ÇEVRE YÖNETİMİ Yönetim Sistemleri, Standartlar ESİNKAP PROJESİ SANAYİCİ İÇİN REKABET ODAKLI ÇEVRE EĞİTİM PROGRAMI Ferda ULUTAŞ Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı Eskişehir, 18 – 19 Ağustos 2008

Kapsam Çevre Yönetimi Çevre Yönetim Sistemi (ÇYS) ÇYS Standartları ÇYS’nin Uygulanması ÇYS’nin Getirileri (Neden ÇYS) ÇYS’de Başarı Unsurları

ÇEVRE YÖNETİMİ

ÇEVRE YÖNETİMİ/ ÇEVRECİ YÖNETİM KIT KAYNAKLAR ÇEVRE YÖNETİMİ/ ÇEVRECİ YÖNETİM KİRLENEN ÇEVRE SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK ARTAN NÜFUS Sürdürülebilir kalkınma Sürdürülebilir üretim ve tüketim Sürdürülebilir ürün/ hizmet Sürdürülebilir teknoloji Sürdürülebilir inovasyon EKONOMİK KRİZLER İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ

Çevre Yönetimi Dengeli, planlı, ılımlı, kontrol edilebilir Çevreyle ilgili ne yapabilirim? Hiçbir şey Yükümlülüklerim ne? Hangi sorun ve riskler söz konusu? Herşey Öncelikler ne olmalı? Nasıl bir yatırım yapılmalı? Etkileri ne olacak? Çevre Yönetimi Dengeli, planlı, ılımlı, kontrol edilebilir

Çevre Yönetimi Bir firmanın, çevreyle etkileşim içinde olan (ya da olabilecek) tüm faaliyet ve süreçlerinin yönetilmesidir. Söz konusu faaliyet ve süreçlerdeki çevre unsurlarının fırsat olarak değerlendirilmesi ya da gerekli önlemlerin alınmasıdır.

Çevre Yönetimi STRATEJİ POLİTİKA YÖNTEM KARAR ...... TASARIM AR-GE ÜRETİM FİNANSMAN PAZARLAMA ...... ÇEVRE PERFORMANSI KAYNAK TÜKETİMİ ATIK ÜRETİMİ İş yönetimi ile ilgili konuların çevre merkezli düşünce ile kesiştirilmesi

Çevre Yönetimi Entegrasyon Mevcut Çevre Stratejisi Çevre Stratejisi Süreci Mevcut Durum ve Çevre Politikasının Belirlenmesi Çevre Stratejisinin Uygulanması Stratejik Yönetim Sistemi Güçlü ve Zayıf Yönlerin Değerlendirilmesi Misyon ve Felsefenin Stratejik Hedeflerin Kurum Stratejisinin Çevre Stratejisi Belirlemenin Adımlarının Stratejik Yönetim Adımlarına Entegre Edilmesi Süreklilik

ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ

Çevre Yönetim Sistemi (ÇYS) Çevreyle ilgili faaliyetlerin, belli bir sistematik ve süreklilik içinde yürütülmesini sağlayan araçtır. Çevre koruma ile ilgili konuların kalite, maliyet, verimlilik, stratejik planlama gibi öncelikli konularla birlikte ele alınmasını hedefler.

Çevre Yönetim Sistemi Bir üretim tesisinin çevresel etkilerini bilmesi, sorumluluğunu kabul etmesi, izleyerek kontrol altına almasına yönelik sistematiğin kurulmasını sağlayan kapsamlı bir programdır.

Çevre Yönetim Sistemi Her tür kuruluş ve tesiste uygulanabilir. Gönüllülük esasına dayanır. Çevre performansının artmasını hedefler.

küresel düzeyde serbestleşmesi ÇYS Kavramının Doğuşu Farklı firma ve ülkelerde farklı seviyelerde çevre koruma önlemleri çevresel ve üretim maliyetleri/ Haksız Rekabet Ticaretin küresel düzeyde serbestleşmesi 1986’da Uruguay’da yapılan GATT (General Agreement on Tariffs and Trade) toplantısı - ticaret engellerini azaltmak üzerine yapılan pazarlıklar 1992’de Rio’da yapılan Çevre Konferansı - çevrenin korunmasında bütün dünya ülkelerine düşen görevler üzerinde yapılan tartışmalar Dünyanın birçok ülkesinde çevre yönetimiyle ilgili felsefelerde oluşan değişiklikler  Uluslararası Standartlar Organizasyonu (ISO) çevre yönetim sistemi standartları üzerine çalışmaya başladı. Çevre bilincinin artması

ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ STANDARTLARI

ÇYS Standartları İngiliz Standardı BS 7750 ÇYS’ye yönelik yayınlanan ilk standarttır (1992). BS 7750’yi esas alan ISO 14001, ISO 14000 serisi kapsamında 1996 yılında yayınlanmış, böylece BS 7750 yürürlükten kalkmıştır. EMAS (AB Eko-Yönetim ve Denetim Programı) ise, AB ülkeleri için 1993 yılında geliştirilmiştir ve aynı şekilde BS 7750 standardına dayanmaktadır. EMAS, 2001 yılında revize edilmiş, bu çerçevede ISO 14001’in EMAS’ın bir parçası olduğu kabul edilmiştir.

ÇYS Standartları ÇYS Standartları çevre yönetimi için “uygulama kılavuzları” olarak kabul edilmektedir. (dünya çevresinde iş yapan herhangi bir firmanın ülkeden, devletten, bölgesel ve yerel hukuktan bağımsız olarak uygulayabileceği) Öte yandan, “çevre gerekçesi ile yerel ticaret mevzuatını ezen bir küresel mevzuat oluşturmak ve bunu küresel korumacılığın hizmetinde kullanmak” gibi bir hedefin olduğu düşüncesi de farklı bir bakış açısının ürünüdür. (tarife dışı teknik engel – GATT ile çelişki)

ÇYS Standartları/ EMAS-ISO 14001 EMAS ve ISO 14001 standardı aynı temele dayanan gönüllü standartlardır. Dünya genelinde geçerliliği olan ve daha yaygın olarak kullanılanı ISO 14001’dir. EMAS’ın şartları, daha sıkı ve detaylıdır. EMAS’ın geliştirilmesinde Almanya’nın önemli bir payı vardır. (Almanya’daki yüksek çevresel standartların EMAS’a yansıtıldığı görülmektedir.)

ÇYS Standartları/ EMAS-ISO 14001 İki standart arasındaki tercih AB ülkelerinde dahi tartışma konusu yaratmaktadır. 1995 – 2004 döneminde AB-15’teki sertifika durumuna bakıldığında, ISO 14001’in çok daha baskın olduğu görülmektedir. Örnek olarak; 2000 yılında EMAS’lı firma sayısı 3427 iken, ISO 14001’li firma sayısı 9413 olmuş; 2004 yılına gelindiğinde EMAS’lı firma sayısı 3048’e düşerken, ISO 14001 sertifikalı firma sayısı 33108’e çıkmıştır.

ÇYS Standartları Belgelendirme Kurulmuş ve uygulanmakta olan bir ÇYS’nin, Standartlara uygunluğunun akredite bir kurum tarafından belgelendirilme prosesidir. (ISO 14001 Belgesi) Türkiye Akreditasyon Kurumu’nun (TÜRKAK) bu alanda akredite etmiş olduğu kurumlar (ör: TSE) tarafından verilen ISO 14001 belgesinin uluslararası düzeyde geçerliliği bulunmaktadır.

ÇYS Standartları/ ISO 14000 Serisi Standartlar ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemleri - Özellikler ve Kullanım Kılavuzu. ISO 14004 Çevre Yönetim Sistemleri - Çevre Yönetim Prensipleri Kılavuzu - Sistemler ve Destekleyici Teknikler ISO 14010 Çevre Denetim Kılavuzu - Çevre İle İlgili Denetimin Genel Prensipleri ISO 14011 Çevre Denetim Kılavuzu – Denetim Usulü ISO 14012 Çevre Denetçilerinin Haiz Olması Gereken Özellikler

ÇYS Standartları/ ISO 14000 Serisi Standartlar ISO 14020 Çevre İle İlgili Etiketlemenin Temel Prensipleri ISO 14021 Çevre İle İlgili Etiketleme - Çevre İle İlgili İddiaların Özbeyanı - Terimler ve Tarifler. ISO 14040 Hayat Boyu Değerlendirme (HBD) – Genel Prensipler ve Uygulamalar. ISO 14060 Mamullerin Çevre Veçhelerinin Mamul Standartlarına Dahil Edilmesiyle İlgili Kılavuz.

ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİNİN UYGULANMASI

ÇYS’de İlk Adım Üst Yönetimin Kararı Çevre Politikası (taahhüt)

Çevre Politikası Bir kuruluşun/ tesisin çevresel etki ve boyutlarını nasıl değerlendirdiği ve yönettiği ile ilgili misyonunu (niyet ve prensiplerini) ifade eden yazılı bir taahhüt.

Çevre Politikası Nasıl Olmalı? Açık ve net Gerçekçi ve ulaşılabilir Kuruluşa özgü Güçlü yanları vurgulayan, zayıf yanları düzeltmeye yönelik Kuruluşun çevreyle ilgili faaliyet, amaç ve hedefleri için genel bir çerçeve niteliğinde Kuruluşun diğer faaliyet ve uygulamalarıyla uyumlu Üst yönetimce imzalı

Çevre Politikası Neleri İçermeli? Kesin bir kural/ standart yoktur. Kuruluş için öncelikli amaç ve konuları içermelidir. Örneğin, Çevre mevzuatına uyum Kaynak ve enerji tüketiminin azaltılması Sürekli iyileşme Atıkların azaltılması vb.

Çevre Politikası Nasıl Uygulanır? Duyurulur. Politikadaki niyet ve prensipler çerçevesinde Durum değerlendirme Amaç, hedef ve eylem planları Uygulama İzleme, ölçme ve değerlendirme yapılır. Politika gözden geçirilerek değişiklik yapılabilir.

ÇYS Uygulama Aşamaları Çevre Politikası Planlama sürekli gelişme Geliştirme Uygulama İzleme

ÇYS Uygulama Aşamaları PLANLAMA ÇYS sorumlusunun ve çalışma grubunun oluşturulması Çevresel yönlerin ve etkilerin belirlenmesi Yasal ve diğer gereksinimlerin değerlendirilmesi Amaç ve hedeflerin saptanması Eylemlerin önceliklerinin belirlenmesi Eylem planı oluşturulması (bütçe ve ekipler) Önlem ve acil durum planlarının yapılması

ÇYS Uygulama Aşamaları Organizasyon ve sorumlulukların tanımlanması (ÇYS Temsilcisi) Personelin eğitilmesi, duyarlılık ve yeterliliğin sağlanması İç ve dış iletişime yönelik yöntemlerin belirlenmesi ÇYS dokümantasyonunun tamamlanması ve dağıtılması (El Kitabı, Prosedürler, Talimatlar, Kayıt Formları)

ÇYS Uygulama Aşamaları ÖLÇME, İZLEME Politika ve hedeflere yönelik ölçüm parametrelerinin belirlenmesi ve ölçüm sisteminin kurulması Mevzuata uyumun değerlendirilmesi Çevre performans göstergeleri ve değerlendirme yöntemleri belirleyerek uygulamaların düzenli olarak değerlendirilmesi (iç denetimler)

ÇYS Uygulama Aşamaları GELİŞTİRME Sistemin geliştirilmesi gereken noktalarının belirlenmesi Uygunsuzluklar için düzeltici ve önleyici faaliyetlerin geliştirilmesi Yeni eylem planlarının oluşturulması Çevre Politikasının gözden geçirilmesi

ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİNİN GETİRİLERİ

ÇYS’nin Getirileri Çevresel performansın artması Çevreyle ilgili konuların ele alınmasında sistematik ve planlı bir uygulama Çevre mevzuatına uyumun sağlanması

ÇYS’nin Getirileri Çevre ve çevre ile ilgili tüm süreçlerde (yönlerde) kontrol ve hakimiyet Çevresel parametrelerin takibi ve temiz üretim/ eko-verimlilik/ çevre dostu ürün proje potansiyelinin ortaya çıkarılması Yasal açıdan sıkıntı yaratan, çevresel maliyetleri artıran unsurların görülmesi Önceliklerin bilinmesi ve üst yönetime objektif olarak aktarılabilmesi

