İLK TÜRK DEVLETLERİNDE TOPLUM YAPISI

Toplum Yapısı Türk devletlerinde kağanın sarayında, kurultayda ve ziyafetlerde her boyun oturacağı yer "orun" ve kesilen hayvanın etinden alacakları pay "ülüş" olarak belirlenmişti.

ORUN VE ÜLÜŞ Oğuz boylarının ananesine göre toplamtılarda her boyun oturacak yeri (orun-mevki) “damga”sı, “ongun” u ve hatta ziyafet için kesilen hayvanın etinden alacaları payları(ülüş) da “Gün Han” tarafında tayin edilmişti

Altın çadırda en şerefli yerde (törde) Gün Han oturmuştur Altın çadırda en şerefli yerde (törde) Gün Han oturmuştur. Milletin en meşhur olanları, bütün kavmin ittifakı üzere koyunun başını, sağrısını Gün Han’ a takdim ettiler ve dediler ki: “Kim han olursa bu onun ülüşüdür.” Kapı yanında Irkıl-Hoca oturmuştu; ona koyunun döşünü takdim ettiler, kim vezir olursa bu onun hakkıdır.

Sağ taraftaki birinci çadıra Gün Han’ın oğlu Kayı’ yı oturttular Sağ taraftaki birinci çadıra Gün Han’ın oğlu Kayı’ yı oturttular. Ona sağ ayağın uyluk kemiğini verdiler; “Bayat” et doğradı; “Sorki” atlara baktı. İkinci çadıra “Alka-Evli” yi oturttular. Ona ön sağ ayak kemiğini verdiler. “Kara-Evli” doğradı; “Lale” atlara baktı. Üçüncü çadıra “Ay Han”ın büyük oğlu “ Yazır” ı oturttular. Ona sağ tarafından kalça kemiğini verdiler. “Yazır” doğradı, “Komi” atlara baktı. Dördüncü çadıra “Dodurga” oturdu. “Döker” et doğradı, “Mürdeşöy” atlara baktı.

Beşinci çadıra “Yıldız Han” ın oğlu “Avşar” oturdu Beşinci çadıra “Yıldız Han” ın oğlu “Avşar” oturdu. Ona but kemiğini verdiler. “Kızık” doğradı, “Turumcu atlara baktı. Altıncı çadıra “Bekder” oturdu. Ona sağ taraftaki kürek kemiğini verdiler. “Kargın” doğradı, “Karaşık” atlara baktı.

Türk toplumsal yaşayışını düzenleyen töre (kurallar), toplumda hâkim ve geçerli olan tek değerdi.

Türklerde birey, toplum ve devlet daima birbirleri ile sıkı bir ilişki içindeydi. Türk toplumunda bireyin devletten en önemli isteği adaletti. Devlet bunu sağlarken birey de devlete bağlı olmak, vergi vermek ve askerlik görevini yapmakla yükümlü idi.

Yöneticilerle yönetilenler arasında karşılıklı görev ve sorumlulukların yer aldığı "tüz" adı verilen yazılı olmayan bir anlaşma mevcuttu

İlk Türk toplumunun temelini “oguş” adı verilen aile oluşturur İlk Türk toplumunun temelini “oguş” adı verilen aile oluşturur. Aileler birleşerek “urug(sülale)” ,uruglar birleşerek “boyları” ve boylarda birleşerek “bodunu(Türk milleti)” oluşturur.

İlk Türk toplumunun genel özellikleri şunlardır; Türk toplumu atlı göçebe toplum yapısına sahiptir. Yazın yaylaklara çıkılır, kışın kışlaklara dönülürdü.

Her boyun veya oymağın belirli yaylası ve otlağı vardı Her boyun veya oymağın belirli yaylası ve otlağı vardı. Boy beylerinin emri ile başlayan göç, çift hörgüçlü develer veya dört tekerlekli , üstü kapalı ve öküzlerle çekilen arabalarla (kağnı) yapılmaktaydı. Yaylalara göçerken güzel elbiseler giyilir, neşeli şarkılar söylenirdi.

Orta Asya nın ağır coğrafi şartları sebebiyle Türk toplumu savaşçı ve teşkilatçı bir yapıya sahiptir. Türklerde at kültürü çok önemlidir. Atın etinden ve sütünden (kımız) yararlanılırdı. Aynı zamanda at ulaşım ve savaş aracıdır.

Toplumsal yaşayış gelenek ve göreneklerden oluşan töre çerçevesinde şekillenir. Hiçbir Türk töreye aykırı hareket etmezdi.

Türk toplumunda aile ve kadının yeri oldukça önemlidir Türk toplumunda aile ve kadının yeri oldukça önemlidir. Genelde tek eşlilik vardır. Aile çekirdek aile olup evlenen çocuklar ayrılır küçük oğlan ana babaya bakar ocağını tüttürür. Mirasın önemli bölümünü alırdı. Eski Türk ailesi ataerkil(Baba yönetimli) olmasına rağmen kadınların geniş hakları vardır.(Boşanma gibi) babaya “ata” veya “kang “ anneye “ana” veya “ög”denirdi.

Evlilikte ise karşılıklı rıza vardı Evlilikte ise karşılıklı rıza vardı. Yani görücü usulünden çok kızın ve oğlanın da istekleri gözetilirdi. Türklerde aile ve sülale içi evlilik olmayıp ancak boylar arasında evlilikler vardı. Bunun nedeni bozkırda boylar arası akrabalık oluşturmaktı. Hatta önemli kişiler daha çok Çinli kızlarla evlenirdi. Başlık parası (kalıng) , Kız çeyizi(Yumuş-eğne) ve düğün yemeği (Törün) vardı.

