1 ÜÇÜNCÜ NESIL MOBIL TELEKOMÜNIKASYON ŞEBEKELERINDE ALTYAPI PAYLAŞIMI F. BELGİN ŞAHİNOL Telekomünikasyon Uzmanı

2 Mobil Sistemlerin Gelişimi CDMA D-AMPS (TDMA) GSM2G Dijital 1980 AMPS NAMPS TACS NMT1GAnalog CDMAOne GPRS 2.5G 2 Mb/s cdma2000 UWC-136 EDGE UMTS3GIMT Sadece Ses Ses & Veri Multimedia

3 Mimaride üç ana alt sistem bulunmaktadır: Radyo Erişim Şebekesi (RAN) Devre anahtarlamalı çekirdek şebeke (CS CN) Paket anahtarlamalı çekirdek şebeke (PS CN) 3G Mimarisi

4 3G işletmecileri ile yerleşik 2G işletmecileri arasındaki rekabetin tesis edilmesi yönünden; Ulusal Dolaşım (roaming) Ortak Yerleşim Tesis Paylaşımı gibi olası anlaşmazlık konularının düzenlenmesi önemli erişim sorunları arasında yer almaktadır

5 3G’nin temel uygulama konuları Yer eksikliği Daha sıkı çevre düzenlemeleri Radyasyon tehlikesi ile ilgili şüphe daha karmaşık hale gelecektir Şebeke genişlemesi,yükseltilmesi İşletmecilerin sermaye harcamaları (CAPEX) İşlevsel harcamaları (OPEX) azaltabilmek için yeni maliyet tasarrufu önlemleri Yatırımların geri dönüşünü en yükseğe çıkarmak Var olan şebeke altyapıyı ve diğer işletmecilere ait altyapıyı paylaşmak Hizmet kalitesini feda etmeden uygulama maliyetlerini azaltmak 3G’ye geçiş aşamasında önemli

6 Harcamaların %70’inden fazlası yer, erişim kurma gibi maliyetler oluşturmaktadır ekipmanları temini, inşa maliyetleri ve iletim şebekesini Mali riskleri azaltmak Gelir zamanını hızlandırmak Daha hızlı evrensel kapsama sağlamak paylaşımlı şebeke altyapı çözümleri

7 Üçüncü Nesil Sistemlerde Altyapı Paylaşımı

8 Altyapı Paylaşımı Nedir? Altyapı paylaşımı terimi, iki ya da daha fazla işletmeci arasında saha, mekan ve/veya şebeke tesislerinin paylaşımına atıfta bulunur

9 Altyapı Paylaşım Modelleri 1.Frekans Paylaşımı Değişik altyapı paylaşım modelleri arasındaki temel farklardan birisi, frekans spektrumunun değerlendirilmesi konusudur Lisans sahipleri, kendi spektrumlarını bir havuzda toplarlar Lisans sahipleri spektrumlarını havuzda toplamazlar

10 2.Teknoloji Paylaşımı Bir yerleşik işletmeci için 3G şebekesinin kurulmasında başlangıçtaki belirgin yatırımı azaltacak, piyasaya erken sürme ve üst seviyeye yükseltmek için, 3G hizmetini mevcut 2G sistemleri üzerine kurmak Mevcut GSM konumlarını 3G yerleşimi için yeniden kullanarak 3G şebekesini genişletmek GSM, yalnız kapsama tamamlayıcılığı sağlamaz aynı zamanda en etkin yöntemle 2G&3G spektrum birleşimiyle yerleşmesi için işletmeciye daha fazla esneklik tanıyan bir kapasite tamamlayıcılığı sağlar

11 USIM SIM BTS NodeB BTS NodeB BTS 3G/GSM Ortak Yerleşimi TerminalGSM BSSAna Şebeke Harici Şebeke Cu Uu Um Iu A Gb Iur Abis Iub ME MT SCP SMS- GMSC RNC BSC UTRAN SIM MT BTSBSC MSC EIR GGSN GMSC SGSN AUCHLR

12 3. Tesis Paylaşımı 3.1. Mekan Paylaşımı Mekan paylaşımı, iki 3G lisans sahibinin, baz istasyonları alıcı-verici ünitelerini (BTS ve UMTS şebekelerinde Node B) ve transmisyon ekipmanlarını konuşlandırmak üzere elde ettikleri ortak bir yerleşimi ifade etmektedir Mekan paylaşımı, 2G’nin pazara girişlerinde aşağıda belirtilen değişik sebeplerden ötürü gerçekte ilgi çekici bir konu olmamıştır Pazara Girişlerin Zamanlaması Hücre Boyutu Farklılaştırıcı Olarak Kapsama Çevresel Baskı Mekanlar İçin Rekabet Düzenleme

