak ilerleyecek ve performans gelişecektir. Antrenmanın neden olduğu yüklenmelerden doğan yorgunluğun bir an önce giderilmesi gerekmektedir. Çok ağır yüklenmelerden sonra organizmanın yeniden toparlanabilmesi için 24-48 saat gerekebilir. Bu arada oluşan yorgunluk düzeyi normaldir. Toparlanma süresini tamamlamış organizma fiziksel ve mental olarak hazır durumda olacak ve bir sonraki antrenman için yeni yüklenmeleri kaldırabilir hale gelecektir.

Diğer yandan giderek artan stres faktörleri yüzücü için aşırı olabilir ve bu yüzücülerde aşırı stres olarak ifade edilebilir. Yüzücüler üzerinde fizyolojik test labaratuvarlarında düzenli olarak yapılması gerekli stres faktörlerinin toplamıyla ,antrenman katkısının değerlendirilmesine olanak sağlayan performans profil eğrilerinin oluşturulması ve değerlendirilmesi, antrenörler tarafından detaylı olarak bilinmesi ve sıklıkla uygulanması gereken önemli bir konudur. Yüzme sporunda gelişmiş ülkelerde oluşturulan bireysel performans profil eğrilerinin analizi,yüzücülerde aşırı yüklenilme riskini azaltmak yüklenme dinlenme ilişkilerini kontrol altında tutabilmek,kulüp antrenörleri ve onlara destek veren yöneticileri ile Federasyonların Eğitim ve Teknik Kurullarının temel çalışma ve ilgi alanlarını oluşturmaktadır. Performans gelişimi ve takibi açısından çok çok önem taşıyan bu konu ise ne yazıktır ki ülkemizde çeşitli sebeplerden dolayı nadiren uygulanmaktadır.

Finlandiya’da Vierumakki’de yüzücüler aşağıdaki esaslara göre yapılan araştırmalara dahil edilmişlerdir. STRES DÜZEYİ Kronik uzun vadeli antrenman stresi Hormonel düzeyde dengesizlikler Bu konularla İlgili ölçümler antrenman mikrosiklusları süresince alınan kan örnekleri test edilerek bulunmaya çalışılmıştır. Kan serumunda testesteron kortizon düzeyi oranının ölçümü Kan serumunda üre-kreatin konsantrasyonunun ölçümü 3) Kan laktik asit testleri. Ölçüm zamanları Yılda 4 defa 2 kez genel hazırlık döneminde,bir kez özel hazırlık ve bir kez de zirve döneminin başlangıcında yapılmalıdır.

Antrenman Bilimi açısından artan antrenman sitresi ilerleyen yorgunluklara neden olur. Bu durumda aşırı stres nedenleri ortadan kaldırılamazsa yüzücü hastalanabilir veya performansta aşırı dalgalanmalar oluşabilir. İsrail aşırı stresin sporcularda şu iki farklı yanıtı doğurabileceğini işaret etmiştir. Bunlar sistemin AŞIRI UYARILMASI yada AŞIRI YORGUNLUĞUDUR. İsrail, öncelikle BASEDOWOİD diye adlandırılan, aşırı strese değinmiş ve bunun antrenman şartlarında ve antrenman programlarında submaksimal şiddette yüklenme yoğunluklarındaki ani artışının yada aşırı konsantrasyon sonucu meydana geldiğini ileri sürmüştür. Daha sonra ADDİSONOİD diye adlandırılan, aşırı strese değinmiş ve bunun yüklenme kapsamında geniş dayanıklılık programlarının aşırı uygulanmasından kaynaklandığını belirtmiştir.

İsrail’in gözlemleri ile antrenörler ve antrenman teorisyenleri arasında genel bir fikir birliği olmasına rağmen,aşırı stresin nedenleri birkaç stres faktörünün biriken etkisinden kaynaklanmaktadır. Bu kuram çok küçük stres tölerans eşiğine bırakılmış kişisel göstergelerden doğar. DOĞAN STRES FAKTÖRLERİ ŞUNLARDAN OLUŞUR Antrenman süresince antrenörler tarafından yapılan hatalar.Toparlanmanın yeterince verilememesi(mikro ve makro sikluslar arası planlama hataları ve genel egzersiz karekterlerinin yanlış uygulanması) İhtiyaçların hemen artmasına bağlı olarak süperkonpenzasyonun sağlam temellere oturtulmaması. Kuvvet kayıplarından sonra (sakatlık,hastalık vb…) yüklenmelerin aniden arttırılması,maksimal ve submaksimal şiddetteki yüklenmelerin kapsamlarının fazla olması.

