« KULLANILABİLİRLİK ÇALIŞMASI ÖRNEKLERİ » Hacettepe Üniversitesi 2013-2014 Bahar Dönemi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü BTO416-İnsan Bilgisayar Etkileşimi « KULLANILABİLİRLİK ÇALIŞMASI ÖRNEKLERİ » Yunus ARAS, Filiz UZUN, Yusuf ALTAY, Hatice ELMA, Merve KANTARCİ, Fatma BÜLBÜL

İçindekiler Kullanılabilirlik Çalışması Örnekleri Çalışma – 1 E-devlet Siteleri Görme Engelliler için Erişilebilir mi? Çalışma – 2 E-devlet Web Sitelerini Kullanmak ya da Kullanamamak Vatandaş Açısından Kullanılabilirlik Sorunları ve Öneriler Çalışma – 3 Göz Hareketlerini İzleme Yöntemiyle Üniversite Web sayfalarının İncelenmesi Çalışma – 4 Reklamlarda Bazı Mesajlar Algılanmıyor mu? Bir Göz Hareketlerini İzleme Çalışması

Yarasanın Yol Bulma Yeteneği Devenin Dayanıklılığı Maymunun Kıvraklığı Filin Hafızası Kartalın Gözü MÜKEMMEL KULLANICI

Yapılan çalışmaların, akademik toplantılarda yayınlanan detaylı makalelerine; http://www.metu.edu.tr/~kursat/pubs.html http://www.hci.metu.edu.tr/

Çalışma – 1 E-devlet Siteleri Görme Engelliler için Erişilebilir mi? Okan KUBUŞ, Kürşat Çağıltay Bu çalışma,2006 yılında TBD Bilişim Kurultayı’nda sunulmuştur.

E-devlet E-devletten kavram olarak anlaşılması gereken; devletin vatandaşlarına karşı yerine getirmekle yükümlü olduğu görev ve hizmetlerle vatandaşların devlete karşı olan görev ve hizmetlerinin karşılıklı olarak elektronik iletişim ve işlem ortamlarında kesintisiz ve güvenli olarak yürütülmesidir (http://www.sayistay.gov.tr/yayin/dergi/icerik/der61tam.pdf#page=83)

Çalışmanın Amacı E-devlet sitelerinin görme engelli kişiler tarafından kullanımını, diğer bir deyişle e-devlet sitelerinin erişilebilirlik durumunu anlamak ve araştırmaktır.

Çalışmanın Tasarımı Çalışmanın tasarımı için, görme engelli internet kullanıcıları ile iletişime geçilmiştir. Engellileri temsil eden bir milletvekili ile konuşulmuş ve yapılan çalışmalar ile yapılması planlanan tasarılar hakkında bilgi toplanmış.

Görme engelli ve ekran okuyucuların dağıtımından sorumlu bir kişiyle konuşulmuş, ekran okuyucularının çalışma mekanizmaları ve görme engellilerin genel olarak karşılaştığı sorunlar hakkında bilgi alınmıştır. Ayrıca, bir web tasarımcısı ve kullanılabilirlik uzmanından genel olarak kullanılabilirlik ve erişilebilirlik talimatları hakkında bilgi alınmıştır. Son olarak, görme engelli bir ODTÜ öğrencisi, İnternet kullanımı sırasında karşılaştığı problemleri anlatmıştır.

E-devlet sitelerinin erişilebilirliğini araştırmak için Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara Emniyet Müdürlüğü, TBMM ve İçişleri Bakanlığı web siteleri seçilmiştir.

Kullanıcıların deneyimlerini anlamak ve görev dağılımını belirlemek için, uygulamadan önce bir anket verilmiştir. Deneylere biri kadın üç görme engelli üniversite öğrencisi gönüllü olarak katılmıştır.

