Hadis Usûlü 1. Ders (1. hafta) HADİSİN ÖNEMİ Yrd. Doç. Dr. Ali KUZUDİŞLİ

A. Peygamberliğin Gerekliliği Akıl doğru ile yanlışı birbirinden ayırabilecek yeterliliktedir. Bu nedenle bazı geçmişte bazı filozoflar, peygamberlere ihtiyaç olmadığını savunmuşlardır. Ancak, insanların geneli, saf aklın gerektirdiği doğruları düşünmez. Nefsinin, çevresinin, tarihin ve kültürün etkisinde kalır. İnsanların bu özelliklerinden bazılarına Kur’an’da dikkat çekilmiştir. Örneğin: (وإنه لِحُبِّ الخير لشديد) Âdiyat 100/8 ; (خلق الإنسان ضعيفا) Nisa 4/28 (إن الإنسان خلق هلوعا) İsra 17/100 (ولولا دفع اللهِ الناسَ بعضهم ببعض لفسدت الأرضُ) Bakara 2/251.

A. Peygamberliğin Gerekliliği -devam İnsanlık, bu özelliklerinden dolayı kendisini doğruya yönlendirecek öncülere ihtiyaç duymuş; bu ihtiyacı karşılamak üzere Allah, insanlara peygamberler göndermiştir. Bu durum, Kur’an’da şöyle ifade edilir: (ولقد بعثنا في كل أُمَّةٍ رسولاً ) Nahl 16/36 ; (وما كنا معَذِّبين حتى نبعثَ رسولاً) İsra 17/15.

B. Hz. Peygamber’in Görevleri Tebliğ: Hz. Peygamber’in en temel görevi Allah’tan aldığı vahyi insanlara eksiksiz olarak iletmektir. (يا أيها الرسولُ بلغ ما أُنزل إليك من ربك وإن لم تفعل فما بلَّغْتَ رسالته والله يَعْصِمك من الناس) Maide 5/67 ; (فإنما عليك البلاغ) Âl-i İmran 3/20. Tebyin: Hz. Peygamber’in ikinci önemli görevi de ona gönderilen vahyi insanlara açıklamaktır. (وما أنزلنا عليك الكتاب إلا لتُبيِّن لهم الذي اختَلَفوا فيه) Nahl 16/64. (وأنزلنا إليك الذكر لتبين للناس ما نُزِّل إليهم ولعلهم يتفكرون) Nahl 16/44.

Tebyinin Çeşitleri Mücmeli açıklamak: Kur’an veciz bir kitap olduğundan birçok konuya yalnız değinmekle yetinilmiş, onun ayrıntısını açıklamak Hz. Peygamber’e bırakılmıştır. Örneğin “Namaz” Allah’ın kesin emirlerinden biridir. (إن الصلاة كانت على المؤمنين كتابا موقوتا) Nisa 4/103 Namazın nasıl kılınacağı önceden bilinmiyordu. (وما كان صلاتهم عند البيت إلا مُكاءً وتَصْدِيَةً) Enfal 8/35. Hz. Peygamber onun nasıl kılınması gerektiğini insanlara açıklamıştır.

Tebyinin Çeşitleri -devam Mücmeli açıklamak -devam (حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ المُثَنَّى، قَالَ: حَدَّثَنَا عَبْدُ الوَهَّابِ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَيُّوبُ، عَنْ أَبِي قِلاَبَةَ، قَالَ: حَدَّثَنَا مَالِكٌ، أَتَيْنَا إِلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَنَحْنُ شَبَبَةٌ مُتَقَارِبُونَ، فَأَقَمْنَا عِنْدَهُ عِشْرِينَ يَوْمًا وَلَيْلَةً، وَكَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ رَحِيمًا رَفِيقًا، فَلَمَّا ظَنَّ أَنَّا قَدِ اشْتَهَيْنَا أَهْلَنَا - أَوْ قَدِ اشْتَقْنَا - سَأَلَنَا عَمَّنْ تَرَكْنَا بَعْدَنَا، فَأَخْبَرْنَاهُ، قَالَ: «ارْجِعُوا إِلَى أَهْلِيكُمْ، فَأَقِيمُوا فِيهِمْ وَعَلِّمُوهُمْ وَمُرُوهُمْ - وَذَكَرَ أَشْيَاءَ أَحْفَظُهَا أَوْ لاَ أَحْفَظُهَا – وَصَلُّوا كَمَا رَأَيْتُمُونِي أُصَلِّي، فَإِذَا حَضَرَتِ الصَّلاَةُ فَلْيُؤَذِّنْ لَكُمْ أَحَدُكُمْ، وَلْيَؤُمَّكُمْ أَكْبَرُكُمْ») Buhârî, Sahîh, Ezân 10/18.

