İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KARŞILAŞTIRMA ÖLÇÜTLERİ Kaza, Olay, Meslek Hastalığı Araştırma ve İstatistiksel Kayıt Oluşturulması Bir işyerindeki meydana gelen iş kazaları, meslek hastalıkları ve olayların analizleri ve oluş şekilleri, kuralları hakkında en önemli bilgiler tutulan Kaza/Olay/Meslek hastalığı formlarından toplanabilir. Denetlemelerdeki kaza raporları ve kayıtları etkili İş Sağlığı ve Güvenliği programlarının düzenlenmesi amacıyla gerekli bilgileri elde etmek için önemlidir.

Kaza, Olay, Meslek Hastalığı Araştırma ve İstatistiksel Kayıt Oluşturulması Kaza raporlaması ile neler yapılabilir? I.)Her Kaza/Olay/Meslek Hastalığı raporu yeniden incelenebilir, denetlemelerde belirlenememiş tehlikelerin altı çizilebilir. II.)Olgu hızı hesaplanabilir. III.)İş Kazası sıklık ve ağırlık hızı hesaplanabilir. IV.)Mal hasar frekansı ve fiyat şiddet frekansı hesaplanabilir.

Kaza, Olay, Meslek Hastalığı Araştırma ve İstatistiksel Kayıt Oluşturulması Veriler toplandıktan sonra sürekli ihlal edilen kurallar analizlerle tespit edilebilir. Bu veriler önceliklerin belirlenmesi ve iyileştirici davranışların tespiti açısından önemlidir. Veri analizleri her birimin problemlerini gösterir, bu da birimlerin eğitim programlarının veya öncelikli özel durumlarının düzenlenmesi için gereklidir. Kazalar ile ilgili bilgilerin çalışanlara bireysel olarak ulaştırılması yerine görünür bir yerde bir pano üzerinde bu bilgiler ilan edilmelidir.

Kaza, Olay, Meslek Hastalığı Kayıt Analizleri Ulusal mevzuatlardaki farklılıklar nedeni ile ülkeden ülkeye hatta bir ajanstan diğerine endüstriyel kazalar hakkındaki istatistiklerin hazırlanmasında kullanılan yöntemler çok geniş çapta değişiklikler gösterebilmektedir. İstatistik bilgilerini derleyen kaynaklar aşağıda gösterildiği gibidir: 1- Ulusal istatistik ofisleri 2- Tazminat ajansları 3- Ulusal sigorta veya sosyal sigorta ajansları 4- İş teftiş kuruluşları 5- Kaza önleme ajansları

Kaza, Olay, Meslek Hastalığı Kayıt Analizleri 1998 yılında Cenevre’de gerçekleştirilen 16. Uluslararası Çalışma İstatistikçileri Konferansında (ICLS) alınan ilke kararında aşağıdaki istatistik terimlerinin göz önüne alınması kararlaştırılmıştır. 1. Mesleki kaza 2. Mesleki yaralanma 3. İş göremezlik

Kaza Sıklığı ( ks ) Kaza sıklığı, ülke, sektör veya işletmeler düzeyinde, genellikle bir yıl olarak seçilen belirli bir çalışma dönemi için, çalışan 1000 kişi başına düşen iş kazası sayısını göstermektedir. K=Kaza Sayısı A=Çalışan İşçi Sayısı

Kaza Sıklığı ( ks ) 1996–2000 yılları arası Türkiye Geneli SSK istatistikleri Yıl Sigortalı Sayısı İş Kazası Meslek Hastalığı Sürekli İş Görmezlik Ölüm Toplam İş Süreleri (Gün) 1996 4624330 97631 1048 3240 1492 1788690 1997 4830056 98318 1055 4374 1473 1992476 1998 5299533 91895 1400 3850 1252 2030186 1999 5005403 77955 1025 3407 1333 1893436 2000 5254125 74847 803 1818 1173 1697695 Örnek 1: SSK’nın 2000 yılı istatistiklerine göre Türkiye’de çalışan işçi (sigortalı) sayısı 5.254.125 ve meydana gelen iş kazası sayısı ise 74.847’ dir. Bu verilere göre Türkiye’de 2000 yılında kaza sıklığı ( ks ):