Uygulama bittikten sonra, bir kez daha anket verilerek kullanıcıların uygulama hakkındaki düşünceleri alınmıştır. Video çekimleri uygulamadan sonraki günlerde izlenmiş ve tutulan notlarla karşılaştırılmıştır. Ayrıca, anketteki veriler analiz edilmiştir.

Katılımcılar Deneylere bir kadın üç görme engelli üniversite öğrencisi gönüllü olarak katılmıştır. Uygulamalar ODTÜ Kütüphanesi’ndeki Engelsiz ODTÜ topluluğu odasında yapılmıştır. Tüm aktiviteler kamerayla kaydedilmiştir. Aynı zamanda kullanıcıların uygulama süreçleri kaydedilmiştir.

Değerlendirme

Tablo 5.1. Görevleri Tamamlama Oranları Kullanıcı 2.Kullanıcı 3.Kullanıcı Çok kolay - + Kolay Zor Çok zor Başarı Oranı 1/4 2/4 3/4 Tablo 5.1. Görevleri Tamamlama Oranları

Tablo 5.2. Uygulama Süreleri Görevler Kullanıcı 2. Kullanıcı 3. Kullanıcı Çok kolay 14:25 7:14 2:04 Kolay 7:30 18:24 8:25 Zor 23:46 21:30 22:35 Çok zor 17:50 15:33 18:15 Toplam 1:03:31 1:02:41 51:19 Tablo 5.2. Uygulama Süreleri Bu üç kullanıcı arasından uygulama için en fazla süre harcayan kullanıcı, internet ve ekran okuyucusu kullanımında en az deneyime sahip olan katılımcı olmuştur. En kısa sürede uygulamayı tamamlayan kişi ise, ekran okuyucuları ve internette en çok deneyimi olan kullanıcıdır.

Tablo 5.3. e-Devlet Sitelerinin Erişilebilirlik Durumları Web Siteleri Görev 2. Görev 3. Görev Kültür ve Turizm Bakanlığı - + Emniyet Müdürlüğü TBMM İçişleri Bakanlığı Başarı Oranı 2/4 3/4 0/4 Tablo 5.3. e-Devlet Sitelerinin Erişilebilirlik Durumları

Tablo 5.4. Kullanıcıların Memnuniyet Durumları Web Siteleri Görev 2. Görev 3. Görev Turizm Bakanlığı 2 3 Emniyet Müdürlüğü 1 TBMM 4 İçişleri Bakanlığı Tablo 5.4. Kullanıcıların Memnuniyet Durumları

Problemler Verilerin değerlendirilmesi sırasında elde edilen temel altı erişilebilirlik problemi saptanmıştır: Yanlış yönlendiren bağlantılar Müzik kullanımı Uzun listeler ve metinler Belirsiz konumlar(Ben neredeyim?) Kontrol ve metin kutularının kullanımı Açıklanmamış grafik ve resimler

Olası Çözüm Yolları Anlamlı bağlantılar kurarak kullanıcıların gideceği konumları tahmin edebilmesini sağlamak Ekran okuyucusunun işlerliğini azaltmamak için mümkünse arka plandaki uzun müzik kullanımında kaçınmak Uzun liste ve metinlerin kısaltılması, uzun metinlere kullanıcının istediğinde ulaşabilmesinin sağlanması Kullanıcının site içi konumundan haberdar edilmesi ve site haritasının kullanışlı hale getirilmesi Metin girişlerinin adlandırılması ve kontrol kutularının kullanışlı hale getirilmesi Web sitelerindeki grafiklerin ve resimlerin adlandırılması

Sonuç Bu araştırma e-devlet sitelerinin erişilebilirlik problemlerini tanımlamakla kalmamış, bu erişilebilirlik problemlerine olası çözümler sunmaya çalışmıştır. Buradaki amaç, sık kullanılan e-devlet sitelerini görme engelliler için daha erişilebilir hale getirmektir.

