FLOROSKOPİK İNCELEMELERDE HASTA DOZ ÖLÇÜM YÖNTEMLERİ Turan OLĞAR Ankara Üniversitesi Nükleer Bilimler Enstitüsü

DOZ ÖLÇÜM TEKNİKLERİ DİREKT ÖLÇÜM TEKNİKLERİ Doz ölçüm sonuçlarının sonradan değerlendirildiği teknikler TLD tekniği X-ışın Film Dozimetresi Radyokromik Film Eş zamanlı ölçüm teknikleri MOFSET Radyasyon detektörleri Sintilasyon dozimetreleri İNDİREKT ÖLÇÜM TEKNİKLERİ DAP metreler Kolimatör çıkışında doz ölçümleri

HASTA DOZU ÖLÇÜM GEOMETRİSİ Görüntü Güçlendirici Organ Dozu Hasta Film TLD Hava Kerma Tüp DAP metre

HASTA ÜZERİNDE CİLT DOZUNUN SAPTANMASI: TLD TEKNİĞİ

TLD TEKNİĞİ

TLD TEKNİĞİ AVANTAJLARI DEZAVANTAJLARI Hasta üzerine yerleştirilebilirler. Doku eşdeğeri olup küçük boyuttadırlar. Görüntüyü etkilemezler Dozimetre küçüktür ve pahalı değildir DEZAVANTAJLARI Dozlar ışınlama sonrası işlemler sonrasında saptanır. Işınlama esnasında değerlendirme yapılamaz Maksimum doz noktasının önceden bilinmesi mümkün değildir.

TLD KALİBRASYONLARI 1- Her fosforun farklı hassasiyette olması Tüm TLD ler aynı miktarda ışınlanır, ortalama değerden belirli bir oranda sapanlar çalışmaya dahil edilmezler 2- Foto tüp akımının ışınlama ya da doz birimine çevrilmesi gerekir Belirli sayıda TLD bir iyon odası ile beraber ışınlanarak akım-doz (nC-mGy) dönüşümü bulunmalıdır

X IŞIN FİLM DOZİMETRESİ AVANTAJLARI Deri dozu dağılımı detaylı olarak elde edilir. Uygun kalibrasyon ve sensitometre ile nümerik doz ölçümü sağlanır. Herhangi bir X ışın sistemi ile kullanılabilir. DEZAVANTAJLARI Sınırlı doz aralıkları vardır (10mGy-2Gy) Filmin hassasiyetini etkileyen faktörler vardır (Banyo İşlemi, demet enerjisi,saklama koşulları) Hastaya göre pozisyonlanması zordur.

KALİBRASYON EĞRİSİ

RADYOKROMİK FİLMLER Kalibrasyon Skalası 1 Gy 2 Gy 3 Gy 5 Gy 7 Gy 10 Gy Kimyasal Dozimetre : Işınlama ile renk değişikliği oluşur Önceden hazırlanmış kalibrasyon şeritleri ile doz değerleri Işınlamanın hemen sonrasında bulunabilir

KALİBRASYON EĞRİSİ Işığa hassas değildir Doku eşdeğeridir Kendi kendine banyo özelliğindedir Diagnostik aralıkta enerjiden bağımsızdır Dinamik aralık 0.1 Gy ile 15 Gy arasındadır PAHALIDIRLAR!!!!!!

EŞ ZAMANLI DİREKT DOZ ÖLÇÜM TEKNİKLERİ Doz ışınlama sırasında elde edilir. Hasta üzerinde doğru noktaya yerleştirilmelidir. MOSFET (Metal Oxide Semiconductor Field Effect Transistör) Radyasyon Dedektörleri Sonuçlar ışınlanmanın yönüne bağlılık gösterir. Doz okumalarında ışınlama sonrası saptamalar gözlenir. Alçak ışınlamalarda hassasiyeti iyi değildir. (1,5 mGy de %25 belirsizlik) Sintilasyon Dozimetriler ZnCd (1mm x 0,1 mm aktif alan) Probun pozisyonlanması Hasta giriş noktası Kolimatör çıkışına

EŞ ZAMANLI DİREKT DOZ ÖLÇÜM TEKNİKLERİ Noktasal Detektörler (İyon odası, diyod ya da MOSFET detektörleri Interventional Radyoloji Noktasında (IRP) doz saptanması (iyon odası ya da hesaplama ile) 15 cm 15 cm IRP IRP Isocenter Isocenter

İNDİREKT ÖLÇÜM TEKNİKLERİ Doz-alan Ölçüm metreleri (DAP metre) Toplam doz ölçülür Sonuçlar odak noktasından olan mesafeden bağımsızdır Deri doz ölçümleri direkt olarak yapılamaz Her sistem için kalibrasyonu gereklidir Yatak azalımı için ayrıca düzeltme yapılmalıdır Kolimatör çıkışında doz ölçümleri Uygun dozimetre kolimatör çıkışına takılır Belirli mesafedeki dozlar ölçüm sonuçlarından hesaplanır

DOZ ALAN ÇARPIMI ÖLÇÜMÜ (DAP) Doz-Alan Çarpımı ve Noktasal Giriş Dozu ölçümlerinde kullanılan Diamentor sisteminin elektrometresi ve iyon odası

