ÇİKOLATA SEKTÖRÜNDEKİ KÖLELİK 1

ÇİKOLATA SEKTÖRÜNDEKİ KÖLELİK Amerika da tüketilen çikolatanın % 45 ‘i ve dünyanın geri kalanının tükettiği çikolatada kullanılan kakao çekirdeklerinin tamamı Ivory Coast diye bilinen Afrika’nın batı bölgesinde yer alan yerde yetiştirilir. Az bilinen ise bu çikolatanın yapımında kullanılan kakao çekirdeklerinin yaşları 12 ve 16 arasında değişen ve hatta bazen yaşları 9 ‘a kadar düşen köle çocuklar tarafından yetiştirilip toplandığıdır. Bu çocuklar köylerden kaçırılarak kakao üreten çiftçilere satılır. Bu çiftçiler çocukları kırbaçlayarak, döver ek ve aç bırakarak gün doğumundan gün batımına kadar tarlalarda çalışmaya zorlar. Geceleri bazıları penceresiz, dört yanı kapalı ve kilitli odalarda, tahta banklarda uyurlar. 2

ÇİKOLATA SEKTÖRÜNDEKİ KÖLELİK Evlerinden çok uzakta, nerede olduklarını bilmeden ve konuşamadıkları bir dilin kullanıldığı , izole edilmiş bu yerden eğer kaçmaya kalkışırlarsa dövülmekle hatta öldürülmekle tehdit edilirler. Kaçmayı göze alan az sayıdaki çocuklar çoğunlukla yakalanır, diğerlerine emsal olsun diye dövülür. Her yıl bilinmeyen sayıdaki çocuklar bu kakao çiftliklerinde ölür ya da öldürülür. Esir çocukların bu durumu ilk olarak bir İngiliz televizyon şirketinin Ivory Coast tarlarında çalışan bu çocuklar hakkında video çekimi yapmasıyla geniş kitlelere duyurulmuştur. 2000 yılının Eylül ayında bu çalışma İngiltere, ABD ve dünyanın geri kalan pek çok ülkesinde yayınlamıştır 3

ÇİKOLATA SEKTÖRÜNDEKİ KÖLELİK 2001 yılındaki ABD insan hakları raporuna göre 15.000 çocuk Benin , Mali, Togo gibi komşu uluslardan Ivory Coast’ a köle olarak satılmıştır. 2006 yılında The New York Times Afrika’nın batısında halen köle çocukların çalıştırıldığını yazmıştır. 2007 yılında BBC News binlerce çocuğun halen çalıştırıldığına ilişkin bir dizi yayın yapmıştır. 2008 ve 2010 yıllarında da yapılan belgesel ve haberler halen kakao çiftliklerinde çocukların çalıştırıldığı gerçeğini ortaya koymuştur. Ivory Coast ‘ta kölelik her ne kadar yasa dışı olsa da , sınırların açık olması, yerel güçlerin yeterince müdahale edememesi , bazılarının rüşvetle etkisiz hale getirilmesi gibi nedenlerle sorun sürmektedir. 1996 yılında kakao fiyatlarındaki düşme çiftçilerin işçi maliyetini kısmak için kölelik sistemine yönelmesine neden oldu. Zamanla fiyatlarda yükselme olduysa da 2004 yılında düşen kakao fiyatları ancak 2010 yılında yeniden yükselmeye başladı. 4

ÇİKOLATA SEKTÖRÜNDEKİ KÖLELİK İzole edilmiş alanlarda çalışmaları nedeniyle kakao üreticileri ne birbirleriyle ne de dünyanın geri kalanıyla iletişim halindeydi ,öyle ki kakaonun ne için satıldığından habersizlerdi. Asıl pazara mallarını ulaştıracak imkanlara sahip olmadıklarından yerel orta sınıf tüccarların insafına kalmışlar ve ellerindeki ürünleri ederlerinin yarı fiyata satmak zorunda kalmışlardır. Çikolata, ABD’ de 13 milyarlık dolarlık büyük bir endüstridir. Her yıl ülkede 3.1 milyar pound tüketilir. ABD ‘nin en büyük 4 çikolata üreticisinin Ivory Coast’ ta yetişen kakao çekirdeklerini kullandığı biliniyor.Bunlar; Hershey food corp. ,M&M Mars, Nestle USA , Kraft foods, Daha az bilinen Archer Daniels Midland, Barry Callebaut gibi firmalar ise bu çekirdekleri satın alıp, işleyip, kakao haline getirip, çikolata üreticilerine satıyor. 5