Analiz ve gözlemlerin sonucunda, ekran okuyucuların okuyamadıkları veya belirleyemedikleri temel problemler Konum problemleri, veri giriş problemleri, site içinde kullanılan sesler, bağlantı organizasyonu, uzun metinler ve açıklanmamış grafiklerdir.

Çalışma-2 E-devlet Web Sitelerini Kullanmak ya da Kullanamamak: Vatandaş Açısından Kullanılabilirlik Sorunları ve Öneriler Defne AKINCI, Kürşat ÇAĞILTAY Bu çalışma,2004 yılında, TBD Bilişim Kurultayı’nda sunulmuştur.

Araştırmaya yön veren sorular: Araştırmanın, Amacı: Türkiye e-devlet web sitelerinin kullanıcı bakış açısından kullanılabilirlik sorunlarını belirlemektir. Hedefi: Kullanıcıların yaptığı işlemlerin tamamlanmasını engelleyen sorunların belirlenerek tasarımların iyileştirilmesi hedeflenmiştir. Araştırmaya yön veren sorular: Genel olarak etkinlik, etkililik ve beğeni açılarından kullanılabilirlik sorunları nelerdir? Bu sorunlar kullanıcı işlemlerini ne kadar engellemektedir? Kullanıcıların bu web sitelerinin tasarımları ile ilgili düşünceleri nelerdir?

Çalışmada yüksek sesli düşünme protokolü* kullanılmıştır. *Kullanılabilirlik testlerinde veri toplamak amacıyla, kullanılan bir metottur. Kullanıcı sitenin fonksiyonlarını test etmek amacıyla siteyi kullanırken düşündüklerini, yaptığı hareketleri ve nedenlerini sürekli sesli bir şekilde ifade eder. Bu ifadeler kullanılabilirlik değerlendirmesinde önemli rol oynar. Değerlendirme testi, kullanıcıların hedeflerine ulaşabilmesi için sitenin kolaylaştırıcı veya engelleyici unsurlarını belirlemeye yönelik olarak uygulanmıştır.

Web Sitelerinin seçimi Araştırmanın gerçekleştirileceği sitelerin belirlenmesi amacıyla değişik kesimlerden bireylere önemli olduğunu düşündükleri siteler soruluyor. Danışılan kişiler: Çevrim içi devlet, erişim ve eşitlik konusunda uzman akademisyen, ABD; İnsan-bilgisayar etkileşimi konusunda bir uzman akademisyen, ODTÜ, ANKARA; Bir üniversite öğrencisi, Ankara Üniversitesi, Ankara Orta yaşlı çocuklu bir bayan sekreter, Ankara Özel bir şirkette çalışan genç yaşta bir erkek, Ankara

Bireylerden alınan bilgilerle birlikte site seçiminde kullanılan kriterler; Her biri farklı bir devlet hizmetini temsil etmeli ve tam olarak çalışıyor olmalıdır, Her birinin kendi adresi ve ana sayfası bulunmalıdır, Her birinin etkileşimli işlem yapma hizmeti bulunmalıdır, Her birinin gov.tr uzantılı web adresi olmalıdır, Hepsi genelde her iki cinsiyetten olanlara hitap etmelidir. Sağlanan bilgi ve hizmetler, Ankara’da yaşayan ve günlük yaşamlarında vatandaş olarak hareket eden kullanıcılara hitap etmelidir.

Saydığımız bu kriterleri taşıyan şu web siteleri seçilmiştir: http://www.meb.gov.tr/ (Milli Eğitim Bakanlığı) http://www.saglik.gov.tr/ (Sağlık Bakanlığı) http://www.egm.gov.tr (Emniyet Genel Müdürlüğü) http://www.nvi.gov.tr (Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Dairesi) http://www.turktelekom.com.tr (Türk Telekom) http://www.ankara-bel.gov.tr (Ankara B.Ş.B.) *Bu çalışma 2004 yılında yapılmıştır.

