EKONOMİK BOTANİK Yard.Doç. Dr. Hasan AKGÜL

EKONOMİK BOTANİK Ekonomik Botanik,İnsanların gereksinimlerine cevap veren ve çoğu kendi tarafından yetiştirilen,ekonomik hayatımızda önemli yeri olan bitki türlerini inceleyen bir Botanik dalıdır. Ekonomik değeri bakımından bitkiler 3 gruba ayrılarak incelenebilir: 1) Ekonomik Değeri olan Bitkiler 2) Herhangi bir ekonomik değeri olmayan bitkiler (Yabani olarak yetişen bazı bitkiler) 3) Zararlı Bitkiler ( ve parazit bitkiler)

Ekonomik (Faydalı) Bitkilerin Sınıflandırılması 1.Tıbbi Bitkiler 2.Besin Bitkileri A. Alçak Bitkiler a. Algler b.Mantarlar B.Yüksek Bitkiler a.Tahıl Bitkileri b.Baklagiller c.Sebzeler d.Meyveler e.Yağ Bitkileri

3.Endüstri Bitkileri a.Lif Bitkileri b.Orman Bitkileri c.Boya ve tanen Bitkileri d.Kauçuk ve benzeri ürünler (Lateks) veren Bitkiler e. Reçine ve zamk veren bitkiler f.Yağ ve mum elde edilen Bitkiler g.Şeker, Nişasta, Selüloz Ürünleri 4.Baharat Bitkileri 5.Uyarıcı Bitkiler 6.Süs Bitkileri

TIBBİ BİTKİLER Tıbbi bitki terimi hastalık tedavisinde veya hastalıklardan korunmak amacıyla kullandığımız bitkileri, ya da bitkisel ürünleri kapsar. Yani her bitki tıbbi bitki değildir. Ancak her bitki potansiyel olarak bir tıbbi bitkidir. Çünkü bitkiye tıbbi kullanım gelinceye kadar tıbbi bitki denilemez.

Dünyada gıda olarak yetiştirilen türler 3000 civarındadır Dünyada gıda olarak yetiştirilen türler 3000 civarındadır. Buna karşılık gıda olarak kullanılan yabani bitkilerin sayısı ise 10000 civarındadır. Tıbbi amaçla kullanılan bitkilerin sayısı ise Dünya Sağlık Örgütü(WHO (world health organisation) ne göre tüm dünyada takriben 20000 dolayındadır. 4000 kadar bitkisel drog yoğun olarak kullanılmakta,Batı Avrupa’da ise 400 kadar bitkisel drogun ticareti yapılmaktadır. Bununla beraber bilinmelidir ki dünya da kayıtlı bitki türlerinden sadece % 20 si bilimsel incelemeye tabi tutulmuştur.

Dünya sağlık örgütünün tahminlerine göre dünya nüfusunun % 80 i, Afrika nüfusunun % 95 i yalnız tıbbi bitkilere dayalı tedavi yöntemlerinden yararlanmaktadır. Bu durum,Tıbbi bitkilerin değerlendirilmesi için daha çok çaba sarfedilmesi, Bitkilerin mucizevi etkilerini değerlendirilmesi gereğini düşündürmektedir

Özellikle son yıllarda gelişmiş ve sanayileşmiş ülkelerde doğaya yönelişin bir ürünü olarak bitkisel ilaç ve kozmetiklere Olan ilgi sürekli olarak artmakta ve fabrikalarda üretilen bitki kaynaklı ürünler cazip ambalajlar içerisinde satışa sunulmaktadır.

1991 de Avrupa Topluluğuna üye ülkelerde yapılan bir araştırma 1400 bitkisel drogun kullanımda olduğunu ortaya çıkarmıştır Çin’de halen 5000 i aşkın fabrika imalatı geleneksel ilaç satılmaktadır 7000 tıbbi bitki Hindistan’daki geleneksel tıp sistemlerinde kullanılmaktadır Güneydoğu Asya’da en az 800 milyon kişinin bitkisel ilaçlarla tedavi olduğu tahmin edilmektedir

1999 da dünya çapında bitkisel ilaçların satış rakamı takriben 19 1999 da dünya çapında bitkisel ilaçların satış rakamı takriben 19.6 milyar dolardır. Örneğin ABD de son on yılda bitkiseller pazarında büyüme % 380 civarındadır Bugün her üç Amerikalı yetişkinden biri bitkisel ilaç kullanmakta ve soğuk algınlığı, yanıklar, başağrısı, allerji ve uykusuzluk gibi hafif rahatsızlıklar için yılda 54 dolar harcama yapmaktadır.

