İKTİSAT FAKÜLTESİ İKTİSAT BÖLÜMÜ Para Teorisi ve Politikası Doç.Dr.Murat Birdal BÖLÜM:21

Para Politikası Stratejisi: Uluslararası Deneyim

Nominal Çıpanın Rolü Birçok ülkede nihai hedef olan fiyat istikrarına ulaşmak için ara hedef olarak bir nominal çıpa kullanılmaktadır (enflasyon oranı , döviz kuru ya da para arzı gibi bir değişkenin değerinin ya da artış oranının sabitlenmesi). Nominal çıpa: 1- Enflasyonist beklentileri bağlar 2- Zaman tutarsızlığı problemini azaltır: - Politikacılar kısa vadede genişlemeci politika yoluyla istihdamı arttırmayı amaçlayabilir ama uzun vadede bu politika enf. beklentilere yol açarak, istihdamın aynı seviyede kalmasına sadece ücret ve fiyatların yükselmesine neden olur. MB bu durumun farkında olsa dahi politikacılar için özellikle seçim dönemlerinde kısa vade uzun vadeye oranla çok daha fazla önem taşımaktadır. Nominal çıpa bir kısıt koyarak bu problemi önler.

Döviz Kuru Hedeflemesi Avantajları 1. Uluslararası ticarete konu olan malların fiyat artışlarını kısıtlayarak enflasyonun kontrol altına alınmasına katkı sunar. 2. Kural gereğince yerli para değer kazandığında genişlemeci, değer yitirdiğinde sıkı para politikası uygulanacaktır, zaman tutarsızlığı problemi olasılığı düşer. 4. Basit ve açıktır, halk tarafından kolay anlaşılır. 5. Uluslararası ticaret ve sermaye hareketlerini teşvik eder ekonomik entegrasyonu artırır. 6. Birçok ülkede işe yaramıştır Fransa ve İngiltere (1992 öncesi), Meksika (1994 öncesi).

Döviz Kuru Hedeflemesi Dezavantajları 1. Para politikası bağımsızlığı ortadan kalkmaktadır: Çıpa ülkenin faiz oranlarındaki değişim, hedeflemeyi yapan ülkeyi de aynı yönde hareket etmeye zorlayacaktır. 2. Spekülatif ataklara açıktır: Avrupa 1992; Meksika: 1994; Asya: 1997 3. Spekülatif ataklar gelişmekte olan ekonomileri finansal krizlere sürükler. 4. Para politikası uygulayıcıların sorumluklarını zayıflatır: Kur sinyalinin ortadan kalkması 1997 krizi öncesi Tayvan’da olduğu gibi fazla genişlemeci para politikası uygulayan politikacıların kontrolünü zorlaştırır.

Para Kurulu vs. Dolarizasyon Para Kurulları 1. Yerli paranın istenildiğinde sabit kurdan dövize çevrileceği ve yüzde yüz döviz cinsi karşılığı bulunduğu temin edilmektedir. Ekonomideki yerli para artı döviz toplamı sabit olmalıdır. MB para basamaz, para arzı sadece doların merkez bankasında yerli para ile değiştirilmesi sonucu genişleyebilir. 2. Döviz kuru hedeflemesinin karşılaştığı şeffaflık ve bağlılık sorununu büyük ölçüde giderir. Sabit kura bağlılık oldukça güçlüdür. Ne var ki, koşullara bağlı politika esnekliği söz konusu değildir. Para politikasının işleyişi tümüyle MB’nin elinden alınıp otomatik pilota bağlanmıştır. 3. Sabit kur rejiminin bilindik dezavantajlarını barındırır. 4. Halen spekülatif saldırılara açıktır. 5. MB para yaratma gücünün yanı sıra son başvuru mercii olma özelliğini de yitirir.