Görev seçimi ve tasarım Her web sitesinde dört adet web görevi tanımlanmış ve görev seçiminde, farklı mesleklerden seçilmiş dört kişilik gönüllü bir gruptan yararlanılmıştır. Bu kişilere görünüşlerini hatırlatmak amacıyla web sitelerinin kağıt üzerinde çıktıları gösterilmiş ve bu siteleri kullanıp kullanmadıkları, kullanıyorlarsa ne amaçlarla kullandıkları sorulmuştur.

Toplanan bilgiler sonucunda şu kriterlere varılmıştır: Verilecek görevler vatandaşların günlük yaşantılarında yaptıkları işlemlerden seçilmelidir. Görev çeşitleri; Menü kullanımı, Form doldurma, Arama yapma, Sayfalar arasında gezinme, gibi farklı kullanımları yansıtmalıdır. Görevleri anlatırken günlük dil kullanılmalı teknik terimlerin kullanılmasından kaçınılmalıdır.

Katılımcılar Üç kadın, üç erkek kullanıcı seçilmiştir. 21-40 yaşları arasındadırlar. İnternet tecrübesi 3-7 yıl arasında değişmektedir. Biri hariç tüm kullanıcılar bu siteleri daha önce kullanmışlardır. Katılımcıların ikisi üniversite öğrencisi(biri lisans biri yüksek lisans), üçü özel sektör çalışanı ve biri ODTÜ öğretim görevlisidir. En çok T.C. Vatandaşlık numarası bulma ve MEB'den bilgi bulma amacıyla bu siteleri kullanmışlardır. Sağlık Bakanlığı web sitesinin diğerlerine göre daha az kullanıldığı belirlenmiştir.

Malzeme ve ortam Kullanıcı testleri; ODTÜ kampüsünde, 15:30 ile 17:00 saatleri arasında(yani sayfa yüklenme süreleri normale göre yavaş vakitler), Microsoft İnternet Explorer üzerinden, Ses kaydı yapmak üzere küçük bir kayıt cihazı kullanılarak yapılmıştır, Kayıt için 60 dakikalık kasetler kullanılmıştır.

Uygulamada izlenen yol Uygulama gönüllü bireylerle yapılmıştır. Yüksek sesli düşünme metodu kullanılmıştır. Test toplam 1 saat süresince yapılmaktadır ve katılımcılar istediği taktirde testi bırakabileceklerdir. Katılımcının işlem sorusunu okumasıyla başlayan görev, işlemin tamamlanması ve ya «bulamıyorum» demesiyle sona ermektedir.

Uygulamada izlenen yol Anasayfa bulma ve yüklenme süreleri, işlem süresine katılmamıştır. Tam anlamıyla cevabı bulunan ve tamamlanan işlemler «başarıyla tamamlanmış» işlemler olarak kabul edilmiştir. Katılımcılara, bir web sayfasında üç işlem tamamlamalarının ardından site hakkındaki görüşleri sorulmuştur. Bu sorular; katılımcıların web sitesi hakkındaki olumlu ve olumsuz buldukları noktalar ve web sitesinin iyileştirilmesine yönelik önerileri hakkında olmuştur.

Veri Analizi Kasetlere kaydedilen ses kayıtları dinlenerek yazıya dökülmüştür. Bu dokümanlar gözlem notlarıyla karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırma: Katılımcıların tereddüt ettikleri noktalar, Şaşırdıkları zamanlar, Yorumları ve sıkıntı çektiklerini belirten konuşmaları çerçevesinde analiz edilmiştir. Bütün web sitelerinde ortaya çıkan ve en çok tekrar edilen noktalar, web tasarım unsurları başlığı altında temalar oluşturularak incelenmiştir.

