LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara1 Proje Çalışmalarının Tanıtılması Prof. Dr. Aysel Atımtay ODTÜ Çevre Mühendisliği Bölümü, Ankara Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara2 Giriş AB- LIFE Projesi Proje Kodu: LIFE00/TCY/TR/009 “Türkiye’de Koku Yaratan Emisyonların ve İmisyonların Yönetim Politikasının Geliştirilmesi” – “Türkiye’de Koku Yaratan Emisyonların ve İmisyonların Yönetim Politikasının Geliştirilmesi” –

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara3 Önbilgiler  Koku emisyonu ve imisyonu ile ilgili yönetmelikler Batı ve Kuzey Avrupa Ülkelerinde diğer Hava Kalitesinin Korunması Yönetmelikleri ile birlikte uygulanmaktadır.  Halk koku yaratan emisyon ve imisyonları çok rahatsız edici bulmaktadır ve şikayet konusu olmaktadır.  Avrupa’da bazı endüstriyel tesisler, atık arıtımı ve atıksu arıtma tesisleri halkın bu tür koku yaratan tesisleri protesto etmesi yüzünden kapatılmaktadır.

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara4 Devam  Dolayısı ile, bir endüstriyel tesisten kaynaklanacak koku miktarının ve yoğunluğunun tayin edilmesi hem ÇED raporu hazırlanması safhasında, hem de tesisin lisans alması safhasında çok önemli olmaktadır.  Almanya’da ve diğer gelişmiş Avrupa ülkelerinde koku için Emisyon ve İmisyon ölçümleri yapılmaktadır.  Bu ülkelerde kokulu emisyonları ve imisyonları kontrol altına almak için standardlar mevcuttur.

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara5 Kompost tesisleri Kompost tesisleri Atıksu arıtma tesisleri Atıksu arıtma tesisleri Kimyasal tesisler ( Boya sanayi, vb.) Kimyasal tesisler ( Boya sanayi, vb.) Rafineriler Rafineriler Yağ eritme tesisleri Yağ eritme tesisleri Gıda işleme tesisleri, yem fabrikaları Gıda işleme tesisleri, yem fabrikaları Besi çiftlikleri Besi çiftlikleri Koku Emisyonu Kaynakları Koku Emisyonu Kaynakları

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara6 Kokunun Etkileri Toksik etkiler (bazen konsantrasyonun koku eşiğinin altında olduğu durumlarda bile toksik olabilir) Toksik etkiler (bazen konsantrasyonun koku eşiğinin altında olduğu durumlarda bile toksik olabilir) Sağlık üzerinde kötü etkiler Sağlık üzerinde kötü etkiler Estetik etkiler Estetik etkiler Ekonomik etkiler Ekonomik etkiler

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara7 Türkiye’deki Durum  Hava Kalitesinin Kontrolu Yönetmeliği (HKKY), Kasım 1986 dan beri yürürlüktedir.  Türkiye’de koku ile ilgili esas ve kriterleri oluşturan ayrı bir yönetmelik ve mevcut değildir.  Türkiye’de koku ile ilgili esas ve kriterleri oluşturan ayrı bir yönetmelik ve koku standardları mevcut değildir.  Ayrıca, standard olmasa bile diğer bazı ülkelerde olduğu gibi bu konuda “Yol Gösterici Kılavuzlar” da mevcut değildir.  Sadece EK-4’de Organik Buhar ve Gazlar Kapsamında listelenen ve kokulu maddeler kapsamına giren bazı maddeler için emisyon sınırlaması getirilmiştir.

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara8 Devam Buna ek olarak Petro Kimya Tesisleri ve Petrol Rafinerilerilerinin bulunduğu alanlar için “Hava Kalitesi” sınır değerleri, Gübre Fabrikaları için de amonyaklı yıkama sularının verildiği su kanalı ortamında amonyak konsantrasyonu sınırlaması koyulmuştur. Buna ek olarak Petro Kimya Tesisleri ve Petrol Rafinerilerilerinin bulunduğu alanlar için “Hava Kalitesi” sınır değerleri, Gübre Fabrikaları için de amonyaklı yıkama sularının verildiği su kanalı ortamında amonyak konsantrasyonu sınırlaması koyulmuştur. Çevre ve Orman Bakanlığı kokulu emisyon ve imisyonlar için de bir kriter getirmek, halk sağlığı için bu emisyonları da kontrol altına almak istemektedir.