13 Analiz Analiz için 10 yıllık bir dönem Tek başına bir işletmecinin sahip olacağı yer ile paylaşımlı modelin karşılaştırılabilmesi için sayılar eşit seçilmiştir Mevcut 2G şebekesindeki yerlerin %60’ının tekrar kullanıldığı varsayılmıştır Coğrafi kapsama dikkate alınmıştır İki 3G lisans sahibi 10 MHz bant genişliğine sahiptir Operasyonel harcamalar pazarlama ve el cihazlarının maliyetlerini içermemektedir. Yatırım KategorisiTek Başına Şebeke İnşası İle Karşılaştırıldığında Elde Edilen Tasarruf Operasyonel Harcamalar (OPEX) %20-30 Sermaye Harcamaları (CAPEX) (3G ile ilgisi olmayan) % G ile ilgili sermaye harcamaları -

Node B Paylaşımı Node B (GSM şebekelerinde BTS) paylaşım modelinde, mantıksal olarak farklı iki Node B, tek fiziksel birimi paylaşmaktadır RNC ve çekirdek şebeke bu modelde paylaşılmadığından her işletmeci kendi ekipmanlarının ve spektrumunun kontrolüne devam edebilmektedir Çekirdek şebekelerin ayrı olması, işletmecilerin kendi abonelerine farklı hizmetler sunmasına imkan sağlamaktadır.

15 Node B Paylaşımı

16 Avantajları Yer paylaşımına ilaveten biraz sermaye tasarrufu Cihazların fiziksel alanlarının daraltılmış olması Dezavantajları Düzenleyici otorite onayı gerekmekte Karmaşık iş modeli gerektirir Operasyonel model karmaşıktır Aynı kapasitedeki bireysel Node B’nin üzerine önemli bir tasarruf İşletmeciler arasında uzun süreli yükümlülükler gerektirebilir Aynı Node B tedarikçisine ihtiyaç duyulmaktadır Kapasite sınırlıdır

RAN (Radyo Erişim Şebekesi) Paylaşımı RAN paylaşımı, Node B’ler, RNC ve transmisyon ortamı dahil bütün radyo erişim şebekesinin paylaşımı kapsamaktadır. Bu modelde, farklı çözümler bulunmaktadır Ortak Geçit (Common Gateway) Ortak gateway temel olarak, ortak bir radyo erişim şebeke altyapısı inşa eden ve kendi çekirdek şebekelerine erişmek üzere aynı ara geçidi kullanan iki lisans sahibi arasındaki bir RAN paylaşım modelidir. Bu işletmeciler, zamanla kendi spektrumlarını birleştirebilir ve böylece aboneler bütün spektrum havuzunu kullanabilirler.

18 Ortak Geçit Kullanılarak RAN Paylaşımı

19 Analiz Analiz için 10 yıllık bir süre seçilmiştir Tek bir işletmecinin sahip olması gereken şebeke büyüklüğü ile paylaşımlı durumdaki şebeke büyüklüğü eşit kabul edilmiştir 2G şebekelerindeki yerlerin %60’ı tekrar kullanılmıştır Ulusal kapsama dikkate alınmıştır İki 3G lisans sahibinin her birinin 10 MHz spektrumu olduğu kabul edilmiştir Spektrum havuzu varsayılmıştır Yatırım KategorisiTek Başına Şebeke İnşasıyla Karşılaştırıldığında Edinilen Tasarruf (%) Operasyonel Tasarruf % Sermayeden Tasarruf (3G ile ilgisi olmayan) % Sermayeden Tasarruf (3G ile İlgili) % 5-10

Radyo Erişim Şebekesi (UTRAN) Paylaşımı

21 Sermeye ve operasyonel harcamalarda önemli tasarruflar Kaynakların ortak kullanımı ile geri dönüşüm etkinliği Yatırımların uygulama, hizmet ve pazarlamaya odaklanması UTRAN kaynaklarının ve UTRAN transmisyon linklerinin (kısa dönemde) daha iyi kullanımı Pazarda değişmeyen teknik çözümlerin hazır bulunması Bazı ülkelerde düzenleyici otoriteler tarafından kabul edilmesi/teşvik edilmesi Transmisyon kapasite talebini azaltmak için trafiğin paylaştırılabilmesi Düzenleyici otorite onayı gerekli Önemli ölçüde planlama, yönetim ve mühendislik faaliyetleri gerektirir Taşıyıcı hizmetlerinin farklılaştırılmasında azalma imkanı Ortakların sistemlerini başlatma performanslarında tam bağımsızlık olmaması RAN kaynakları (uygulama&idareye etkisi) üzerine fiziksel kontrolde bağımsızlığın olmayışı Uygulama işbirliği gerektirmesi, 2G mekanlarının yeniden kullanımı zor olabilmesi

