Tarih boyunca kişinin kendini öldürmesi insanları derinden etkileyen bir davranış olmuştur. İnsanlar cezalandırılmış, dinler kendini öldürme davranışını yasaklayan ve kınayan uygulamalar getirmiştir. İntiharın “tabu” oluşu konunun açıkca ve bilimsel boyutta ele alınmasını engellemektedir. İntihar konusu utanç, huzursuzluk, suçluluk duyguları ile beraberdir. Sonuçta gizlenir, kaderci bir yaklaşımla karşılanır. Bu ise tedavi ve önleme çalışmalarını engeller.

İnsanlar olumsuz duygular,ölüm, yaşamın anlamını sorgulama gibi konulardan uzak kalmak isterler. Ölümü sorgulamaktan kaçınılır ve intihar konusu doğal içgüdüsel korunma yaklaşımı içinde korkuyu bertaraf etmek için görmezden gelinir. Bütün kültürler ölüm korkusuna karşı çeşitli örf ve adet sistemleri oluşturmuşlardır. Bilinçli ya da bilinç dışı olarak intiharı konuşmak ve bir yardım çağrısı olarak buna duyarlı olmak konusunda bir duyarsızlık geliştirmişlerdir.

Batı kültüründe 1864’e kadar intihar kriminal bir olay sayılmış, 1909’ a kadar dini yaptırımlar devam etmiştir. Liberalleşen yaklaşım içinde cezalandırılmalar kalkarken bunun bir özlük hakkı olduğu şeklinde bir yaklaşım ortaya atılmıştır. Ancak bu yaklaşım kabul görmemiştir.

İntihar olgusu her bireyde arkasında farklı nedenler barındıran bir davranıştır. Biyolojik, psikolojik ve sosyal faktörlerden oluşan bir etiyolojiye sahiptir. İntiharlarda çoğunlukla altta yatan etken çoğunlukla bir ruhsal bozukluktur. Öncelikle depresyon intihar riskinin en yüksek olduğu klinik tablodur.

 İntiharı önleme konusunda öncelikli konuların başında psikiyatrik bozuklukların erken ve yeterli tedavisi gelir. Bu özelliği nedeniyle konu ruh sağlığı uygulamaları, program ve politikaları içinde ele alınmalıdır.  İntihar ruhsal bozuklukların yanı sıra acımasız eleştiriler, hakaret,dayak,işkence gibi davranışlara maruz kalma, kişilerarası ilişki güçlükleri yaşama, üst üste gelen zorlu yaşantılar gibi nedenlerle de ortaya çıkan spesifik bir sorundur. İntihar girişimlerinde daha çok zorlayıcı koşullar, umutsuzluk,çaresizlik duyguları ölüm isteğini gündeme getirir. Bu özelliği nedeniyle de intiharı önlemede sorunun toplumsal, psikolojik boyutları çerçevesinde çalışılır.  İntiharlara ekonomik açıdan bakıldığında diğer sağlık hizmetlerine göre daha az sayıda insanı kapsar. Otopsi harcamaları dışında bir masraf getirmezler. Ancak girişim sonrası bakım ve tedavi masraflıdır.

Sonuç olarak; hümanistik, psikoloik, sosyal, tıbbi ve ekonomik nedenlerle intiharı önleme çalışmalarına gereksinim olduğu yadsınamaz. Ancak konu bir devlet politikası içinde ele alınmalı,toplumun yapısı, özellikleri ve potansiyellerine uygun programlarla yürütülmelidir. Bu genel ilkeler çerçevesinde çalışırken üç ana başlık altında gerçekleştirilen bir uygulama önerilir.

İntihar girişiminde bulunmuş,intihar tehdidinde bulunan suisidal bireyleri belirleyip gerekli bakım ve tedavinin sağlanmasına ilişkin çalışmaları kapsar. Bu çalışmalara örnek uygulama olarak; A.Ü Psikiyatrik Kriz Uygulama ve Araştırma Merkezi’nin 1994’te başlatarak yürüttüğü acil servis kriz odası uygulamaları gösterilebilir. İntihar girişimlerinde acildeki medikal bakımın bittiği anda krize müdahale çalışmalarının başlatılması önerilir. Bu dönem hasta ve ailesinin tedaviye en açık olduğu dönemdir. Altta yatan psikiyatrik bir hastalık yoksa bu yaklaşım hemen o anda etkili olarak intihar girişimini tekrarlama riskini önleyecektir. Acil müdahaleyi temel alan bu uygulama kriz merkezi ile sağlık bakanlığı ruh sağlığı daire başkanlığının ortak çalışmaları ile devlet hastaneleri acil servislerinde de uygulanmaya başlanmıştır.

Bu boyuttaki çalışmalar risk gruplarını kapsamaktadır. Öncelikle depresyon, ilaç madde bağımlılığı, kişilik bozuklukları ve diğer ruhsal bozuklukların erken tanı ve tedavisi ilk basamakta yer alır. İkinci büyük risk grubu gençlerdir. Gençlere ulaşmak aile ve okullardaki çalışmalarla gerçekleştirilebilir. Öğretmenlerin ruh sağlığı alanında bilgilendirilmeleri önde gelen çalışma alanlarındandır.

