BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ BTO 415 BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ ÖRNEKLEME YÖNTEMLERİ Grup Üyeleri Mustafa AZMAN Ayhan YAMAN Tahir ERTAN Ömer MENTEŞE İsmail SUNULU Şükrü VAROL

ÖRNEK OLAY: Bir BÖTE öğrencisi olan Serkan, Hacettepe Üniversitesindeki öğrencilerinin internetin akademik başarısındaki yerini ve katkılarını incelemeyi amaçlamaktadır. Bunun için Serkan’ın tüm Hacettepeli öğrencilere ulaşması nerede ise imkânsızdır. Çünkü Serkan’ın ne tüm öğrencilere ulaşabilecek bütçesi, ne zamanı, ne de uygulamayı yapacak ekibi vardır. Serkan bu çalışmasını kendisi finanse etmek, araştırmasını kendisi yürütmek ve de bu çalışmayı da kısa bir süre içinde tamamlamak zorundadır. Peki: Serkan araştırması için gereken verileri kimlerden toplayacak? Bu araştırmayı yaparken nasıl bir yol izleyecek?

KAZANIMLAR: İşte bu ders sonunda bir araştırma sürecindeki bu tür sorunların çözülmesi adına şu kazanımları edineceksiniz: Evren, evren birimi, örnekleme birimi ve gözlem birimi kavramları, Örnekleme yöntemleri, Örneklem büyüklüğünü etkileyen faktörler ve izlenen süreçler, Örneklem büyüklüğü hesaplama formülleri,

KAVRAMLAR: Örnekleme sürecine ve bu süreçte kullanılan yöntemlere geçmeden önce konuyla alakalı temel kavramları açıklamaya çalışalım. Burada karşımıza şu üç kavram çıkmaktadır: Evren? Örneklem? Örnekleme?

Evren Nedir? Bir araştırma için evren, soruları cevaplamak için sonuçlarının geçerli olacağı ve ihtiyaç duyulan ölçümlerin elde edildiği canlı ya da cansız varlıklardan oluşan ve araştırmanın genelleneceği büyük gruptur. Peki, bu örnekte bizim evrenimiz nedir? Bu araştırmada bizim evrenimiz Hacettepeli tüm öğrencilerdir.

Evrenin Alt Kavramları Araştırma sonuçlarının geçerli olacağı evrenin sınırlandırılmış parçasına da evren birimi denir. Yukarıdaki örnek olayda bizim evren birimimiz nedir? Bizim evren birimimiz Hacettepeli her bir öğrencidir. Evrenden elde edilen verilerden hesaplanan ve evreni betimlemek için kullanılan değerlere evren değer veya parametre denir.

Evren Çeşitleri Araştırmalarda iki tür evrenden söz edilebilir. Bunlar: Hedef Evren: Ulaşılması hemen hemen imkansız olan ve araştırmacının ideal seçimidir. Ulaşılabilir Evren: Araştırmacının gerçekçi seçimi ve ulaşılabilir olan seçimidir. Yukarıda söz ettiğimiz araştırmada hedef evren ve ulaşılabilir evren nedir? Hedef evren tüm Hacettepeli öğrenciler, ulaşılabilir evren ise Beytepe Kampüsündeki öğrenciler olabilir. Hedef kitlenin hepsine ulaşılmışsa bu işleme sayım denir.

Örneklem Nedir? Örneklem: Özellikleri hakkında bilgi toplamak için çalışılan evrenden seçilen onun sınırlı bir parçasıdır. Örnekleme: Evrenin özelliklerini belirlemek, tahmin etmek amacıyla onu temsil edecek uygun örnekleri seçmeye yönelik süreci tanımlar. Örneklemlerden elde edilen verilerden hesaplanan ve örneklemi betimlemede kullanılan değerlere de istatistik denir.