Ortak Paylaşımlı Şebeke Bu paylaşım senaryosunun ideal olması,masraf a dayanan, şeffaf, ayırımcı olmayan kapasite ücretleriyle Her iki işletmeciye de şebekeye erişim için eşit olanaklar verilmesi halinde mümkündür

23 Avantajları Bu paylaşım kısa-orta dünemde CAPEX-OPEX’te en az maliyetli çözümdür Dezavantajları Teknik çözümün problemli olabilmesi Şebeke kaynakları üzerinde bağımsız kontrol olmaması Uygulama karışıklığı Ortakların sistemlerini başlatma planlarında (kapsama, performans) ciddi ölçüde bağımlılık Güçlü düzenleme riski Ortaklar arasında sınırlı farklılık ve rekabete etkisi

24 4. Coğrafik Paylaşım (dolaşım-roaming) Altyapı paylaşımı coğrafi bir temelde de yer alabilir İki ya da daha fazla işletmeci birbirlerinin şebekelerine karşılıklı olarak anlaşmalı erişim ile birbiri üzerine gelmeyen bölgelerde kendi şebekelerini kurarsa önemli oranda tasarruf yapılabilir Aynı coğrafi bölgede iki işletmecinin de şebeke altyapısı kurması yerine, işletmeciler kendi alanlarında daha hızlı kapsama sağlamak üzere yoğunlaşabilirler Çekirdek şebekelerin ve uygulama/içerik sahasının tamamen bağımsız olması ile rekabet temin edilebilir.

25 Dolaşım

26 Paylaşımlı şebeke maliyeti Çok az uygulama işbirliği çabası gerekli Cihaz paylaşımı yüzünden karmaşıklık artışı yok Daha erken zamanda daha geniş kapsama sonuçları Kırsal alanların kapsaması için düşük maliyet seçeneği İşletmeciler için gelişmiş iş modeli Cihaz sahipliğinin açık olması Uygulama/İçeriklerde farklılaşma Diğer paylaşımlı çözümlere kolay geçebilme Bölgesel ayırım oldukça zor ve risklidir (özellikle uzun vadede) Lisans kapsama gereksinimleri karşılanamaz Bant genişliği israfı Düzenleyici otorite onayı gerekmekte Arabağlantı anlaşmalarına ihtiyaç duyulmakta Şebekeler arası geçişler karmaşıklaşmakta Şebekeler arası hizmet kalitesi yönetimi zorlaşmakta

27 Altyapı paylaşımı kaynakları bir araya getirerek daha çok etkinliğin başarıldığı düşük trafik talebi durumlarında en yüksek tasarrufu sağlar Mevcut şebeke tesislerinin Daha etkin kullanılmasıyla altyapının iki katına çıkması önlenir İşletmeciler masraftan tasarruf etmenin karşılığı olarak şebeke üzerindeki bağımsızlıklarını ve kontrollerini kaybedebilirler Şebekeler daha karmaşık hale gelebilirler ve işletmecilerin kapsam üzerindeki rekabet yetenekleri azalabilir Şebeke kullanımı arttığı zaman her bir işletmeci bireysel kapasiteye ihtiyaç duyacağından tasarruflar azalacaktır

28 Avrupa Birliği’nin Altyapı Paylaşımına Bakışı Altyapı paylaşımı kavramı, 2001 yılından itibaren yaygın bir şekilde kabul görmeye başlamıştır. AB Komisyonu 20 Mart 2001 tarihli COM/2001/141 bildirgeyle altyapı paylaşımını prensip olarak desteklediğini bildirmiştir Çerçeve Direktifi’nde 2002/21/EC (Framework Directive) ve ICD Firmasına üye devletleri çevre, kasaba ve ülke planlaması ve ortak yerleşim ve tesis paylaşımını içeren kamu sağlığını koruma ihtiyaçlarını empoze etme konusunda teşvik etmeye devam etmiştir