Tebyinin Çeşitleri -devam Müşkil ayetleri açıklamak: İcazdan dolayı bazı ayetlerde neyin kastedildiği kapalıdır. (حافظوا على الصلاوات والصلاة الوسطى) Bakara 2/238. Bu ayetteki orta namazdan ikindi namazı kastedildiğini Hz. Peygamber açıklamıştır. (حَدَّثَنَا قُتَيْبَةُ، عَنْ مَالِكِ بْنِ أَنَسٍ، قَالَ: ح وحَدَّثَنَا الأَنْصَارِيُّ قَالَ: حَدَّثَنَا مَعْنٌ قَالَ: حَدَّثَنَا مَالِكٌ، عَنْ زَيْدِ بْنِ أَسْلَمَ، عَنْ القَعْقَاعِ بْنِ حَكِيمٍ، عَنْ أَبِي يُونُسَ، مَوْلَى عَائِشَةَ قَالَ: أَمَرَتْنِي عَائِشَةُ، أَنْ أَكْتُبَ لَهَا مُصْحَفًا، فَقَالَتْ: " إِذَا بَلَغْتَ هَذِهِ الآيَةَ فَآذِنِّي {حَافِظُوا عَلَى الصَّلَوَاتِ وَالصَّلَاةِ الوُسْطَى} «فَلَمَّا بَلَغْتُهَا آذَنْتُهَا، فَأَمْلَتْ عَلَيَّ» حَافِظُوا عَلَى الصَّلَوَاتِ وَالصَّلَاةِ الوُسْطَى وَصَلَاةِ العَصْرِ وَقُومُوا لِلَّهِ قَانِتِينَ "، وَقَالَتْ: سَمِعْتُهَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) Tirmizî Sünen, Tefsîr 44/3.

Tebyinin Çeşitleri -devam Umûmilik ifade eden ayetleri tahsis etmek: Bazı ayetlerde genel ifadeler kullanılmıştır. (الذين آمنوا ولم يَلبِسوا إيمانهم بظلم أولئك لهم الأمْنُ وهم مهتدون ) En’am 6/82. Bu ayetteki zulüm kelimesi geneldir ve her türlü haksızlığı içermektedir. Hz. Peygamber, bu kelimeyi şirk anlamına geldiğini söyleyerek onu tahsis etmiştir. (حدثنا أبو بكر بن أبي شيبة حدثنا عبدالله بن إدريس وأبو معاوية ووكيع عن الأعمش عن إبراهيم عن علقمة عن عبدالله قال : لما نزلت { الذين آمنوا ولم يلبسوا إيمانهم بظلم } [ 6 / الأنعام / آية 82 ] شق ذلك على أصحاب رسول الله صلى الله عليه و سلم وقالوا أيُّنا لا يَظْلِم نفسَه ؟ فقال رسول الله صلى الله عليه و سلم ليس هو كما تظنون إنما هو كما قال لقمان لابنه { يا بني لا تشرك بالله إن الشرك لظلم عظيم } [ 31 / لقمان / آية 13 ]) Müslim, Sahîh, İmân 1/56.