ÇİKOLATA SEKTÖRÜNDEKİ KÖLELİK Bununla beraber daha küçük çaptaki çikolata üreten firmalar köle çocukların çalıştırıldığı Ivory Coast tan ürün almak yerine dünyanın diğer yerlerinde satılan ‘ kirlenmemiş ‘ürünleri kullanıyorlar. Bunlardan bazıları : Clif Bar, Cloud Nine, Gardners Candies gibi firmalardır. 2001 yılında çikolata üreticileri birliğinin açıkladığı bir veriye göre Ivory Coast ürünlerini kullanan yukarıdaki firmalar buralarda köle çocukların çalıştırıldığını bildiklerini itiraf ettiler. Kölelik karşıtı grupların baskısıyla çikolata üreticileri birliği bu şekildeki çalışma düzenini kınadığını açıkladı. 6

ÇİKOLATA SEKTÖRÜNDEKİ KÖLELİK 28 Haziran 2001 de ABD temsilcisi Eliot Engel bir markalama sistemi önerisi sundu. Şöyle ki; bu sistemle tüketiciler satın aldıkları ürünlerin yapımında çocuk işçilerin kullanılmadığı bilecekti. Önlem temsilciler meclisinde 291 oyla kabul edildi. Bu önlemin kanun olabilmesi için senatodan da geçmesi gerekiyordu. Bu kanunun kabul edilmemesi için büyük Amerikan çikolata üreticileri yoğun bir lobi faaliyetine girdiler. Bu firmalar bu kanunun zararının sadece kendi satış rakamlarına değil, Afrika’daki fakir kakao çiftçilerinin de zararına olacağını , kakao fiyatlarının daha da düşeceğini ,zaten köleliğin ortaya tam da bu nedenle çıktığını öne sürdüler. Sonuç olarak bu etiketleme sistemi senatodan geçemedi. Bununla beraber temsilci Engel ve senatör Harkin çikolata üreticilerini eğer kölelik sistemine engel olmak için kendi çabalarıyla önlem almazlarsa yeni bir etiketleme sistemi oluşturmakla uyardılar. 7

ÇİKOLATA SEKTÖRÜNDEKİ KÖLELİK 2001 yılının Eylül ayında çikolata üreticileri birliği ve dünya kakao vakfı çocukların kötü çalışma koşulları içinde olmasına engel olabilmek için bir eleme sistemi hayata geçireceklerini duyurdu. 2002 baharında büyük çikolata üreticilerinin de dahil olduğu bir anlaşmaya varılarak kakao çekirdeklerinin çocuk köleler kullanılmadan üretildiğine ilişkin bir sertifika oluşturulmasına karar verildi. Bu protokole Harkin – Engel Protokolü denildi. Bu protokole göre çikolata üreticileri belli bir sermayeyi kakao çiftçilerine nasıl yetiştiricilik yapacakları öğretmek ve çiftçileri köle çocuk kullanmaktan kaçınmaları yönünde eğitmek için harcayacaklar. Çikolata üreticileri birliği üyeleri ayrıca kakao çiftliklerinin çalışma şartlarının devamlı olarak denetlenmesi ve çocuk işçilerin elimine edilmesi için çalışmak üzere anlaşmaya vardılar. 8