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara9 ÇÜNKİ : Çevre ve Orman Bakanlığına ve Valiliklere gelen şikayetlerin önemli bir kısmını koku konusundaki şikayetler oluşturmaktadır. Koku standartları ve koku ölçüm yöntemlerinin mevzuatta olmaması nedeniyle Bakanlık gelen şikayetleri değerlendirilememektedir. Koku standartları ve koku ölçüm yöntemlerinin mevzuatta olmaması nedeniyle Bakanlık gelen şikayetleri değerlendirilememektedir. Dolayısı ile, kokunun önlenmesi için alınacak tedbirlerde sıkıntı yaşanmaktadır. Dolayısı ile, kokunun önlenmesi için alınacak tedbirlerde sıkıntı yaşanmaktadır.

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara10 Türkiye’de Koku Problemi Besi ahırları, mezbahalar, tavuk çiftlikleri Katı atıkların açıkta depolanması Açık alanda hayvan pazarları kurulması Kemik unu, balık unu tesisleri Deri dabaklama ve işleme tesisleri Zeytin işleme, sabun ve prina tesisleri Vb.tesisler

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara11 Bu Projenin Gerekçesi  Türkiye AB üyeliği için aday ülkeler arasındadır ve bu nedenle AB direktiflerine uyum sağlama hazırlıkları içindedir.  AB Direktiflerine uyum sağlayabilmesi için bu direktiflerin gereklerini yerine getirmek durumundadır.  Bu nedenle, Türk çevre mevzuatını da AB çevre mevzuatı ile uyumlu hale getirmek için bu mevzuatta gerekli uyarlamaları ve iyileştirmeleri yapmak zorundadır.

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara12 Bu ve yukarıda sayılan nedenlerden dolayı,  Türkiye’de değişik yerlerde mevcut olan koku problemi ivedilikle ele alınma durumundadır.  Koku problemi sadece endüstriyel ve yerleşim bölgelerinde karşılaşılan bir problem değildir. Aynı zamanda turistik yörelerde de problem olarak karşımıza çıkmaktadır.  Bu nedenle koku için emisyon sınırları ve dış ortamdaki koku sınırlarının belirlenmesi ve alınması gereken kontrol önlemlerinin açıklanması gereklidir.  Koku yaratan emisyon ve imisyonlar için “Yolgösterici Kılavuzların” hazırlanması gereklidir.

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara13 Projenin Amaçları  Koku örneklemesi, ölçümü ve ölçüm sonuçlarını değerlendirme yöntemlerini öğrenmek ve öğretmek,  Bu konuda Stuttgart Üniversitesindeki bilgi birikimi ve deneyimini Türk Üniversitelerine, Çevre Bakanlığına ve ilgili kuruluşlara aktarmak

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara14 Projenin Amaçları  Koku eşiklerini tayin etmek ve alınacak koku kontrol önlemlerini öğrenmek  Koku Yönetmeliği taslağını hazırlamak  Koku emisyonu ve imisyonunun yönetimi konusunda bir alt yapı oluşturmak (yönetici ve teknik kapasite oluşturulması, idari yapının oluşturulması)  Türkiye’de koku emisyonu ve imisyonunun yönetimi konusunda Yolgösterici Kılavuzların hazırlanması

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara15 Proje Partnerleri  ODTÜ Çevre Müh. Bölümü, Ankara  Prof. Dr. Aysel ATIMTAY ve grubu  DOKUZ Eylül Üniversitesi, Çevre Müh. Bölümü, İzmir  Prof. Dr. Aysen MÜEZZİNOĞLU ve grubu  Çevre ve Orman Bakanlığı, Hava Yönetimi Dairesi, Ankara  Dr. Mustafa ŞAHİN ve grubu  Stuttgart Üniversitesi, ISWA, Stuttgart, Almanya  Dr. Klaus FISCHER ve grubu

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara16 Projedeki Fazlar Projedeki temel aktiviteler beş faz olarak planlanmıştır:  Faz A: Türkiye’de birinci Çalıştay’ın yapılması ve proje faaliyetleri için yol haritasının çizilmesi  Faz B: Projede çalışacak elemanlar için Eğitim programlarının gerçekleştirilmesi (Almanya ve Türkiye’de)  Faz C: İki yıl boyunca koku ölçümlerinin yapılması

