Çeşitlendirilmiş Organizasyon Esra Aydın İşletme ABD Yönetim ve Organizasyon Doktora Programı 00402080387

ÇEŞİTLENDİRME/DİVERSİFİCATİON Çeşitlendirme; işletmelerin mevcut işlerine ek olarak faaliyette bulunduğu iş alanında veya farklı alanlarda benzer veya farklı işlerle ilgilenerek, yeni iş alanlarına girerek, oradaki fırsatlardan yararlanarak ortalamanın üzerinde getiri elde etmek için uygulanan bir üst yönetim stratejisidir.

Yönetim; Yönetim 2’ye ayrılıyor; kalın ve ince yönetim. İnce yönetim satranç tahtasında parçaların hareketi gibidir, amaç ve amaca nasıl ulaşılacağı bellidir. Portföy yönetiminde olduğu gibi, işletme parayı alır, kar elde eder, böylece müşteriler motive olurlar, yönetim basittir. Kalın yönetimde ise ihtiyaçlar gereklilikler farklıdır, her müşteri, bölge ve ürün için prosesler faklıdır, dolayısıyla yönetim de farklıdır.

Çeşitlendirilmiş Organizasyon Yapı; Pazara(dışa) açık bölümler üst yönetime daha az bağlıdır.Bölüm yöneticilerine sorumluluk ve yetki verilmiştir. İçerik: Pazara, ürüne,hizmete bağlı olarak değişmekle birlikte zengin bir çevre faktörüne sahiptir, bu zenginlik içeriğini zenginleştirmektedir. Strateji: üst merkezi yöneticiler stratejileri yönetirler portföy yönetimi gibi, bölüm yöneticileri ise bireysel iş stratejilerini yönetirler. Eleştiri: Belirtilen özellikler çeşitlendirilmiş organizasyon yapısında olması gereken özelliklerdir, fakat çeşitlendirilmiş organizasyonlarda üst yönetim büyük politikayı belirler ve bölümlerin hedefi amacı gerçekleştirmektir, bu da organizasyonda yeniliği ve sosyal çevrenin göz ardı edilmesine neden oluyor ayrıca bağımsız işleri tek bir çatı altında birleştirmek de zor ve maliyetlidir.

ŞEKİL 9-1 Başkan Planlama Hukuk Finans Bölüm 3 Bölüm 4 Bölüm 1 Bölüm 2 Satın Alma Satın Alma Satın Alma Satın Alma Mühendislik Mühendislik Mühendislik Mühendislik Üretim Üretim Üretim Üretim Pazarlama Pazarlama Pazarlama Pazarlama

Şekil 9-1 Çeşitlendirilmiş organizasyon çok da birleşik bir yapı sağlamaz çünkü yapı merkezi yönetim tarafından yarı bağımsız birimlerin birleşmesiyle oluşur. Birimler “bölümler” olarak, merkezi yönetim ise genel müdürlük olarak adlandırılır. Bu yapılanma özellikle endüstriyel ekonomide kullanılır. Bu yapılanma uzak pazarlara hizmet verebilmek için yapılmıştır ve operasyon fonksiyonlarına gerekli olan işleri yapmaları için yetki verilmiştir. Her birim doğrudan merkezi yönetim tarafından kontrol edilir. Her bölüm diğer bölümden bağımsız gibi görülmekte fakat aslında her bölüm ayrı bir işletme değil, hepsi üst yönetime bağlıdır.

Üst yönetimin rolü Merkezi yönetim başarı standartlarını belirler, bunlar nicel standartlardır -yatırımın geri dönüş oranı(kar) veya satışlarda artış gibi. Kritik işleri –özellikle portföy yönetimini- yine merkezi yönetim yapar. Merkezi yönetim baştan sona şirket stratejilerini geliştirir, portföyünü işin finansal kurulumunu ve organizasyonun nasıl işleyeceğini düzenler. Eğer bölüm yöneticilerinin yetkinliklerine bağlı olarak kendi bölümlerinin performansı için yetkilendirilirler. Bu yüzden bölüm yöneticilerine üst yönetimin yetki devri olur. Merkezi yönetim bölümler arası fonların hareketini yönetir, karın diğer bölümlerin gelişimini sağlamak için kullanımını ve transferini yönetir. Merkezi yönetim kendi teknik yapısıyla uyumlu olarak performans kontrol sistemini dizayn eder. Merkezi yönetim doğrudan bölümleri yönetemediği organizasyon yapılarında bölüm yöneticilerini üst yönetim tayin etme ve değiştirme hakkını elinde bulundurarak, kontrolü elinde tutmaya çalışır.

Bölümlerin Yapısı Çeşitlendirilmiş organizasyon yapısında pazarlama, üretim, mühendislik gibi bölümlere ayrıldığında fonksiyonlar arasında koordinasyonun sağlanması zordur. Koordinasyonu sağlayarak bu karmaşıklığı gidermek ise üst yönetimin görevidir. Bu nedenle bütün bölümler tek bir kontrol çatısı altında merkezi yönetimde toplanır. Böylece bölümler bağımsızlığını kaybeder, hem diğer bölümlere hem de üst yönetime bağlı olur. Şirketlerin yapıları daha ademi merkeziyetçi hale gelir fakat bu yeterli değildir. Yarı otonom iş birimlerinin birleşmesinden oluşan çeşitlendirilmiş organizasyon yapısı meydana gelir. Örneğin;General Electric.