ÇYS’nin Getirileri Karlılık ve verimlilik Pazarlama Mevzuat Hammadde ve enerji tüketiminde tasarruf Atık miktarında azalma Ürün maliyetinde düşüş, verimlilikte artış Pazarlama Çevre bilincinden tüketicilerin etkilenmesi Pazarlama aracı olarak kullanılabilmesi Mevzuat Mevzuat gereklerinin yerine getirilmesi, ceza vb. uygulamalara maruz kalınmaması Yasal birimlerle iyi iletişim Sosyal görünüm İmajın zenginleşmesi

Neden ÇYS? Müşteri ve tüketicilerin talepleri Kamuoyu baskısı Finans ve sigorta kuruluşlarının baskısı Kurulan ve uygulanmakta olan ÇYS’nin belgelendirilmesi gerekli olabilir.

Neden ÇYS? ÇYS’nin temel esaslarından biri yasal uyumdur. Yasal yükümlülükler – mevcut Eksikliklerin bir plan dahilinde giderilmesi Mevzuatın sistematik olarak takip edilmesi ve gereklerinin yerine getirilmesi ÇYS’nin temel esaslarından biri yasal uyumdur.

Neden ÇYS? Yasal yükümlülükler – potansiyel AB mevzuatına uyum kapsamında gündeme gelecek olan yeni yönetmelikler ve yönetmelik revizyonlarına karşı hazırlıklı olunması AB IPPC (Integrated Pollution Prevention and Control) Direktifi ve BAT (Best Available Techniques) Dokümanı ÇYS kapsamında potansiyel yükümlülükler takip edilerek bu yükümlülüklere yönelik hedefler belirlenebilir.

Neden ÇYS? Rekabet avantajı Yakın gelecekte ISO 9000 örneğindeki gibi rekabet unsuru olma olasılığının karşılanması Çevre koruma kaynaklı tarife dışı teknik engellerin öngörülüp hazırlıklı olunması ve teknik gereksinimlerin yerine getirilerek en az zararla atlatılabilmesi

ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİNİN BAŞARI UNSURLARI

ÇYS Uygulamalarının Başarısı İçin Üst Yönetimin desteği sürekli olmalı Üst düzey yöneticilerin, ÇYS sürecini ilk aşamadan itibaren benimsemeleri ve aktif olarak katılmaları zorunludur. - Karar alma - Kaynak ayırma (işgücü, zaman, eğitim, yatırımlar) - Öncelik belirleme - Engellere karşı önlem alma

ÇYS Uygulamalarının Başarısı İçin Tüm çalışanların ÇYS’ye katılımı sağlanmalı Çevre konularının tüm çalışanların katılımını gerektiren ortak bir görev olduğu fikrinin yaygınlaştırılması gereklidir. ÇYS programı tüm organizasyonda tanıtılmalı ve katılım için tüm çalışanlar cesaretlendirilmelidir. - Ortak amaç ve hedefler - İş planlarına entegrasyon

ÇYS Uygulamalarının Başarısı İçin Değişim kabul edilmeli - Şirket kültürü - Öncelikler - Stratejiler - Organizasyon Eğitim programları sistemin ayrılmaz bir parçası olarak sürdürülmeli

ÇYS Uygulamalarının Başarısı İçin Sistem dinamik olmalı Şirketin stratejik yönetimine entegre olmalı Çevre Gündemi (yerel, ulusal, uluslararası) dinamik Şirket Stratejisi Çevre Stratejisi

ÇYS Uygulamalarının Başarısı İçin Politika ve hedefler gerçekçi olmalı Sabırlı bir yaklaşım olmalı Uzun dönemli yatırım programları ile sistem güvence altına alınmalı Şirket içi ve dışı iletişim etkin olmalı Mevcut ve potansiyel tüm tesis, proses ve ürünler sürekli ve sistematik bir çevresel değerlendirme ve denetime tabi olmalı

ÇYS Uygulamalarının Önündeki Olası Engeller Bilinenlerin ve bilinmeyenlerin tanımlanmamış olması Tutarlılık eksikliği, yönün bilinmesi Önceliklerin belirlenememesi Yaşanmış başarısızlıklar Başarısızlıkların maliyeti Fırsatların bilinmemesi Tasarrufun dikkate alınmaması Çevre koruma faaliyetlerinin karı engelleyen bir faktör olarak algılanması