(Vatandaşlık ve Nüfus idaresi) (Milli Eğitim Bakanlığı) SONUÇLAR(1) Başarıyla tamamlanmış işlemler Toplam 108 işlem (6x18) 36’sı başarısız 71’i başarılı En yüksek başarı: 17/18 (Vatandaşlık ve Nüfus idaresi) En düşük başarı: 8/18 (Milli Eğitim Bakanlığı)

Başarıyla tamamlanan işlemler SONUÇLAR(2) İşlem Tamamlama Süreleri İşlemlerin Tamamı En hızlı 29dk 18sn En yavaş 53dk 7sn Ortalama 39dk 26sn Başarıyla tamamlanan işlemler 13dk 11sn 26dk 53sn 20dk 11sn

SONUÇLAR(3) Zorluk Çekilen Alanlar Zorluk çekilen unsur Tekrar sayısı Menü bağlantı isimleri 34 Geri bildirim / Sayfada yardım İşlevsellik 28 Grafik ve yazı sunumu 19 Bağlantıların yerleri 15 İçerik Dış bağlantılar / Pop-Up’lar 7 Menü tasarımı 6 Ana sayfa bağlantıları 3 Web adresi 2 Güncelleme 1 Toplam 164

SONUÇLAR(4) Kullanıcı görüşleri ve yorumları Olumlu özellikler Olumsuz özellikler Dorp-down(hover effect) menüler Terimlerin sıklığı Anlamlı bağlantı isimleri Sayfaların sonuç vermemesi Farklı dilleri destekler nitelikte olması Anlamsız bağlantı isimleri Bayrak resimleri ve kurum sembolünün bulunması Haberlerin ve reklamların çokluğu Menülerin yeri itibarıyla göze çarpmaması

SONUÇ(5) Katılımcıların tümü bilgisayar okuryazarı* olmalarına rağmen işlemlerin tamamlanamaması gibi ciddi sorunlar çıkmıştır. Bunun sebebi ise kullanıcı dostu site tasarlamak yerine teknik konuların ön planda düşünülmüş olması olarak belirlenmiştir. Bahsettiğimiz sitelerin, ilgili devlet kurumunun kendi bünyesine yönelik bilgi ve duyuruları ön plana çıkaracak şekilde tasarlandığı ancak kurum ile dışarıdan iletişimi olan vatandaşların ihtiyaçlarının geri plana atıldığı görülmektedir. *Bilgisayar okuryazarlığı, bilgisayarları ve bilgisayar yazılımlarını etkin şekilde kullanma becerisidir. (Horton, 2008).

SONUÇ(6) Tasarımdan kaynaklanan kullanılabilirlik sorunlarının oluşmasını engellemek amacıyla, kullanılabilirlik değerlendirme testlerinin daha sistematik ve yoğun olarak uygulanması gerekir. Böylece sistemler henüz kullanıma açılmadan istenmeyen durumlar engellenmiş olur. Kullanılabilirlik çalışmalarının diğer web sitelerine de yapılması ve elde edilen sonuçların bir sonraki tasarımlarda yol gösterici veri olarak kullanmak üzere paylaşılması gerekir. Bu testlerin farklı yaş ve sosyal gruplarla gerçekleştirilmesi de testin güvenirliği açısından önemlidir.

SONUÇ(7) «Maalesef ülkemizde, en kolay tasarruf edilecek şey insana yatırımdır.(TBD Dergisi 2003, Zülfikar DOĞAN)» Kullanılabilirlik de aslında tamamen insana yatırımdır. Günümüzde bilgi sistemleri çoklukla sıradan vatandaşın kullanımı için tasarlanmaktadır. Nasıl ki teknik donanım için gerekli masraflara kaynak ayrılıyorsa, hazırlanan bilgi ve iletişim sistemlerinin kullanılabilirlik seviyelerinin en üst düzeye getirilmesi için benzer yatırımların yapılması ve kaynakların ayrılması gerekmektedir. « Bilinmelidir ki kullanılamayan bir sistemin hiçbir kıymet-i harbiyesi yoktur »