Kaza Sıklığı ( ks ) Bu sonuç, 2000 yılında, ülkemizdeki 1000 sigortalı işçiden 14.25’inin iş kazasına uğradığını göstermektedir. Kaza sıklığı değerinin gerçeği yansıtması, iş kazası ve çalışan işçi sayılarının sağlıklı olmasına bağlıdır. Bunlardan özellikle işçi sayısı üzerinde durmakta yarar görülmüştür. Bir yıl süresince mevsimlik çalışanlar, işten ayrılanlar, yeni girenler, izin veya rapor kullananlar dikkate alındığında, çalışan işçi sayısının sağlıklı bir biçimde saptanmasının güç olduğu görülmektedir. Bir başka husus da, kaza sıklığı ölçütüyle karşılaştırılan birimlerdeki çalışma sürelerinin aynı olması gereğidir.

Kaza Tekrarlama Oranı ( kf ) (Kaza Frekansı) Kaza tekrarlama oranı, belirli bir dönem için çalışılan bir milyon iş saati başına düşen kaza sayısını vermektedir. Belirlenmiş bir zaman kesiti içinde (hafta,ay, yıl gibi) oluşan ve bir günden fazla iş göremezliğe neden olan kazaların sayısını belirtmek için kullanılır. Başka bir anlatımla, oran “kazaların ne kadar sık” olduğu sorusunu yanıtlar. K=Kaza Sayısı H=Çalışılan Saat Toplamı Çalışılan saat toplamı hesaplanırken 1 işçinin (sigortalının) günde 8 saat ve yılda 300 gün çalıştığı kabul edilir.

Kaza Sıklığı ( ks ) 1996–2000 yılları arası Türkiye Geneli SSK istatistikleri Yıl Sigortalı Sayısı İş Kazası Meslek Hastalığı Sürekli İş Görmezlik Ölüm Toplam İş Süreleri (Gün) 1996 4624330 97631 1048 3240 1492 1788690 1997 4830056 98318 1055 4374 1473 1992476 1998 5299533 91895 1400 3850 1252 2030186 1999 5005403 77955 1025 3407 1333 1893436 2000 5254125 74847 803 1818 1173 1697695 Örnek 2: SSK’nın 2000 yılı istatistiklerine göre Türkiye’de geneli için kaza tekrarlama oranı (kaza frekansı):

Kaza Tekrarlama Oranı ( kf ) (Kaza Frekansı) Örnek 3: Bir inşaatta 200 işçi, haftada 40 saatten 50 hafta çalışmış olsun. Bu sürede çalışmaya engel olacak 6 iş kazası olursa;

Kaza Tekrarlama Oranı ( kf ) (Kaza Frekansı) “Kaza Frekansı” adıyla da kullanılan bu ölçüt, çalışılan saat toplamının gerçeğe uygun olarak saptanabilmesi halinde, kaza sıklığı ölçütünden daha güvenilir karşılaştırmalar yapmaya olanak sağlayacak niteliktedir. Ancak, ülke veya sektör düzeyinde, çalışılan saat toplamının sağlıklı bir biçimde saptanması zorluğu söz konusudur. Bu nedenle, ülkeler veya sektörler arasında karşılaştırmalar yapılırken, güvenilir olmayan çalışılan saat miktarlarını hesaba katmak yerine, bir önceki başlıkta açıklanan kaza sıklığı ( ks ) ölçütüyle değerlendirmeler yapmak daha pratik olmaktadır.

Kaza Tekrarlama Oranı ( kf ) (Kaza Frekansı) Buna karşın, işletme düzeyinde, çalışan işçi sayısını ve çalışılan saat miktarını sağlıklı bir biçimde saptanması mümkün olduğundan, kaza tekrarlama oranı yararlı bir karşılaştırma ölçütü olarak kullanılabilmektedir. Altı aylık, bir yıllık dönemler için, işletmedeki gözlemler ve tutulan kayıtlarla, iş kazası sayısı ve çalışılan saat toplama gerçeğe uygun olarak saptanıp, kaza tekrarlama oranları hesaplanarak, işletmenin iş güvenliği açısından durumu sürekli bir biçimde kontrol edilebilir.