Eğne günümüzde olduğu gibi eskiden de herkesin görmesi için düğünden önce kız evinde sonra da erkek evinde sergilenmekteydi. Evlenen kıza “gelin”, erkeğe de “güvey” denilmekteydi.

Türkler “yurt” ya da “keregü” denilen keçe ve halılarla kaplı çadırlarda yaşarlardı. Bunun yanında başta Uygurlar olmak üzere büyük şehirler de kurmuşlardır. Evlerini genelde kerpiçten inşa eden Uygurlar temel yaşam biçimlerini özünde devam ettirerek değişim ve süreklilik ilkesine uymuşlardır.

Boylar halinde yaşamışlardır. Her Türk boyunun kendi Kurultayı vardı Boylar halinde yaşamışlardır. Her Türk boyunun kendi Kurultayı vardı. Boy beyleri Kağanın başkanlık ettiği Büyük Kurultay’a katılırdı. Boyların kendilerine ait tamga(Simge) ve ongun(Hayvan) u vardı. Örneğin Göktürklerin tamgası kurt başı ongunu ise Dişi Kurt, Kayı boyunun tamgası iki ok ve bir yaylı ok ongunu ise şahin idi.

Türkler eğlencelere ve törenlerede çok önem verirlerdi Türkler eğlencelere ve törenlerede çok önem verirlerdi. 9 Martta(Bazı Türk toplumlarında 21 Mart) büyük toylar düzenlenirdi. Ayrıca 5. ayda da (mayıs) büyük şenlikler ve törenler yaparlardı. Bu törenlerde kımızlar içilir(Kısrak sütünden içki) atlar kurban edilir ve yenir, çeşitli yarışmalar yapılırdı. Ayrıca güreş, at yarışları ve ciritte önemli idi.

Türkler göçebe oldukları için et (daha çok at eti) ve hayvansal gıdalar tüketirlerdi. Tarım çok azdı.

Giysiler ise pantolon ceket idi Giysiler ise pantolon ceket idi. Kemer ve çizme çok önemli idi hatta kemer hükümdarlık sembolü idi. Kışın uzun kaftanlar giyerlerdi. Başlarında “börk” denilen deriden başlıklar giyerlerdi. Saçları uzun bırakırlar ancak örmezlerdi. Bıyık ve sakal önemli idi. Bıyık gürlüğü cesaret, savaşçılık ve gençliğin; sakal ise bilgeliğin göstergesi di.

Kemer, kemer tokası ve düğmeyi Türkler de kullanmıştır Kemer, kemer tokası ve düğmeyi Türkler de kullanmıştır. Romalılar keten gömlek giymeyi Türkler’ den öğrenmişlerdir. Çiçekli uygur kumaşları çok meşhurdu. Türklerde kara renkli kumaştan yapılan elbiseler yas tutulurken giyilirdi. Ak renkli kumaş ise uğur sayılırdı.

Türk hükümdarları ve kahramanları öldükleri zaman mezarlarının başına hayatta iken savaşıp öldürdükleri tanınmış kişilerin sayısı kadar insan biçiminde yontulmuş taş (balbal) dikilirdi. Hunlar, Kök Türkler, Uygurlar ve Oğuzlar ölünün hatırasına "yuğ" törenleri düzenlerlerdi.

At ve koyun etinden yapılan çeşitli kebaplar Türklerin en sevilen yiyecekleri arasındaydı. Ayrıca konserve et, süt, peynir ve yoğurt da çok tüketilmekteydi. Türkler çeşitli habur işlerini de biliyor, bunları da yapıyorlardı. Kısrak sütünün mayalanması ile elde edilen kımız en önemli içecekti.

Dini Hayat: Eski Türk topluluklarının dinî inanışlarına göre, Gök Tanrı tek yaratıcı olarak görülmekte ve din sisteminin merkezinde yer almaktaydı. Türk toplumlarında kendisine kurban sunulan varlıkların başında ve hepsinin üstünde Gök Tanrı vardır. Ayrıca yıldız, ay ve güneş bu dönemde önemli bir yere sahipti.

Gök Tanrı inancına göre; Tanrı tektir ve en yüce varlıktır Gök Tanrı inancına göre; Tanrı tektir ve en yüce varlıktır. Sonsuz bir hayata sahip ezeli ve ebedi olan Tanrı, kâinatın yaratıcısı ve hâkimidir. Ahiret inancı olan bu inanç sisteminde iyi insanların "uçmag"a (cennete), kötülerin ise "tamu"ya (cehenneme) gideceklerine inanılırdı. Toplumsal yapıda özel bir statüsü olmayan din adamlarına "kam" adı verilmekteydi.

Türkler arasında Gök Tanrı inancından başka dinler de kabul görmüştü Türkler arasında Gök Tanrı inancından başka dinler de kabul görmüştü. Uygurlar, Budizm ve Maniheizm inançlarını benimsedi. Macarlar, Bulgarlar, Kumanlar ve Peçenekler ise Hristiyanlığı kabul ettiler. Hazarlarda ise Musevilik, Hristiyanlık ve İslamiyet kabul edilen dinlerdendi.