E-Devlet Kullanılabilirlik Testi Türksat A.Ş.’nin işletmekte olduğu e-Devlet Kapısı’nın, kullanılabilirlik ve erişilebilirlik testleri, Orta Doğu Teknik Üniversitesi İnsan Bilgisayar Etkileşimi Araştırma Laboratuvarı tarafından gerçekleştirildi. Söz konusu testler başarı ile sonuçlandı. e-Devlet Kapısı’nın kullanılabilirlik ve erişilebilirlik açısından yeterliliği, 12 Mart 2014 tarihinde Türk Standartları Enstitüsü Bilişim Teknolojileri Komisyonu tarafından onaylandı. e-Devlet Kapısı, Türkiye’de ilk defa ISO 9241-151 ve ISO / IEC 40500 sertifikalarını almaya hak kazandı.

E-Devlet Kullanılabilirlik Testi(2) Yapılan testlerin sonuçları ve katılımcılara yaptırılan anket sonuçları değerlendirildikten sonra rapor hazırlanmaktadır. Bu raporda sitenin kullanılabilirlik durumu yansıtılmakta eksikler varsa bu eksiklikler belirtilerek bunlara öneriler sunulmaktadır. E-devlet içinde son yapılan testte birçok düzeltilmesi gereken yerler için önerilerde bulunulmuş. e-devlet bu öneriler doğrultusunda düzeltilerek son yapılan testten başarıyla geçerek ISO 9241-151 ve ISO / IEC 40500 sertifikalarını almaya hak kazandı.

E-Devlet İçin Yapılan Öneriler Eski Tasarım

Yeni Tasarım

Eski Tasarım

Yeni Tasarım

Çalışma-3 Göz hareketlerini izleme yöntemiyle üniversite web sayfalarının incelenmesi Erol ÖZÇELİK, Engin KURŞUN, Kürşat ÇAĞILTAY Bu çalışma,2006 yılında gerçekleştirilen Akademik Bilişim konferansında sunulmuştur.

ÇALIŞMANIN AMACI Bazı üniversite web sayfalarında kullanıcıların bilgiyi nasıl bulduklarını incelemektir.

YÖNTEM Örneklem: 7 Kız + 9 Erkek olmak üzere 16 araştırma görevlisi gönüllü olarak katılmıştır. Deney deseni: 4(üniversite web sayfası)x4(bilgi bulma görevi) faktörlü, tekrar ölçümlü deney deseni kullanılmıştır.

Veri Toplama Araçları ve İşlem: 4 farklı üniversitenin(Atatürk, Cumhuriyet, Fatih ve Fırat) web sayfaları kullanılmıştır. Katılımcıların temel görevi, istenile bir bilgiyi bulmak, bulur bulmaz klavyedeki ‘B’ tuşuna basmak ve ardından farenin işaretçisini bağlantının üzerine getirmektir. Öğrenciler tarafından amaçlar sıralanmış ve bunlar içinden en uygun olanlar çalışmada yapılacak görevler olarak belirlenmiştir. Bu 4 görev; e-posta, akademik takvim, kütüphane ve sınav notudur.

Veriler Tobii 1750 göz hareketlerinin izleme donanımı ve ClearView analiz yazılımı kullanılarak toplanmıştır.

BULGULAR(1) Üniversite web sayfası  reaksiyon süresi (Wilk’s lambda : F(3, 13)= 6.44, p<.05. ) Üniversite web sayfalarına göre kullanıcıların bilgi bulma süreleri

BULGULAR(2) Bilgi bulma görevi reaksiyon süresi ( Wilk’s lambda F(3, 13)= 5.13, p<.05.) Kullanıcıların görevlerine göre ilgili bilgiyi bulma süreleri

BULGULAR(3) Bilgi bulma görevi başarı oranı (Wilk’s lambda değerine, F(3, 13)= 5.13, p<.05.) Kullanıcıların görevlerine göre ilgili bilgiyi bulma başarı oranları