4. Dayanıklılık antrenmanlarının şiddet ve kapsamlarının fazla olması. 5. Yeterli toparlanma verilmeden karmaşık hareketlerde aşırı ve zorlu teknik öğretim. 6. Maksimal şiddetteki yarışmaların fazlalığı. 7. Antrenörün kendine karşı olan güven eksikliği. 8. Belirlenen hedef derecelerin zorluğu sonucu,ekstra setlerin antrenör tarafından aşırı uygulanması. 9 . Antrenör-sporcu-aile arasında yüzme sporunun perspektifinde olması gereken hiyerarşik düzenin giderek zedelenmesi. 10. Ailelerin ve kulüp yöneticilerinin bilinçli veya bilinçsiz olarak antrenörler ve sporcular üzerinde yarattıkları baskı.(Bu baskı genelde olumsuz sonuçlar doğurmaktadır)

2. PERFORMANSI ETKİLEYEN DİĞER FAKTÖRLER Yaşam Biçimi: Yetersiz uyku,düzensiz günlük yaşam,uyumsuz arkadaş gurubu,boş zaman bulamama,beslenme bozuklukları,vücut ağırlığında oluşan sık değişimler. Çevre :Ailede oluşan maddi problemler,aile içi problemler,okulda oluşan olumsuz koşullar(arkadaşlık ilişkileri),yüzme sporuna bakışta değişimler,geçici endişeler(sınavlar gibi) Sağlık Sorunları: Ateşli hastalıklar,mide bozuklukları,kronik hastalıklar (bademcikler,dişler,sinüsler,yumurtalıklar),enfeksiyonel hastalıkların etkisinden sonra ortaya çıkan rahatsızlıklar (boğaz ağrıları,ağrılı öksürükler) ,enfeksiyonların ihmali (mantar hastalıkları,isilikler gibi)

YÜZME ANTRENMANLARININ PLANLANMASINA GENEL BAKIŞ Antrenör öncelikle uzun vadeli programlar için kendi kendine oluşturması gereken bir model belirlemelidir. Antrenörlük bilimi ve sanatı, planlamanın her aşamasında alınan kararlarla gelişecek veya sekteye uğrayacaktır. Yıllık takvimde yüzücülerin hedef yarışları belirlenerek işe başlanmalıdır. Bu belirlemede değişik yaş grupları ve-veya değişik yetenek düzeyleri hedeflerin belirlenmesinde sıkıntılar yaratabilir.Örneğin; Yüzücüler yalnızca yüzme sporunun sosyal yada grup dinamiğinin getirdiği etkilerle ilgileniyor olabilirler. Kol-kulaç ve nefes biyomekaniği 4 farklı teknikte oturmamış yüzücüler teknik ve fiziksel becerilerini geliştirilmek isteyebilirler. Ulusal veya Uluslar arası yarışmalara katılabilmek için belirlenen baraj derecelerini geçmek isteyebilirler. Bütün bu çalışmaların dışında aşırı hedeflere ulaşmak isteyen yüzücüler ile bu hedefe ulaşmanın zorluklarını ve mentalitesini anlayamayan veli ve kulüp yöneticileri olabilir.

Tüm bu farklı hedefleri istenilen düzeye getirebilmek yüzme antrenörünün görevidir. Birçok araştırma antrenmanların planlanmasında birincil ve ikincil hedeflerin belirlenmesi gerekliliği üzerinde durur. Bu durumda geniş yaş ve performans farklılıkları içeren karma guruplarla yapılan antrenmanların gurubun her üyesinin ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde planlanması gerekmektedir. Süperkonpaze olma süreleri ile antrenman yaşları arası farklılıklar antrenörler tarafından doğru belirlenmeli ve planlamalar bu değerler üzerinden yapılmalıdır. Bu durum ise yüksek seviyede antrenörlük bilgi ve becerisini ile bilimin gerekliliklerinin sporcular üzerinde uygulanmasını gerektirir Bu nedenle yüzücüler ehliyetsiz antrenörlere ve bilimsellikten uzak kulüplere teslim edilmemelidir.

PLANLAMANIN TEMELLERİ Yüzme antrenörünün cevaplandırması gereken temel sorular şunlardır. Yüzme sezonu ne kadar sürmelidir (makro yapı) Gurupların hedeflerine göre makro yapının 4-6 haftalık mezo yapılara bölünmesi Mezo yapıların mikro yapılara bölünmesi Mikro yapılardaki birim antrenmanların hedeflerinin belirlenmesi Birim antrenman yazılımında ise Isınma çalışmaları Birincil ve ikincil hedeflerin geliştirilmesine yönelik setlerin belirlenmesi ve gerekli dinlenme aralarının düzenlenmesi Soğuma çalışmaları olarak planlanmalıdır.