Organizasyonlarda çeşitlendirme Ürüne/Hizmete göre, Müşteriye göre, Lokasyona göre gerçekleştirilir.

Çeşitlendirme Nedenleri; Organizasyonların büyümesi bölümlendirmeye yol açar,büyük organizasyonlarda risk eğilimi daha fazla olduğundan riskin dağıtılması, Varlık ve temel yeteneklerin yeni ürün ve işlerde kullanarak ek gelir ve yarar sağlamak, Maliyet tasarrufu sağlamak ve yüksek getiri elde etmek, Teşviklerden yararlanmak, için organizasyonlarda çeşitlendirme yapılır.

Organizasyonlarda Çeşitlendirme Dereceleri ŞEKİL 9-2 Organizasyonlarda Çeşitlendirme Dereceleri

1-Saf Fonksiyonel Yapı; Şekilde saf fonksiyonel yapı görülmektedir 1-Saf Fonksiyonel Yapı; Şekilde saf fonksiyonel yapı görülmektedir. Satın almadan üretime pazarlama ve satışa kadar olan aktiviteler bütün bir ürün zinciri şeklindedir. Son çıktı müşterilere satılır. Fonksiyonlar arasında uyum sağlamada sorun yaşanmaz.

2- Dikey Farklılaşma; Organizasyonlar pazar payını artırmak istediğinde ve riski azaltmak istediğinde çeşitlendirmeye gitmek ister böylece ürün sürecinde kırılma yaşanır, yeni riskler almak istemediğinde bu yapıya giderler.Bu kategoride organizasyonlarda dikey farklılaşma görülür.

3- İlişkili Çeşitlendirme; İlgili/benzer ürün üreten organizasyon yapılarında ise, organizasyon tedarik ettiği ürünü ürün zincirini kırarak organizasyon dışından alabilir,dışarı doğrudan satabilir ya da organizasyonun diğer biriminden alıp satabilir.örneğin bulaşık makinesi üretiminde motor için ayrı bir bölüm oluşturulur. Eğer motor üretimi yapan bölüm diğer bölümden daha çok motor dışarıya satarsa ciddi bir bölümlendirme vardır.

4- Kümelenmiş Çeşitlendirme; Bir ilgili ürün organizasyon yapısı yeni marketlere kadar genişlemişse, ana stratejik konuyu daha az dikkate alan şirketleri ele geçirdiğinde, organizasyon kümelenmiş şekil alır. Her bölüm kendi pazarına hizmet eder,diğer ürünlerle ilgili olmayan ürünler üretir, porselen işi bir, kazı makinesi iki, böyle devam eder.

Çeşitlendirmenin Ekonomik Avantajı Var mı? 1- Sermayenin verimli kullanımı ve dağıtılmasını sağlar 2- Çok fazla işin olması nedeniyle yöneticilerin kendisini geliştirmesini sağlar 3- Birden çok fazla pazar olduğundan risk dağıtımı yapılır 4- Stratejik sorumluluk sağlar. Firmalardan iyileri taşırsınız kötülerden kurtulursunuz.

Eleştiriler 1- Bölümlerin üst yönetimin belirlediği performans kriterlerini dikkate alması, bölümlerin sosyal çevreyi göz ardı etmesine neden olur. Böylece organizasyon dış çevreyi dikkate almayan kapalı bir sistem olur. 2- Üst yönetimin, birbirinden farklı özelliklere sahip ürün-hizmet /müşteri /lokasyona göre faaliyet gösteren alt işletmelere dair uzmanlık bilgisine sahip olması mümkün olmadığından, alan bilgisine sahip olan birim yöneticileri görevlendirirler, bölüm yöneticisi değiştirme hakkını elinde bulunduran üst yönetim kötü yönetimin sorumlusu olarak bazen haksız olarak birim yöneticileri belirler ve işten çıkarır. 3- Performans kontrol sistemi, sayısal performansa bakar, sayısallaştırılamayan değerler, kalite, iş doyumu, müşteri memnuniyeti gibi göz ardı edilir ve gerçek performans değerleri belirlenemediğinden gerçek performans ölçülememiş olur. General Electric şirketinin sadece ekonomik karı hedeflemesi, sabit fiyatlandırma politikası, pazar payını artırarak oligopol olmayı hedeflemesi şirketi sosyal sorumsuzluğa itmiştir.

Kamuda Çeşitlendirilmiş Organizasyon Yapısı Olur mu? Sosyal problemlerin olduğu, acil çözümlerin beklendiği yönetimlerde çeşitlendirme eğilimi olur ama bu mümkün değildir. nedenleri; - Devletin ekonomik hedeflerinin haricinde sosyal amaçlı hizmetleri de olduğundan, kar etmeyen birimleri elden çıkarmaz, -Devlet haricinde yerine getirilemeyecek,elden çıkarılamayacak hizmetler yapılar vardır, ulusal güvenlik gibi, - Alt organizasyonların yeterli otonomileri olamaz çünkü her şey kanunlarla belirlenmiştir.

Teşekkürler…