Tebyinin Çeşitleri -devam Mutlak ifadeleri takyit etmek: Bazı ayetlerdeki mutlak hükümler Hz. Peygamber’in açıklamalarıyla sınırlandırılmıştır. Örneğin mirasla ilgili ayetteki (من بعد وصية يوصي بها أودين) Nisa 4/11. vasiyet hükmü mutlaktır. Hz. Peygamber Sa’d b. Ebî Vakkas’a malının ancak 1/3’ünü vasiyet edebileceğini söylemekle bu hükmü sınırlandırmıştır. (حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ يَحْيَى التَّمِيمِيُّ، أَخْبَرَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ سَعْدٍ، عَنِ ابْنِ شِهَابٍ، عَنْ عَامِرِ بْنِ سَعْدٍ، عَنْ أَبِيهِ، قَالَ: عَادَنِي رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِي حَجَّةِ الْوَدَاعِ مِنْ وَجَعٍ أَشْفَيْتُ مِنْهُ عَلَى الْمَوْتِ، فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، بَلَغَنِي مَا تَرَى مِنَ الْوَجَعِ، وَأَنَا ذُو مَالٍ، وَلَا يَرِثُنِي إِلَّا ابْنَةٌ لِي وَاحِدَةٌ، أَفَأَتَصَدَّقُ بِثُلُثَيْ مَالِي؟ قَالَ: «لَا»، قَالَ: قُلْتُ: أَفَأَتَصَدَّقُ بِشَطْرِهِ؟ قَالَ: «لَا، الثُّلُثُ، وَالثُّلُثُ كَثِيرٌ ، إِنَّكَ أَنْ تَذَرَ وَرَثَتَكَ أَغْنِيَاءَ، خَيْرٌ مِنْ أَنْ تَذَرَهُمْ عَالَةً يَتَكَفَّفُونَ النَّاسَ.) Müslim, Sahîh, Vasiyet 25/5-7.

Hz. Peygamber’in Görevleri -devam Ayetlerdeki hükümleri teyit etmek: Hz. Peygamber’in birçok hadisi Kur’an’daki hükümleri teyit eder mahiyettedir. Örneğin mülkiyet hakkıyla ilgili Kur’an’da şöyle buyrulur: (يا أيه الذين آمنوا لا تأكلوا أموالكم بينكم بالباطل إلا أن تكون تجارة عن تراض منكم ) Nisa 4/29. Hz. Peygamber’in bir hadisi bu hükmü şöyle teyit etmektedir : (حَدَّثَنَا عَفَّانُ، حَدَّثَنَا حَمَّادُ بْنُ سَلَمَةَ، أَخْبَرَنَا عَلِيُّ بْنُ زَيْدٍ، عَنْ أَبِي حُرَّةَ الرَّقَاشِيِّ، عَنْ عَمِّهِ، قَالَ: (...) أَلَا لَا تَظْلِمُوا، إِنَّهُ لَا يَحِلُّ مَالُ امْرِئٍ إِلَّا بِطِيبِ نَفْسٍ مِنْهُ (...).) İbn Hanbel, Müsned, 34/299.

Hz. Peygamber’in Görevleri -devam Tezkiye: Hz. Peygamber’in görevlerinden biri de insanların güzel ahlaka sahip olmalarına öncülük etmek, yanlış ve kötü davranışlardan onları arındırmaktır. Bu durum Kur’an’da şöyle belirtilmiştir: (هو الذي بعث في الأميين رسولا منهم يتلوا عليهم آياتِه ويزكيهم ويعلمهم الكتاب والحكمة ) Cuma 62/2. Hz. Peygamber’in birçok hadisi, insanlara güzel ahlak kazandırmaya yöneliktir. Örneğin: (حَدَّثَنَا مُسَدَّدٌ، قَالَ: حَدَّثَنَا يَحْيَى، عَنْ شُعْبَةَ، عَنْ قَتَادَةَ، عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ «لاَ يُؤْمِنُ أَحَدُكُمْ، حَتَّى يُحِبَّ لِأَخِيهِ مَا يُحِبُّ لِنَفْسِهِ».) Buhârî, Sahîh, İman 2/6.

Hz. Peygamber’in Görevleri -devam Kur’an’da bulunmayan hükümler koymak: Kur’an’da doğrudan yer almadığı halde Hz. Peygamber’in belirlediği bazı hükümler bulunmaktadır. Örneğin eşek etinin haram kılınışı, Müslüman’ın kâfirden dolayı kısasen öldürülemeyeceği gibi.

1. Hafta dersinin sonu Bu sunuda yer alan hadisleri, Türkçe tercümelerinden bularak anlamlarını, cilt ve sayfa numaralarıyla birlikte yazınız. «لاَ يُؤْمِنُ أَحَدُكُمْ، حَتَّى يُحِبَّ لِأَخِيهِ مَا يُحِبُّ لِنَفْسِهِ» hadisini ezberleyiniz.