Kaza Ağırlık Oranı ( ka ) Bu ölçüt, belirli bir dönemde meydana gelen iş kazalarının sayısal durumu değil, neden olduğu iş günü kaybı açısından önemi saptamak için kullanılmaktadır. “Kaza Şiddet Oranı” olarak da adlandırılan bu ölçüt, kazalar nedeniyle, çalışılan bin saat başına ne kadar iş günü kaybedildiğini göstermektedir. H=Çalışılan Saat Toplamı Tk=Kaybedilen iş günü sayısı Yine çalışılan saat toplamı hesaplanırken 1 işçinin (sigortalının) günde 8 saat ve yılda 300 gün çalıştığı kabul edilir.

Kaza Sıklığı ( ks ) 1996–2000 yılları arası Türkiye Geneli SSK istatistikleri Yıl Sigortalı Sayısı İş Kazası Meslek Hastalığı Sürekli İş Görmezlik Ölüm Toplam İş Süreleri (Gün) 1996 4624330 97631 1048 3240 1492 1788690 1997 4830056 98318 1055 4374 1473 1992476 1998 5299533 91895 1400 3850 1252 2030186 1999 5005403 77955 1025 3407 1333 1893436 2000 5254125 74847 803 1818 1173 1697695 Örnek 4: SSK istatistiklerine göre 2000 yılında toplam 1.697.695 gün toplam iş görmezlik süresi yaşanmıştır. Buna göre Türkiye’de geneli için kaza ağırlık oranı tekrarlama oranı ( ka ):

Kaza Tekrarlama Oranı ( kf ) (Kaza Frekansı) Genellikle, yaralanmayla sonuçlanan kazaların önemini belirlemek için kullanılan ( ka ) nın sağlıklı bir biçimde saptanabilmesi hususunda, ( ka ) için daha önce açıklandığı üzere, çalışılan saat toplamının gerçeğe uygun olması gerekmektedir. Bunun yanı sıra, önemli bir diğer husus, kaza nedeniyle kaybedilen iş günü sayısının doğru saptanmasıdır. Bu kazayla ilgili tutanakların, yaralanmayla ilgili sağlıklı raporlarının düzenli bir biçimde özlenmesi ve değerlendirilmesine bağlıdır.

Kaza Tekrarlama Oranı ( kf ) (Kaza Frekansı) Kaza ağırlık oranının kullanımında, kaybedilen iş günleri sayısının kaza sonucuyla ilişkili bazı sabit rakamlar olarak alındığına da rastlanmaktadır. Bu oranın hesaplanması sırasında eğer ölümlü iş kazası veya sürekli iş göremezlik durumu mevcut ise, kazalardan dolayı toplam kayıp gün sayısına, her ölümlü ve/veya sürekli iş göremezlik olayı için ayrı ayrı 7500 gün eklenmesi gerekmektedir.

Kaza Tekrarlama Oranlarını Kaza Ağırlık Oranlarını Hesaplayınız. Yıl Sigortalı Sayısı İş Kazası Meslek Hastalığı Sürekli İş Görmezlik Ölüm Toplam İş Süreleri (Gün) 1996 4.624.330 97.631 1.048 3.240 1.492 1.788.690 1997 4.830.056 98.318 1.055 4.374 1.473 1.992.476 1998 5.299.533 91.895 1.400 3.850 1.252 2.030.186 1999 5.005.403 77.955 1.025 3.407 1.333 1.893.436 2000 5.254.125 74.847 803 1.818 1.173 1.697.695 Yukarıda verilen SSK istatistiklerini kullanarak 1996, 1997, 1998, 1999 yıllarının Kaza Sıklıklarını Kaza Tekrarlama Oranlarını Kaza Ağırlık Oranlarını Hesaplayınız. K=Kaza Sayısı A=Çalışan İşçi Sayısı H=Çalışılan Saat Toplamı Tk=Kaybedilen iş günü sayısı

Yıl Kaza Sıklık Oranı Kaza Tekrarlama Oranı Kaza Ağırlık Oranı 1996 21,112 8,797 0,161 1997 20,355 8,481 0,172 1998 17,340 7,225 0,160 1999 15,574 6,489 0,158 2000 14,245 5,936 0,135