ÇİKOLATA SEKTÖRÜNDEKİ KÖLELİK 2002 Haziran’ında çikolata üreticileri birliğinin sponsor olduğu bir araştırmada kakao çiftliklerinde 200.000 çocuk işçinin – bazıları köle olarak olmasa da – kötü şartlar altında ve çoğunluğun okula devam etmesine engel olunarak, çalıştırıldığı ortaya çıktı. Ne yazık ki fildişi sahillerinde 2002 yılında başlayan sivil savaş, sağlanması zor olan barış 2005 yılında sağlanana kadar devam etti ve bu sivil savaş 2007 yılında sona erdi.Savaş boyunca İsyancı (Asi) güçler şehrin Kuzey yarısını kontrol etti. Hazırlanan raporlara göre bu şiddeti destekleyen para fonu isyancı güçler ve hükümet için yıllar boyunca kakao satışlarından ve Fil dişi sahillerinde kanlı çikolata alıcılarından gelmektedir.2005 yılında temel çikolata şirketlerinin kuruluşları tamamlanmıştır. 9

ÇİKOLATA SEKTÖRÜNDEKİ KÖLELİK Sertifika sistemlerinin yeminli kuruluşuna göre kakao artık köle çocukları tarafından üretilmeyecekti.Bu noktada çikolata şirketleri daha fazla zamana ihtiyaçlarının olduğunu öne sürerek son tarih olarak Temmuz 2008 i belirlediler.Ancak bu sertifika süreci sivil savaş sırasında olduğu için beklenenden çok daha zor oldu.Sivil savaş şiddetlendiği için şirketler sertifika sistemini kuramadılar ve bu savaş sırasında yeterli miktarda çikolata tanesini korumaya karar verdiler.2008 in başlarında şirketler hala sertifika sistemlerini kurup çalışmaya başlayamadılar yada köle işçiler dışında onlara kakao çekirdeği sağlayan farklı bir aktör bulamadılar. 10

ÇİKOLATA SEKTÖRÜNDEKİ KÖLELİK Şirketler söz verdikler sertifika sistemlerinin kuruluşu olarak şartlardan dolayı 2010 yılına kadar uzattılar.Şirketlere göre Onlar yıl içerisinde milyonlarca doları çocuk işçilerin problemlerine yatırmaktaydı.15 Şubat 2008 de FORTUNE magazinde yayımlanan bir makaleye göre Fil dişi sahillerinde çalışan ve sadece 1 üyesi olan bir vakıf buldu bu üyenin işi sadece çocuk işçi çalıştırmanın kötü bir durum olduğunu yerel insanlara atölyede anlatmaktı ve bu vakıfın diğer görevi barınma yeri sağlamak ve evsiz sokak çocuklarını eğitmekti.Bu makaleyi yayınlayan araştırmacı sertifika sistemiyle ilgili işleyişte hiçbir işaret bulamadı. 11

ÇİKOLATA SEKTÖRÜNDEKİ KÖLELİK İnterpol’ün verilerine göre uluslararası polis organizasyonları çoçuk işçilerin yoğunjlukta olduğu limanlara baskın düzenlemiş olup yaklasık 54 çoçuk işçi ele geçirilmiş ve bu çocukların eğitimden uzak ücretsiz karşılık olmadan çalıştırıldıkları tespit edılmıstır.Bu bölgede yüzbinlerce çoçuk işçinin bu şekilde yasa dışı çalıştırıldığı belirlenmiştir. 30 Eylül 2010da Tulane Üniversitesinin Payson Merkezi adı verilen kısmının verdiği rapora göre kakao endüstrisindeki çocuk köleleğin sona ermesine ilişkin yapılan 2002 yılında başlayan iyileştirme çalışmları hala tam olarak sonuca ulaşamamıştır ve Fildişi sahillerinde halen çocuk işçilik devam etmektedir. 12