Niçin Örnekleme? Bilgilerin örnekleme yapılarak toplanmasını gerekli kılan nedenler ise şunlardır: Çok daha az insan kaynaklarının(anketör, yönetici vs.) kullanılması, Örnekleme bütçesi, örneklemi tamsayıma tercih etmede en önemli belirleyicidir. Örnekleme, tamsayıma göre daha kısa zamanda ve yeterli ayrıntıda bilgi elde etme olanağı verir. Çünkü bilgi elde etme süresine bağlı olarak verilecek kararın, erken ya da geç oluşu, kazanç kadar kayıplara da neden olabilir. Tam sayım işlemini hatasız yapabilecek gözlemci ya da görüşmeci bulmak imkansız olduğu için örnekleme uygulamaları büyük önem taşımaktadır.

Örnekleme Çeşitleri Eleman örnekleme: Örnekleme birimi tek bir evren biriminden oluşabilir. Evrenden örnek alma işi, eleman temelinde yapılıyorsa bu süreç eleman örnekleme olarak ifade edilir. Küme örnekleme Örnekleme birimi birden fazla evren birimden oluşan kümeler olarak da tanımlanır. Bu durumda evrenden örnek alma işi grup temelinde yapılır ve bu süreç küme örnekleme olarak ifade edilir.

Gözlem ve Örnekleme Birimi Evrenden örnekleme oluşturmada temel alınan birime örnekleme birimi denir. Gözlem birimi ise hakkında bilgi toplanan, evrenin en küçük parçası olarak tanımlanabilen ve araştırmanın bilgi kaynağı konumunda olan birimidir.

Örnekleme Yöntemlerinin Sınıflandırılması Seçkisiz örnekleme yöntemleri: Evrenden örneklem için birim çekme işleminin seçkisizlik ilkesine uygun olarak yapıldığı örnekleme yöntemleridir. (Diğer bir değişle tüm bireylerin tüm bireylerin seçilme olasılığı aynıdır.) Seçkisiz olmayan örnekleme yöntemleri: Örnekleme alınacak birimlerin seçkisizlik ilkesine bağlı olmaksızın belirlendiği yöntemlerdir.

Örnekleme Yöntemlerini Gruplandırılması Tek aşamalı örnekleme, örnek için evrenden birim çekme işlemi tek aşamada tamamlanıyorsa, bu yöntem tek aşamalı örnekleme, Çok aşamalı örnekleme yöntemi, iki veya daha fazla aşamada tamamlanıyorsa, bu yöntem tek aşamalı örnekleme ismini alır.

Seçkisiz örnekleme çeşitleri Basit seçkisiz örnekleme Oluşturulan evren listesinden örnekleme birimlerinin ölçüt olmaksızın çekilmesidir.

Seçkisiz örnekleme çeşitleri Tabakalı örnekleme Evrendeki alt grupların evrendeki ağırlıkları oranında örneklemde temsil edilmelerini amaçlar. Alt evrenlerden birim çekme işlemi basit yansız örnekleme ile gerçekleştirilir.

Tabakalı örnekleme

Seçkisiz olmayan örnekleme yöntemleri Uygun örnekleme Zaman, para ve işgücü açısından var olan sınırlılıklar nedeniyle örneklemin kolay ulaşılabilir ve uygulama yapılabilir birimlerden seçilmesidir Amaçlı örnekleme Derinlemesine araştırma yapabilmek amacıyla çalışmanın amacı bağlamında bilgi açısından zengin durumların seçilmesidir. Sistematik örnekleme Birimlerin belli bir sistematik izlenerek bulunan bir aralık ve başlangıç noktasına dayalı olarak örnekleme seçilmesidir.

Seçkisiz olmayan örneklemeler

Uygun örnekleme

Sistematik örnekleme

Amaçlı örnekleme yöntemleri Aykırı durum örnekleme Örneklemin problemle ilgili olarak birbirine aykırı (uç) durumlardan, örneklerden oluşturulmasıdır Bu nasıl olmuştur dedirtecek durumların seçilmesi Maksimum çeşitlilik örnekleme Örneklemin problemle ilgili olarak kendi içinde benzeşik farklı durumlardan oluşturulmasıdır. Bu örneklemdeki temel amaç farklı gruplardan ortak görüşleri ortaya çıkarmaktır.