Dairelerin yeri  Gözün baktığı nokta Dairenin içindeki sayılar  Göz hareket sırası Çizgiler ise gözün bir noktadan diğerine nasıl hareket ettiği

yapısında göz hareketleri dikey eksende değişmektedir İlk önce göz hareketlerin sayfanın sol üst köşesine doğru kaydırılması Ekranının sol sütununda site bağlantılarının olduğu bir sayfa yapısında göz hareketleri dikey eksende değişmektedir

Bilgilerin yan yana yazıldığı bir ortamda ise göz hareketleri genelde yatay eksende gerçekleşmektedir.

Üniversite Ortalama reaksiyon süresi (milisaniye) Başar ı oranı (%) Toplam bakış süresi (saniye) Bakış adedi Ortalama bakış süresi (milisaniye) Atatürk 10443 0.94 669 1999 334 Fatih 12749 0.89 789 2598 304 Fırat 14241 892 2360 378 Cumhuriyet 19419 0.83 1309 4023 325 Üniversitelere göre katılımcıların ortalama reaksiyon süreleri, başarı oranları, toplam bakış süreleri, bakış adetleri ve ortama bakış süreleri

TARTIŞMA(1) Bulgular, üniversite web sitesi tasarımının ve hangi bilginin bulunacağının reaksiyon süresini etkilediğini göstermektedir. Sayfada bilgilerin nasıl yerleştirildiği insanların nereye hangi sırada baktıklarını etkilemiştir. Sınav notu bilgisini bulma görevi diğer görevlere göre daha yavaş ve hatalı bir şekilde yapılmıştır. Bunun sebebi sitelerdeki bağlantının ismiyle görevi arasındaki ilişkinin sorunlu olmasıdır.

TARTIŞMA(2) Bu çalışmada ortaya çıkan başka bir sonuç ise görevin zorluğuna paralel olarak bakış sayısının artmasıdır. Gözün bir noktada ne kadar beklediğini gösteren ortalama bakış süresinin başarı oranı veya reaksiyon süresiyle ilişkisi zayıf görünmektedir. Bilgilerin bir kitapta olduğu gibi yan yana yazıldığı sitelerde bakış süreleri az olurken bilgilerin birbirlerinden ayrık bir şekilde yer aldığı sitelerde bakış süreleri daha yüksek olmaktadır.

Sonuç Ve Uygulama İçin Öneriler Bağlantı adları açık ve anlaşılır olmalıdır. Bilgiler sadece yatay veya düşey eksen boyunca sıralanmamalı, bu eksenler dengeli bir şekilde kullanılmalıdır. Göz yakın noktalara odaklanarak hareket ettiği için birbiriyle ilgili bilgilerin gruplanarak verilmesi gerekmektedir. Kullanıcılar ilk olarak sitenin sol üst köşesine doğru gözlerini hareket ettirdikleri için önemli bilgiler sayfanın sol üst köşesine konulmalıdır.

Çalışma-4 Reklamlarda Bazı mesajlar algılanmıyor mu Çalışma-4 Reklamlarda Bazı mesajlar algılanmıyor mu? Bir göz hareketlerini izleme çalışması Erol Özçelik, Kürşat ÇAĞILTAY Bu çalışma 2006 yılında Gazi Üniversitesi tarafından düzenlenen Ulusal Ergonomi konferansında sunulmuştur.

AMAÇ Aynı anda birden çok sayıda mesajın sunulduğu reklamların ne kadar algılandığını ve hatırlandığını göz hareketlerini takip ve kayıt ederek saptamaktır. Göz hareketlerini izleme cihazı yardımıyla, insanların nereye dikkat ettiği, hangi bilgiyi göz ardı ettikleri, en fazla nelerden rahatsız oldukları hakkında bilgi vermektedir.