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara17 Devam:  Faz D: Elde edilen ölçüm sonuçlarının değerlendirilmesi, Koku Yönetmeliği taslağının ve koku konusunda KILAVUZ - yolgösterici bilgilerin hazırlanması  Faz E: Proje çalışmaları sırasında ve sonunda Türkiye’de iki çalıştay düzenlenmesi, sonuçların ve Koku Yönetmeliği taslağının ülke çapında görsel ve yazılı basında duyurulması

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara18 Proje Çalışmaları Proje çalışmaları iki grupta toplandı: Emisyon Ölçümleri (Değişik endüstrilerden ve koku kaynaklarından ortama atılan kokuların konsantrasyonlarının ölçülmesi- Hazırlanacak Yönetmelikte Emisyon sınır değerlerine baz teşkil etmek üzere) İmisyon Ölçümleri (Dış ortamdaki ölçümler) (Ortam havasında değişik bölgelerde % koku saati nedir ve halk sağlığını korumak için Yönetmelikte imisyon sınır değeri olarak ne konulmalıdır??)

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara19 Projedeki Çalışma Alanları Seçimi  İzmir ve civarında:  Önemli turistik bölgeler mevcuttur.  İzmir’in içinde yer alan bazı sanayi kuruluşlarında ciddi koku problemleri mevcuttur.  Mevcut durumdan sadece halk değil, turistler de şikayet etmektedirler. Problem turist azalmasına neden olabilmektedir.

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara20 Devam: Ankara ve civarında:  Ankara civarında Organize Sanayi Bölgesi, küçük ve orta büyüklükte birçok endüstri bulunmaktadır.  Tavuk çiftlikleri, mezbahalar, et paketleme tesisleri, şeker fabrikası, yem fabrikaları, vb. mevcuttur. Buralardan etrafa salınan kokudan halk şikayetçi olmaktadır.

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara21 Olfaktometri Olfactometre Koku konsantrasyonu ölçümü için en yaygın olarak kullanılan yöntemdir. Koku ölçüm yöntemleri - Hangi Yöntem Kullanıldı?

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara22 Olfaktometre Kelime anlamı:  Olfaktori: Koklama  Olfaktometre: Koku ölçüm cihazı Prensip:  İnsan burnunun sensör olarak kullanılması

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara23 Projede Gerçekleştirilen Çalışmalar I. Çalıştay (Workshop) Nisan 2002 tarihinde Ankara’da ODTÜ de tüm proje elemanlarının ve Almanya-VDI dan uzmaların katılımı ile bir çalıştay yapıldı ve projede izlenecek yol haritası planlandı. I. Eğitim Programı Temmuz 2002 tarihinde Türkiye’deki proje partnerlerinden 2 şer eleman Almanya’da Stuttgart Üniversitesinin verdiği eğitim programına katıldı ve Olfaktometri yöntemi ile koku konsantrasyonunun nasıl ölçüleceğini, veri değerlendirmesini ve alan ölçümlerini öğrendi.

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara24 Devam Proje çalışmaları çerçevesinde 2 adet Olfaktometre satın alındı (Eylül 2002). 1 adet ODTÜ Çevre Müh. Bölümü 1 adet DEÜ Çevre Müh. Bölümü DEÜ tarafından Ekim 2002 tarihlerinde İzmir’de II. Eğitim programı düzenlendi ve Almanya’da eğitim almış elemanlar, İzmir ve civarındaki Çevre ve Orman Bakanlığı’nın İl Md. lüklerinde çalışan elemanlarına cihazın kullanılması ve verilerin değerlendirilmesi konusunda eğitim verildi.

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara25 Devam II. Eğitim programı Ekim 2002 tarihlerinde ODTÜ tarafından Ankara’da tekrarlandı. Almanya’da eğitim almış ODTÜ elemanları tarafından, Ankara ve civarındaki Çevre ve Orman Bakanlığı’nın İl Md. lüklerinde çalışan elemanlarına ve diğer ilgilenen öğrencilere cihazın kullanılması ve verilerin değerlendirilmesi konusunda eğitim verildi.