Amaçlı örnekleme yöntemleri (2) Tipik durum örnekleme Örneklemin araştırma problemi ile ilgili olarak evrende yer alan çok sayıdaki durumdan tipik olan biriyle oluşturulmasıdır. Uç noktalar, yoğun örneklemler değil, daha geniş grupları yansıtan durumlar tercih edilir. Benzeşik örnekleme Örneklemin araştırmanın problemi ilgili olarak evrende yer alan benzeşik bir alt grubundan ya da durumundan oluşturulmasıdır.

Amaçlı örnekleme yöntemleri (3) Tabakalı amaçsal örnekleme Örneklemin ilgilenilen belli alt grupların özelliklerini göstermek, betimlemek ve bunlar arasında karşılaştırmalar yapabilmek amacıyla bu alt gruplardan oluşturulmasıdır. Amaçlı olarak farklı katmanlar seçilebilir. Ölçüt örnekleme Örneklemin problemle ilgili olarak belirlenen niteliklere sahip kişiler, olaylar, nesneler ya da durumlardan oluşturulmasıdır. Önceden belirlenmiş araştırma için önemli olan kriterlerin olmasıdır.

Örneklem büyüklüğü Nicel araştırmalarda incelenen değişkenin sürekli ve süreksiz olmasına göre farklı formüller kullanılarak hesaplanır. Nitel araştırmalarda ise örneklem büyüklüğünü hesaplamada belli bir kural yoktur. Araştırmanın amacına ve sahip olunan olanaklara göre kararlaştırılır.

Nicel araştırmalarda örneklem büyüklüğü: Sürekli değişken N : Evren büyüklüğü, t : Güven düzeyine karşılık gelen tablo değeri, S : Evren için tahmin edilen standart sapma, d : Tahmini tolerans (sapma) miktarıdır.

Nicel araştırmalarda örneklem büyüklüğü: Süreksiz değişken N : Evren büyüklüğü, t : Güven düzeyine karşılık gelen tablo değerini, PQ : Evren için tahmin edilen varyans, d : Tahmini tolerans miktarıdır.

Örneklem büyüklüğünü hesaplama 1- Tolerans miktarı (d) ve t-tablo değeri kararlaştırılır. 2- Evren varyansı tahmin edilir. Şu yollar izlenebilir: İki aşamalı geçiş. İlk aşamada n1büyüklüğünde bir örneklem seçilir, veriler toplanır ve varyans tahmin edilir. Örneklem büyüklüğü (n) tahmin edilir. Eğer, n1< n ise aradaki fark tamamlanır. Önceki benzeri araştırmalardan elde edilmiş varyans tahminleri kullanılabilir. Normal dağılım özellikleri dikkate alınarak tahmin edilebilir. 3- Kararlaştırılan parametre değerleri ilgili formülde yerine konularak örneklem büyüklüğü (n) hesaplanır.

Kaynakça msbay.files.wordpress.com/2009/10/9-hafta-arastirmalarda-ornekleme.pdf www.istanbul.edu.tr/itf/itfogrenci/attachments/079_ornekleme.pdf tip.marmara.edu.tr/dosya/aratirma%5B1%5D...pdf 80.251.40.59/education.ankara.edu.tr/aksoy/eay/mkaratay.doc www.akademikdestek.net/info/ornekleme_yontemleri.ppt tr.wikipedia.org/wiki/Örnekleme web.sakarya.edu.tr/~adurmus/statistik/acikogretim/unite07.pdf Ş.Büyüköztürk,E. Kılıççakmak, Bilimsel Araştırma Yöntemleri, PegemA Yayıncılık, 2008

J Teşekkür Ederiz…