Bu çalışma; Aynı zamanda elde edilen bulgulara göre de izleyicilerin birden çok görsel ögenin aynı anda sunulduğu reklamlarda dikkatlerini sadece bir nesneye odaklayabildiği ve bu yüzden ekrandaki diğer mesajları tam olarak algılayamadıkları ve hatırlayamadıkları ortaya çıkmıştır.

Katılımcılar Çalışmaya gönüllü olarak Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nin Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü’nde okuyan 2 kadın, 2 erkek olmak üzere toplam 4 öğrenci katılmıştır.

Tüm katılımcılara Reklamlar Tüm katılımcılara Reklamlar.tv sitesinden edinilen 12 farklı reklam filmi izletilmiştir. Bu reklam filmlerinin yüzlercesi içinden seçilme sebebi bir anda birden çok bilgiyi aynı anda sunuyor olmalarıdır. Katılımcılara deney esnasında spesifik herhangi bir görev verilmemiş, sadece evlerinde olduğu gibi reklamları izlemeleri istenmiştir.

Nicel veriler Tobii 1750 göz hareketlerinin izleme donanımı kullanılarak toplanmıştır. Bu veriler yardımıyla bir katılımcının ekranın hangi noktasına ne kadar sürede, ne zaman baktığı ve hangi sırada baktığı belirlenmiştir. Toplanan veriler yardımıyla bir katılımcının ekranın hangi noktasına ne kadar sürede, ne zaman baktığı ve hangi sırada baktığı belirlenmiştir. Nicel veriler elde etmek için reklamlar izlendikten sonra her bir deneğe 4 farklı testten (çoktan seçmeli, kısa cevaplı, doğru/yanlış ,hatırlıyorum/biliyorum(tulving)) biri verilmiştir.

Tulving’in hatırlıyorum/biliyorum test türünde denekler bir mesajı; gördüğümü hatırlıyorum ama bu reklamda olduğunu bilmiyorum, görmedim seçeneklerinden birisini işaretlemeleri istenmiştir. Bu test türünün işe koşulma sebebi katılımcıların tanıdıkları bir bilginin aşinalıktan mı yoksa açık olarak anımsanmadan mı kaynaklandığını ortaya çıkarmaktır. Tüm testlerde aynı bilgilerin hatırlanıp hatırlanmadıkları ölçülmüştür.

Test türüne göre başarı yüzdesi Bulgular Test Türü Başarı Yüzdesi Çoktan Seçmeli 58 Kısa Cevaplı 25 Doğru/Yanlış 29 Hatırlıyorum/Biliyorum 42 Test türüne göre başarı yüzdesi

Göz hareketlerini gösteren veriler incelendiğinde katılımcıların bir anda ekrandaki tek bir nesneye baktıkları, birden çok öğenin bulunduğu ekranlarda bazı kritik mesajlara gözün odaklanmadığı, buna bağlı olarak da bu bilgilerin algılanmadığı ortaya çıkmıştır.

Örneğin resimdeki bir cep telefonu reklamında mavi daire ile gösterilen deneğin baktığı yer cep telefonu iken ekranda verilmek istenen telefonun 180˚ dönen ekranı mesajı katılımcı tarafından görülmemektedir.

Tartışma Bu çalışmadan elde edinilen bulgulara göre izleyicilerin birden çok görsel öğenin aynı anda sunulduğu reklamlarda dikkatlerini sadece bir nesneye odaklayabildiği ve bu yüzden ekrandaki diğer mesajları tam olarak algılayamadıkları ortaya çıkmıştır.  

Sonuç Reklam filmleri gibi gerek hazırlanması ve gerekse medyada sunumu yüksek bütçeler gerektiren ürünlerin tasarımında insanların bilişsel özelliklerinin daha fazla hesaba katılması ve göz hareketlerini izleme cihazları gibi yeni teknolojilerin reklam etkinliğinin değerlendirilmesi sürecinde kullanması gerektiği vurgulanmıştır.

TEŞEKKÜRLER…