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara26 Devam Emisyon ölçüm programı Ankara ve İzmir’de başlamadan önce Olfaktometrede PANELİST olarak çalışacak kişiler seçildi ve onların burun kalibrasyonları yapıldı. Her grupta 8 panelist çalıştırıldı. Koku kaynağı olan endüstrilerden kokulu gaz örnekleri alınarak emisyon ölçümlerine başlandı. Bu ölçümler 2 sene boyunca yapıldı. Ölçüm periyodu, yılın değişik mevsimlerini kapsamak üzere programlandı.

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara27 Anket Çalışması Çevre ve Orman Bakanlığı, Hava Yönetimi Dairesi’deki proje elemanları da Türkiye’deki tüm illere bir anket formu göndererek bu illerde şikayete konu olan koku problemlerini araştırdı ve anketler değerlendirildi. Anket sonuçları, Türkiye’de önemli koku kaynaklarının olduğunu gösterdi.

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara28 WEB Sayfası Emisyon ölçümü yapılan endüstriler bu anketin sonuçlarına göre seçildi ve anket sonuçları bize iyi bir rehber oldu. Emisyon ölçümlerinden elde edilen sonuçlar, Yönetmelikte sınır değerler konulmasında önemli katkı sağladı. ODTÜ tarafından proje için bir WEB sayfası hazırlandı:

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara29 Dış Ortamdaki Ölçümler (İmisyon) İmisyon ölçümlerine de 2003 başında başlandı. Ankara’da Bir Şeker Fabrikası ( Şubat Şubat 2004) Besi Çiftlikleri (Mart Ağustos 2004) İzmir’de: Bir Zeytinyağı Fabrikası ( Bir Boya Fabrikası (23 Aralık Temmuz 2004) İmisyon çalışmaları sonunda da kokulu tesisler etrafında “koku” haritaları elde edildi. Bir koruma bandı olursa, bu bandın genişliği ile ilgili bulgular elde ettik.

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara30 Yönetmelik Taslağının Hazırlanması Tüm bu çalışmalardan sonra Türkiye’de bir ilk olarak bilimsel çalışmalar ışığında bir Yönetmelik taslağı hazırlandı. Bu Yönetmeliğe destek olacak KILAVUZ’lar da hazırlandı. Kılavuz hazırlamada Alman VDI Guideline’lardan yararlanıldı. Taslağın, Çevre ve Orman Bakanlğı tarafından 2005 de kabul edilmesi ve Yönetmelik halinde yayınlanması bekleniyor.

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara31 Dinlediğiniz için Teşekkürler SORULAR?????

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara32 Koku Yaratan Bazı Bileşikler Koku Yaratan Bazı Bileşikler Metan Metan Hidrojensülfür Hidrojensülfür Diklorometan Diklorometan Trikloretan Trikloretan Dimetilsulfat Dimetilsulfat Toluen Toluen Ksilen Etilbenzen n-Hekzan Dimetildisulfat 2-Propanetiol 2-Butanetiol

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara33 Diğer ölçüm sistemleriyle karşılaştırıldığında en pratik ve en etkin ölçüm sistemidir. Koku emisyonlarının ölçümü ve değerlendirilmesinde en çok kullanılan yöntemdir. Sensör olarak insan burnu kullanılmaktadır. Panelistlerin seçimi önemlidir. Ölçümler bilgisayar kontrollü olarak yapılır ve sonuçlar bilgisayarda bulunan program yardımıyla istatistiksel olarak değerlendirilir. Niçin Olfactometre Yöntemi?

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara34 Nerelerde Ölçümler yapıldı?? İzmir’de yapılan “Emisyon” ölçümleri (Olfaktometrik) Zeytin yağı ve sabun fabrikaları Rendering tesisi Maya fabrikası Atıksu arıtma tesisi Tütün/sigara fabrikası Yem fabrikası Boya fabrikaları Atıksu pompa istasyonları, vb.

LIFE Projesi- Workshop-III, 9-10 Aralık 2004, Ankara35 Emisyon Ölçümleri Ankara’da yapılan “Emisyon” ölçümleri (Olfaktometrik) Dökümhaneler Boya fabrikaları Katı atık deponi alanı Atıksu arıtım tesisi Cam yünü ve kaya yünü fabrikaları Besi ahırı/ tavuk çiftlikleri Restoranlar (kebap yerleri)