Para Kurulu vs. Dolarizasyon Ülkenin para birimi olarak daha sağlam bir para biriminin seçilmesidir. 1. Daha da güçlü bir bağlılık mekanizması 2. Spekülatif saldırı olasılığı yoktur 3. Sabit Kurun bilindik dezavantajları yoktur 4. Ülke kendi parasına sahip olmadığı için senyoraj gelirinden de mahrum kalır.

Parasal Hedefleme Çoğu büyük gelişmiş ekonomilerde (ABD, Japonya, ABD vb…döviz kuru hedeflemesi uygulanmamaktadır. Bu ekonomilerin ortak özellikleri para birimlerine dönük kronik bir güven problemi yaşanmaması, kendi para politikalarını ve nihai hedeflerini ekonomilerinin özgün koşullarına göre kendilerinin belirleme iradesi ve gücüdür. Parasal hedefleme alternatif stratejilerden biridir. Bir parasal büyüklük ara hedef olarak seçilerek nihai hedef olan fiyat istikrarına (ya da büyüme) ulaşılmaya çalışılır.

Parasal Hedefleme Avantajları 1. Döviz kuru hedeflemesinin aksine parasal hedeflemede para politikası yurtiçi ekonominin gereksinimlerine göre ayarlanabilir, diğer ülkelerden farklı enflasyon amaçları seçilebilir, üretim dalgalanmalarına karşı (otonom harcamalardaki beklenmedik değişiklikler dolayısıyla IS eğrisinin dalgalanması durumunda) tepki gösterilebilir. 2. Parasal büyüklüklere ait sinyaller kısa vadede elde edilir. Bu sinyaller aktörlerin beklentilerini buna göre ayarlamasına yardımcı olur. 3. Parasal hedefler sorumluların zaman tutarsızlığı tuzağına düşmelerini engeller.

Parasal Hedefleme Dezavantajları 1. Parasal genişlemenin ara hedef değişken olabilmesi için parasal genişleme ile nihai hedef (enflasyon ya da nominal gelir arasında tahmin edilebilir bir ilişki olması gerekmektedir. Buna ek olarak merkez bankasının para politikası araçlarını kullanırken parasal genişleme üzerinde kontrolünün olması gerekmektedir. 2. Birçok ülkede parasal büyüklük ile amaç değiken arasındaki zayıf ilişki nedeniyle parasal hedefleme de sorunlar yaşanmıştır.

Enflasyon Hedeflemesi Finansal liberalizasyon programları uygulayan birçok ülkede paranın dolanım hızındaki istikrarın kaybolması, yeni finansal araçların ortaya çıkması ve finans sektöründeki hızlı büyüme sonucu para talebindeki istikrar bozulmuş ve bu gelişmeler parasal büyüklüklerin ara hedef olarak seçilmesini güçleştirmiştir. Bu koşullar altında bazı ülkeler açıkça bir ara hedef kullanmakasızın doğrudan enflasyonun hedeflenmesine yönelmişlerdir (ilk olarak 1990 yılında Yeni Zelanda). İşleyici hedef çoğunlukla kısa vadeli faizler (gecelik faizler) parasal taban. Enflasyon hedeflemesi rejimi : Merkez bankasının nihai hedefi olan fiyat istikrarının sağlanması ve sürdürülmesi amacına yönelik olarak para politikasının makul bir dönem için belirlenen sayısal bir enflasyon hedefi ya da hedef aralığına dayandırılması ve bunun kamuoyuna açıklanması şeklinde tanımlanabilen para politikası uygulamasıdır.

Enflasyon Hedeflemesi Temel Unsurları 1)  Enflasyon için orta vadeli sayısal bir hedefin kamuoyuna ilan edilmesi gerekir. 2) Merkez Bankasının birincil hedefi fiyat istikrarı, diğer hedefleri ise ikinci derecede hedefi olmalıdır. 3) Politik araçların kullanımı kararlaştırılırken sadece parasal büyüklük ya da döviz kurunun değil birçok değişkenin kullanıldığı kapsamlı bilgiler (kamu dengesi, verimlilik, üstihdam, ücretler, ödemeler dengesi vs.) içeren bir strateji . 4) Kamuoyu ve piyasalarla kurulan iletişim aracılığıyla giderek şeffaflaşan bir para politikası stratejiisi. 5) Enflasyon hedefine ulaşmak için merkez bankasının bağımsızlığının ve sorumluluğunun arttırılmasıdır.