DİAMENTOR SİSTEMİNİN BİLGİSAYARA BAĞLANMASI DAP ve AK ölçümleri için iyon odaları (M4 KDK) Diamentor Diasoft

Geçirgen özellikte iyon Odası DOZ ALAN ÇARPIMI (DAP) Geçirgen özellikte iyon Odası

DOZ ALAN ÇARPIMI (DAP) 0.5 m 1 m 2 m Hava Kerma : Alan : Alan Doz Çarpımı : 40*103 Gy 2.5*10-3 m2 100 Gy m2 10*103 Gy 10*10-3 m2 100 Gy m2 2.5*103 Gy 40*10-3 m2 100 Gy m2

DOZ ALAN ÇARPIMI (DAP) KALİBRASYONU Film Kaseti İyon Odası 10 cm 10 cm (Hava Kerma)iyon odası H.K. x Film Boyutu K.F = K.F = DAP Değeri (Hava Kerma)diamentor

HASTA DOZLARININ SAPTANMASI SİSTEM PARAMETRELERİNDEN HASTA DOZLARININ SAPTANMASI PEMNET(Patient Exposure Monitoring Network System) SİSTEMİ CAREGRAPH SİSTEMİ

PEMNET SİSTEMİ Toplam deri dozunun eş zamanlı gösterimi Tüp kilo voltajı Tüp akımı Işınlama zamanı Odak-doku mesafesi Kalibrasyon algoritması Işınlama geometrisi Hasta pozisyonu Dozun deri üzerindeki dağılımı gösterilmez

CAREGRAPH SİSTEMİ DAP ölçümü Işınlama geometrisi bilgisi Hasta boyut ve pozisyonu Matematik Modelleme Doz hızı Toplam doz Hasta yüzeyinde doz dağılım grafiği

CAREGRAPH SİSTEMİ Kabuller: Ölçülen parametreler: Hasta pozisyonu (Masa pozisyon bilgisinden) ışınlama süresince sabittir Çevre uzunluğu 90= cm dairesel toraks dikkate alınmıştır Ölçülen parametreler: Masa pozisyonu ve yerden yüksekliği (3D olarak) Gantry rotasyonu, dönme açısı, odak görüntü güçlendirici mesafesi Kolimatör açıklığı, DAP değeri X-ışın modu, flora süresi, digital (ya da Cine) puls sayısı

CAREGRAPH SİSTEMİ

HASTA DOZU ÖLÇÜMÜNDEN ÖNCE YAPILAN KALİBRASYONLAR M4KDK Diamentor Sistemi Kalibrasyonu TLD Kalibrasyonu Radyokromik Film Kalibrasyonu Yatak Azalım Katsayısı Kalibrasyonu

EŞZAMANLI ÖLÇÜLEN PARAMETRELER İyon Odası –Hasta Mesafesi1 ED Ölçümü Odak-Görüntü Güçlendirici Mesafesi Yer- Masa Mesafesi3 Odak - İyon Odası Mesafesi1 Odak – Yer Mesafesi2 1 : Odaktan belli bir mesafede hava kerma değerinin bulunması için Diamentor sistemine girilir 2 : Her sistem için belirlenir 3 : Odak-hasta mesafesinin bulunması için inceleme sırasında not edilir

KAYIT EDİLEN IŞINLAMA PARAMETRELERİ Floroskopi Projeksiyon II FOV II açısı Ortalama mA Ortalama kVp Floroskopi süresi Masa-Yer Mesafesi DAP (Gycm2) ED (mGy) Radyografi Projeksiyon II FOV II açısı mA kVp Puls genişliği (ms) Görüntü sayısı / sn Toplam görüntü sayısı Masa-Yer Mesafesi DAP (Gycm2) ED (mGy)

DAP ve ED DEĞERLENDİRMELERİ Radyografi Floroskopi

ORGAN DOZUNUN ÖLÇÜLMESİ İnsan benzeşimindeki fantomların kullanılmasından Standart insan boyutları için hazırlanmış tablolardan Her hasta için Monte Carlo hesaplamalarından

ETKİN DOZ Organ dozlarından ve her bir organ için verilen radyasyon ağırlık faktörlerinden hesaplanır Somatik riskin hesaplanmasında kullanılır WT , organ ağırlık faktörü HT, T organ yada dokusundaki eşdeğer dozdur. WR: radyasyon ağırlık faktörü olup X-ışınları için değeri 1’dir. DTR: Organ yada dokuda soğurulan doz

ORGAN DOZUNUN ÖLÇÜLMESİ FİZİKSEL FANTOM ( RANDO FANTOM) MATEMATİKSEL FANTOM ( MONTE CARLO METODU) XDOSE YAZILIMI PCXMC YAZILIMI

ORGAN DOZU ÖLÇÜMLERİ (Rando Phantom)

Σ RANDO FANTOM Organın aldığı toplam doz = D = Fi x Di Fi : Fantomun i kesitindeki organ kesri Di : Bu kesitteki soğurulan doz miktarı

MATEMATİKSEL FANTOMLAR Vertebral Kolon Organların AP görüntüsü

PCXMC PROGRAMINDA ETKİN DOZ HESABI

PCXMC PROGRAMINDA ETKİN DOZ HESABI

PCXMC PROGRAMINDA ETKİN DOZ HESABI

TEŞEKKÜRLER