 İntihar davranışının toplumdaki dağılımını değerlendiren epidemiyolojik çalışmaların yapılarak sonuçların ilgililerle paylaşılması ilk uygulama olmalıdır. Böylece sorunların boyutlarının ve özelliklerinin, risk gruplarının belirlenmesi mümkün olacaktır.  toplumun intihar davranışı konusunda bilgilendirilmesi, “tabu” olmaktan çıkarılması için gerekli çalışmaların yapılması, intihara yönelik tutum ve inançlarda gerçekçi çağdaş yönelimlerin sağlanması için çalışması diğer önemli konudur.

 Sağlık alanında çalışanların intihar, intihar riski ve intihar girişimlerinde ilk yardım konularında eğitilmesi gerekmektedir.  Gönüllülerin bu alanda çalışmalarını özendirme ve yönlendirme bir diğer çalışma alanıdır.  İntihar araçlarına ulaşmayı engelleyen çalışmalar göz ardı edilmemelidir. Örneğin; “intihar ilacı” diye isimlendirilen bazı ilaçların ulaşılabilirliğini engellemek, silahların serbestçe alım-satımını bir kurala bağlamak,tarım ilaçlarının gelişi güzel satışına düzenleme getirmek…

 Risk grubu olarak görülen gençlerin kendine güven ve zorluklarla başa çıkma becerilerini pekiştirmek amacıyla eğitim programları hazırlanmalıdır.  Medyanın intiharı işleyişi bir diğer önemli konudur. İntiharı bir çözüm yolu olarak gösteren ifadelerin, mazur gösteren ifadelerin ve özendiren biçimde verilen haberlerin intiharların yaygınlaşmasındaki etkisi yadsınamaz. Buna karşın haberlerde o durumda önlenebilirliği öne çıkaran ifadeler ve çarelere yer verilmesi olumlu bir yönlendirme olacaktır.

 Bir intihar olgusunun yakın çevreyi etkilediği bilinen bir gerçektir. Bu nedenle bir yakını intihar etmiş ya da yakınında bir intihar olayı yaşamış olanlar için koruyucu yaklaşım içeren çalışmalar(seminerler, gruplar…)yapılmalıdır.  Toplumda genel olarak ruh sağlığını bozan sorunlar üzerinde çalışmalar başlatılmalıdır. Örneğin; ev içi şiddet, saldırıya uğramak,gençlerin sınav kaygısı, işsizlik…

Dünya Sağlık Örgütü ve Birleşmiş Milletler intiharı önleme çalışmalarını seksenli yıllardan itibaren programlarına almışlardır. Sağlık politikaları içinde intiharı önleme de hedeflerden biri olarak üzerinde çalışılmaya başlanmıştır.

İntiharı önleme çalışmalarının çağdaş boyutta ve globalleşme süreci içinde ele alınışı Dünya Sağlık Örgütünün 1984’te “2000 yılında herkes için sağlık” sloganı ile başlatılmıştır. Sağlıkta 38 hedef belirlenmiş 12. hedefte giderek büyüyen intihar sorununa değinilmiştir. Bunu DSÖ’nün 1989’da Avrupa’da intiharı önlemede “ülkelere özel ulusal programların oluşturulması “ önerisi izlemiştir. 1993’de BM ve DSÖ’nün Kanada’da gerçekleştirdiği toplantıda ulusal programların temel ilkeleri belirlenmiştir. Bu çalışmalarla birlikte Avrupa Birliğinde ulusal intiharı önleme programları oluşturulmaya başlanmıştır. Bu alandaki ilk uygulamalar Finlandiya, İsveç ve İngiltere’ye aittir.

2004’te DSÖ 10 eylülü Dünya İntiharı Önleme Günü olarak kabul ve ilan etmiştir. Ülkemizde de intiharı önleme derneği her yıl 10 eylülde toplantılar düzenlemektedir. Türkiye’de intiharı konu alan çalışmalar 1931’de basında fotoğraflı intihar haberlerinin verilmesini yasaklayan kanunun çıkarılmasıyla başlamıştır. İlk akademik çalışma İstanbul’da 1939’ da Gökay’ın “basın haberleri ile intiharların ilişkisi isimli makaledir. 1989’ da kuruluşundan bu yana A.Ü psikiyatrik kriz uygulama ve araştırma merkezi intihar davranışı üstüne kurumsal boyutta çalışmalar yapan bir kurum olmuştur. kriz merkezinin alanda yayınlanan tüm çalışmaları topluca veren intihar bibliyografisi beş yılda bir yayınlanmaktadır. Ayrıca yılda üç sayı olarak 1992’den beri aralıksız çıkartılan “kriz dergisi” krize müdahale ve intiharı önleme alanında yayınlanan tek süreli yayındır.

2004 yılında kriz merkezi çalışanları tarafından kurulan intiharı önleme derneği bir sivil toplum örgütü olarak alandaki yerini almıştır. Kriz merkezinin intiharı önlemede çok önemli bir yeri olan kriz durumlarında ve intihar girişimiyle acile gelenlerde nitelikli tedavi olanakları sunan öncü bir kurum olduğu söylenebilir. Ayrıca intihar davranışını anlamaya yardımcı olan epidemiyolojik çalışmalara yönelerek gerekli verilere ulaşmayı hedeflemiştir. Bu da intiharı önlemede önemli bir yere sahiptir.

Unutulmamalıdır ki intiharlar önlenebilir. Ancak uygun bir yöntem dahilinde çalışılması gereklidir. Uygun programlarla intiharların azaldığı ülkelerin varlığı bunu doğrulamaktadır.

Buket KARABULUT