Enflasyon Hedeflemesi Türkiye: 2002-2006 örtülü enflasyon hedeflemesi, 2006’dan bugüne açık enflasyon hedeflemesi. Örtülü enflasyon hedeflemesi ve Türkiye uygulaması: Geçiş (yakınsama) stratejisi. Enflasyon hedeflemesindeki kurumsallaşma, şeffaflık , hesap verebilirlik unsurlarına kademeli yaklaşım. Hedeflerden sapma olduğunda devreye giren bir hesap verme mekanizması bulunmamaktadır (enflasyon hedeflemesinde belirgin sapma durumunda açık mektup). 2002-2005 arası açıklanan hedefler ‘üst hedef’ olarak algılanmış, yıl sonu enf. hedefin altında kaldığında olumsuz algılanmamıştır. Temel politika aracı yine kısa vadeli faizler. Enflasyon hedefinin yanı sıra gösterge niteliğinde başka hedefler de konulabilir (parasal hedefleme). Gelecek dönem enflasyonuna odaklı strateji.

Enflasyon Hedeflemesi Avantajları 1. Döviz kuru hedeflemesinin aksine yurtiçi gelişmelere cevap verebilir. 2. Para arzı-enfl. ilişkisinin istikrarına bağımlı değildir, daha geniş bir bilgi setinden faydalanılır. 3. Halk tarafından kolay anlaşılır ve şeffafdır. 4. Siyasi baskılar nedeniyle ortaya çıkabilecek zaman tutarsızlığı sorununu ortadan kaldırır. 5. Şeffaflık ve halkala düzenli iletişim kurulmasına büyük önem verilir. 6. MB’nin artan sorumluluğu (Y.Zelanda’da hedeften sapma durumunda başkanı görevden alma yetkisi). 7. Başarılı performans durumunda:  ve e  , ve konjonktürün genişleme dönemlerinde de düşük kalır. Negatif arz şokları bir kerelik fiyat artışına neden olur enflasyona yol açmaz.

Enflasyon Hedeflemesi Dezavantajları 1. Sinyal Vermede Gecikme: Para poltikasının enf.üzerindeki etkileri oldukça gecikmelidir. 2. Aşırı Katılık: MB’nın beklenmedik durumlar karşısında cevap esnekliğini azaltır. Enf. hedefleri koşullara göre değiştirilebilir. 3. Üretim Dalgalanmalarında Artış Potansiyeli: Enflasyon oranı hedefin üzerine çıktığında uygulanacak sıkı para politikası üretimde dalgalanmalara müdahaleyi zorlaştırır. 4. Düşük Ekonomik Büyüme: Dezenflasyon sürecinde düşük büyüme. Muhafazakar yorum: Enflasyon geri çekildikten sonra istikrarlı büyüme.

Nominal GSYİH Hedeflemesi Sadece enf. üzerine yoğunlaşmanın üretimde dalgalanmalara neden olacağı kaygısıyla önerilmiştir. Nominal GSYİH= Reel GSYİH x fiyat düzeyi Planlanan reel GSYİH’da azalma olduğunda enflasyon hedefi yükseltilir. 1. Enflasyon hedefine yakın olmakla birlikte üretim seviyesini de gözönüne alır. 2. Reel GSYİH hedefi belirlenmesi problemlidir: Hedef kamuoyunun beklentisinin altında belirlenirse tepki görür. 3. Kamuoyunun algılaması daha zordur.

Farklı Para Politikası Stratejilerinin Avantajları

Farklı Para Politikası Stratejilerinin Dezavantajları