TIBBİ SİSTEMLER TIBBİ BİTKİLERİN TANIMI, ÖNEMİ VE YERİ TARİHSEL GELİŞİMİ BİTKİLERDE BULUNAN ETKİLİ MADDELER ETKEN MADDELERİN ETKİ MEKANİZMASI VE TEDAVİ DEĞERLERİ TARIMI SATIŞI

BİLİNEN TIP SİSTEMLERİ ZAMANIMIZA KADAR 3 MADDEDE TOPLANIR 1- Yöresel özellikli halk tıbbı (Folklorik tıp-alternatif tıp-Ayurveda tıp sistemi) 2- Geleneksel Çin Tıbbı (Ying-Yang Teorisine dayanır.) a-Koruyucu Hekimlik b-Akupunktur (İğne Tedavi) c-Moksibüsyon (Dokunma Tedavisi) d-Droglar (Tıbbi Bitkilerle Tedavi) 3- Modern Tıp

Çin Tıbbında “DOKTORLAR HEM GELENEKSEL HEM DE MODERN TEDAVİ YÖNTEMLERİ KONUSUNDA EĞİTİM GÖRÜRLER. TEDAVİYİ TERCİH HAKKI HASTAYA AİTTİR.”

Bitkilerin sağlık alanında kullanılışı 4 ana grup altında toplanabilir. 1.Şifalı gıdalar:. Birçok yabani bitki şifa bulmak amacıyla veya bazı hastalıklardan korunmak için ve daha sağlıklı yaşamak için gıda olarak kullanılmaktadır Örneğin Anadoluda sağlıklı yaşamak için yılda en az bir defa ısırgan yenmesi gereği inancı vardır. Portakal/greyfurtun vücut direncini arttırdığından dolayı suyu yaygın olarak kullanılmaktadır.

2.Gıda Destekleri (Takviyeleri) Amerikan toplumunun farklı beslenme şekli,normalde tabiattan alınması gereken pek çok maddenin eksikliğini ortaya çıkarmış ve bu maddeler tablet, kapsül v.b ilaç formları halinde kullanılmaya başlanmıştır. Bunlara gıda desteği(takviyesi)adı verilir. Bu kullanım sonraları daha da genişletilerek vitamin, mineral,bitkisel ürünleri de içine alan formülüzasyonlar kapsamakta ve bu genişleme Nütrosötik adı verilen yeni bir ilaç grubunun ortaya çıkmasına neden olmuştur

3.Bitkilerin İlaç gibi kullanımı Atalardan gelen bilgilerle,bitkiler kırsal bölgelerde ilaç yerine kullanılmaktadır. Buna halk ilacı denir. Halk ilaçlarına ait bilgilerin muhakkak atalardan gelmesi, bitkinin çevrede yetişmesi ve ilaç formunun basit olması gibi özellikleri vardır. Ülkemizde halk ilaçları kültürü çok zengindir. Halk ilaçları bitkilerin ilaç gibi kullanımıdır.Ancak kullanılan bitki belki ilerde ilaç olacaktır ama henüz ilaç değildir ve ilaç olarak sunulamaz.

4.Bitkisel İlaçlar: Bitkisel drogları veya karışımlarını,olduğu gibi veya değişik preparatlar halinde etkili kısım olarak taşıyan bitmiş,etiketlenmiş tıbbi ürünlerdir (Bu tanım WHO’nun 1991 yılında Cenevre’de yapılan toplantıda kabul edilen bitkisel ilaçların standardizasyonu ile ilgili rehberde bulunan tariftir). Bitkisel ilaçların bilinen ilaçlardan ayrı olarak değerlendirilmesinin nedeni bir karışım olmaları ve analiz tekniklerinde ve etkilerinin değerlendirilmesinde önemli farkların bulunmasıdır.

Bitkisel kökenli ilaç hammaddelerine, ya DROG NEDİR? Bitkisel kökenli ilaç hammaddelerine, ya da Tıbbi bir bitkinin ilaç hazırlanmasında kullanılan kısmına ( yaprak, kök,çiçek v.s.) DROG adı verilir. Drogların %90 ı bitkisel diğer kısmı hayvansal kökenlidir.