29 3G lisans sahiplerinin 3G-2G ulusal dolaşımla ilgili yükümlülükleri ülkelere göre değişmektedir Bazı ülkelerde altyapı paylaşımı dolaşım zorunlu olmasına rağmen bazı ülkelerde zorunlu olmamaktadır Avusturya 3G-2G dolaşımı zorunlu %20 Kapsama zorunluluğu var 4 yıl süre ile zorunlu Anten,direk ve kapsama zorunluluğun yerine getirilmesi halinde Node B Belçika 3G-2G dolaşımı zorunlu %20 Kapsama zorunluluğu var 8 yıl süre ile zorunlu Ülkelerde Altyapı Paylaşımı

30 Finlandiya 2G şebekesine sahip olmayan 3G işletmecisi, 3G-2G ulusal dolaşıma yükümlü tutulabilmektedir. Ancak konu işletmecinin; Dolaşım talep edilen yerde 2G şebekesine sahip olmaması Üçüncü taraflarla ticari bir 3G-2G dolaşım anlaşması yapmamış olması Kendi lisans bölgesi içerisinde %20’ nüfus kapsamasını sağlayacak şebekesini kurmuş olması Bir işletmeciye zorunlu dolaşım hakkı bir kez verilebilmektedir İngiltere Yeni giren işletmecinin %20 kapsama sağlaması halinde dolaşım yapma hakkı bulunmakta 31 Aralık 2009 tarihine kadar dolaşım şartları geçerli Mekan, direk paylaşımı

31 Fransa Dolaşım (3G-2G) talep eden işletmecilerin; Nüfusun %25’ini ses hizmetleri ile kapsama altına almış olmaları Nüfusun %20’sinin 144 kbps paket anahtarlamalı hizmetlerle kapsama altına almaları gerekmektedir Dolaşım anlaşmaları, 3G lisansının verildiği tarihten itibaren 6 yıl geçerli Node B paylaşımı Yunanistan 2G işletmecisinin kapasitesinin yeterli olması Dolaşım talep eden işletmecinin ilgili pazarda etkin piyasa gücüne sahip olması Ya da nüfus kapsamasının %20’nin altında olmaması gerekir Mekan paylaşımı

32 İtalya Yerleşik 3G işletmecileri (2G altyapısına sahip), pazara yeni giren 2G altyapısı olmayan 3G işletmecilerine 30 ay süreyle Yeni işletmecinin kapsamadığı illerde de 60 ay süreyle ulusal dolaşım sağlamakla yükümlüdürler Yeni giren 3G işletmecileri, nüfusun en azından %10’unu kapsayacak şekilde şebekelerini kurmaları halinde, 3G-2G dolaşımından yararlanabilmektedirler İspanya 2G altyapısına sahip 3G işletmecileri, 3 yıllık süre ile dolaşım sağlamakla yükümlüdürler Bu yükümlülük dolaşım talep eden 3G lisanslı işletmecinin şebekesi ’den fazla nüfuslu şehirleri kapsamış olması Mekan, Node B paylaşımı İsveç Mekan, direk paylaşımı Çekirdek şebeke paylaşımı

33 Ülkemizde Durum GSM 900 hizmetini (1998 yılı itibari ile), Turkcell İletişim Hizmetleri A.Ş. Vodafone Telekomünikasyon Hizmetleri A.Ş. Avea İletişim Hizmetleri A.Ş GSM 1800 (DCS) hizmetini, Avea İletişim Hizmetleri A.Ş (1800 MHz bandında 75 kanal tahsisli ( / MHz))

34 Ülkemizde GSM Abone Dağılım Sırası GSM İşletmeci Lisans Başlama Tarihi Lisans Bitiş Tarihi Abone Sayısı VODAFONE2006 (1998) TURKCELL AVEA TOPLAM

35 GSM trafiğinin yoğun olduğu, kullanıcıların aylık kullanma sürelerinin ve kullandıkları hizmet çeşidinin yüksek olduğu bölgelerde 3G işletmecisinin kendi bağımsız şebekelerini kurmaları Paylaşım modellerinden aşamalı olarak mekan paylaşımı, anten paylaşımı, iletim hatlarının paylaşımı 3G trafiğinin yoğun olmayacağı bölgelerde altyapı paylaşımı (tesis paylaşımının ortak erişim şebekesi, ortak çekirdek şebekesi modelleri) için işletmecilerin teşvik edilmesi Sonuç ve Öneriler I

36 2G-3G işletmecileri arasındaki dolaşım anlaşmalarının ‘kapsama alanı’ şartı 2G-3G dolaşım zorunluluğunun belli bir süre geçerli olması Tarafların karşılıklı haklarına ihlalinde bu zorunluluktan çıkış haklarının verilmesi Sonuç ve Öneriler II

37