Antrenman Değerlendirilmesi Antrenman Planlama Antrenman Değerlendirilmesi -Planlamanın amacı -Planlamanın yapısı -Planlamanın akışı -Antrenman akışının analizi -Antrenman etki analizi Antrenman Kontrolü Antrenmanların Uygulaması -Antrenman protokolü -Verim kontrolü

ENTEGRE EDİLMİŞ (KARMA)ANTRENMAN MODELİ Entegre edilmiş antrenman modeli,yüzücülerin antrenman ile kişisel yeteneklerinin etkilendiği dört temel kavramı içerir. 1)CONCERN: Optimal kulaç tekniği ve yarışma becerilerinin uygulanması ve geliştirilmesi ile ilgili her faktörü içerir.(Yarış ve antrenman hızı,çıkış ve dönüş çalışmalar). 2) REALİSATİON: Üç metabolik enerji sisteminin belirlenmesi ,her sisteme uyan yüklenme yönteminin bilinip doğru dinlenme aralığı verilerek uygulanabilmesi. 3) KNOWLEDGE: Fizyolojik ve psikolojik sitreslerin etkileşim aşamalarının bilinmesi ve sorun oluştuğunda, oluşan soruna uygun çözüm yollarının üretilebilmesi. 4) UNDERSTANDİNG:Tüm bilimsel verilerin antrenman içinde ve dışında uygulanabileceği çağdaş kulüp yapısının oluşturulabilmesi.

Entegre edilmiş antrenman modeli ile çalışan bir antrenör için ; SEZON BAŞI HEDEFLERİ: Daha spesifik çalışmalarla inşa edilecek sağlam bir fizyolojik temel üzerine kurulu psikolojik destekler ve ulaşılabilir hedeflerin belirlenmesi. 2) Yüzücülerin yaş ve yeteneğine uygun teknik ve becerilerinin geliştirilmesi. 3) Kuvvet kavramı ile güç arasındaki farkın belirlenip doğru ve sakatlıklardan uzak kara antrenmanlarının planlanabilmesi.

SEZON ORTASI HEDEFLERİ: 1) Çıkış işareti ile birlikte yüzücülerin 15 m işaretini geçtiği zamanın tespiti 2) Deneme yarışları ile antrenmanlarda 25-50-100 m geçiş zamanları ile kulaç sayısı,hız değerleri m/sn cinsinde hesaplanarak sporculara anlatılması. 3) Her teknik için dönüş zamanlarının tespiti ve sporcuya aktarılması. 4) Kurbağlama yüzücüleri için su altı hareketlerinde geçen zaman için,ayrı ayrı zaman dilimlerinin belirlenip aktarılması. 5) Bitiriş zamanlarının (bayraklardan duvara kadar) belirlenip sık sık kontrol edilmesi ve öneminin yüzücülere aktarılması. 6) Yaşına ve performans durumuna uygun direkt ve indirekt performans testlerinin yapılması,sonuçlarının sporculara aktarılarak eksik yönlerin antrenör ve sporcu açısından tespiti ile gerekli olan onarım çalışmalarına geçilmesi. 7) Kara antrenmanlarındaki geçiş evrelerinin kontrolü(Hipertrofik antrenmandan Max-çabuk kuvvet antrenmanlarına geçiş gibi)

8) Kulüp içi yarışmaların yapılarak sonuçlarını değerlendirilmesi. 9) Bölge bazında kulüpler arası yarışmaların yapılarak her bir sporcu için performans profil eğrilerinin tespiti ve sporculara aktarılması. 10) Farklı yaş grubu yüzücü velilerine verilecek seminerlerle sporcular hakkında bilgi aktarılması. 11) Farklı yaş grupları sporcuları ile aylık toplantılar yapılarak belirlenen hedeflere ulaşmadaki çabaların değerlendirilmesi. 12)Kulüp yönetimlerinin toplantılar yaparak kulübün hedeflerine ulaşmadaki çabalarının değerlendirilmesi.

ZİRVE DÖNEMİ HEDEFLERİ: Dinlenmenin arttırılarak zirve dönemine uygun antrenman yazılımının kontrol edilmesi. Sürat gelişimi sağlanmaya çalışılırken kazanılmış aerobik dayanıklılığın kaybedilmemesinin hatırlanması. 3) Mental olarak zirve hedefi üzerine odaklanılması ve mümkünse her sporcu ile ayrı ayrı toplantılar yapılması. 4) Zirve dönemi için uygulanması gereken özel beslenme alışkanlıkları için sporcu ve velilere bilgi akışının sağlanması. 5) Kulüp içi sağlam,güvenilir,huzurlu bir ortam yaratılması. 6) Sosyal dayanışmayı sağlayacak organizasyonlar (bu konudan yöneticiler sorumludur) düzenlenmesi.

GEÇİŞ DÖNEMİ HEDEFLERİ Aerobik zindeliği koruyacak aktivitelerin çeşitleri ve uygulama biçimleri hakkında sporculara bilgi vermek. Kazanılmış kas kuvvetinin kaybolmaması hakkında gerekli uygulama biçimlerini anlatmak. 3) Geçmiş sezonun perspektif değerlendirilmesi yapılarak eksikliklerin nedenlerini ve sonuçlarını tartışmak,yeni sezon için planlama yapmak, kayıt altına almak ve sezon başında yapılacak veli-sporcu toplantılarında açıklayarak sezona hazır girmek.