ÇİKOLATA SEKTÖRÜNDEKİ KÖLELİK Bu rapora göre 'kakao üretim sektörü sektör genelinde 2010 yılının sonunda halen istenen hedefe ulaşmaktan çok uzaktır.'Aynı zamanda rapor şunu da belirlemiştir ki anlaşmanın imzalandığı tam tarih olan 2002 yılından eylül 2010a kadar sadece 95 kakao üretici çiftçi topluluğuna ulaşabilmiş ve 'iyileştirme gücünü' uygulayabilmiştir. Ancak bu toplulukda toplamın%2.3 unu oluşturmaktadır. Şaşırtıcı olmayan şudur ki halen 2011 yılında bu sertifika konusu çözümlendirilmeden kalmıştır.Medyanın bu konuya olan ilgisinin azalmasından sonra Fildişi sahillerinden kakao yu alan toptancı ve dağıtıcılar onaylanmış başka bir yol bulmaya acizlik göstermişlerdir ve buralardan bu şekilde kakako tedarik etmeye devam etmişlerdir.çikolata şirketlerinin üreticileri şu konuyu tartışmışlardır ki;onaylanma büyük bir problemdir.Çünkü Fildişi sahillerinde 600.000den çok aile kakao çifliği vardır ve bu çiflikler uzak kırsallarda yolu olmayan yerlerde bulunmaktadır ve ulaşılabilecek yolları yoktur ve altyapı problemleri onlara ulaşmayı zorlaştırıyor. 13

ÇİKOLATA SEKTÖRÜNDEKİ KÖLELİK 2011 yılının şubat ayında şartlar daha da zorlaştı çünkü kuzeydeki as güçlerle güneydeki fil dişi sahilleri hükümeti arasında kısa süreli bir anlaşmazlık çıktı nedeni de 2010 seçimlerinin yasal kazananının kim olduğuydu. Bu tartışma 2011 nisanda sona erdi ve Allassane QUATTARA yasal başkan ilan edildi. 2010 yılında çikolatanın Karanlık tarafı olarak adlandırılan bir filmde büyük çikolata üreticileri çocuk işçilerin köle olarak çalıştırıldıkları ve sorun olduğu gerçeğini reddetmektedirler. Ancak filmde bize bir parçasının dahi mutluluk verdiği çikolatanın ana maddesi olan kakaonun toplanma sürecindeki çocuk kölelerin çektiği eziyeti görürseniz çikolatanın o bir parçasını bile yiyemeye bilirsiniz. 14

ÇİKOLATA SEKTÖRÜNDEKİ KÖLELİK Paydaşlar kimlerdir ; Sayılabilecek pek çok paydaş var. Köle olarak çalıştırılan çocuklar, kakao çiftçileri, çikolata üreticisi olan büyük firmalar, basın, devlet ve tüketiciler olarak sıralanabilir. Ana paydaşlar olarak ise Büyük firmalar, köle çocuklar ve kakao çiftçileri üzerinde inceleme yapabiliriz. Paydaşların Çıkarları ; Paydaşların çıkarları Çikolata üreticisi için yüksek satışlar ve düşük maliyet, Kakao üreticisi için işçi maliyetinin düşürülmesi ve bunun sonucunda karın maksimizasyonudur. Köle olarak çalıştırılan çocuklar içinse insani yaşama ve çalışma koşullarının sağlanmasıdır. 15

ÇİKOLATA SEKTÖRÜNDEKİ KÖLELİK Çıkarların çatışması durumu ; paydaşlardan biri daha insani şartlarda çalışmayı isterken , bir diğerinin maliyeti düşük tutma isteği ve bir diğerinin kar maksimizasyonu isteği birbirleriyle çatışıyor. Etik ikilem arasındaki problem; paydaşlardan çikolata üreticisi firmalar hissedarlarının haklarını korumak için maliyeti düşük tutmaya çalışıyor ancak bu tavrı ile etik olmayan bir uygulamanın da bilerek önüne geçmemiş oluyor. ÇK

Şirketin süreci yönetimi ve şirketin tipolojisi ; Şirketlerin bakış açısı maliyeti düşük tutmak ve işin devamlılığını her koşulda sağlamak. Gerektiğinde bu döngüyü etkileyebilecek kanunların çıkması karşısında lobi faaliyetleri dahi yürütülebiliyor. Şirketlerin tutumları burada reaktif olarak yorumlanabilir, konunun basına yansımasından önce ve kanunda bir takım değişikliklere gidilmeden durumu bildikleri halde aksiyon almamışlardır.

Hazırlayanlar ; Ayşe KÖSEOĞLU Elif KAPLANOĞLU Çözüm önerisi : Kardan fedakarlık ederek , insani çalışma koşullarının sağlanmasına yönelik önlemler alınmalıdır. 18