KOMPOZİSYON
KOMPOZİSYON NEDİR. “Yazma, yazarak öğrenilir KOMPOZİSYON NEDİR? “Yazma, yazarak öğrenilir.” Kompozisyon, Fransızca kökenli bir sözcüktür. "Ayrı ayrı parçaları, nesneleri, öğeleri en iyi şekilde yerleştirmek anlamına gelir. İnsan olarak duygularımızı, düşüncelerimizi, tasarılarımızı, görüşlerimizi karşımızdakilere anlatmak zorundayız. Kendimizden söz etmek, toplumsal sorunları dite getirmek bir ihtiyaçtır. Çevremizdeki kişilerle sürekli ilişkiler kurarız; onların sorunlarım dinler ya da kendi sorunlarımızı anlatırız. Düşünce alışverişi bu ilişkiden başlar.
Düşündüğünü ve duyduğunu karşısındakine derli toplu anlatabilmek, her vatandaşın yapması gereken ve yapabileceği bir şeydir. Herkes düşündüğünü, duyduğunu, tasarladığım karşısındakine başarıyla anlatabilir. Kimi öğrenciler için kompozisyon yazmak son derece sıkıcı bir iştir; bu çalışmayı "kağıt doldurma" olarak algılayanların sayısı oldukça kabarıktır. Oysa burada arzu edilen durum, kağıdın doldurulması değil, düşüncelerin yerleştirilmesidir.
Aldığınız yiyecekleri pazar çantasına gelişigüzel mi koyuyorsunuz Aldığınız yiyecekleri pazar çantasına gelişigüzel mi koyuyorsunuz? Yumurtalarınız en altta kalırsa kırılmaz mı? Domatesin ya da incirin üstüne karpuz doldurur musunuz? Elbette hayır. Pazar çantasını, aldığınız yiyeceklerin özelliklerine göre yerleştirirsiniz. Eşyaları yerli yerinde olmayan bir odada aradığınız bir şeyi kolayca bulamazsınız. Koltuk takımlarınızın yeri mutfak değildir. Yemek masasını yatak odasına koymak biraz tuhaf olur. Her şey, hizmet edebileceği yere yerleştirilmelidir. İşte bu kompozisyondur.
Çevrenize bakın; bazı binalar ne kadar güzel yapılmıştır, özenirsiniz Çevrenize bakın; bazı binalar ne kadar güzel yapılmıştır, özenirsiniz. Bazıları ise insanın içini karartırlar. Bu da bir kompozisyondur. Mimarı, bir tür bina kompozisyonu değil midir? Kullanılan malzemeler aynı ama binalar farklı. Yapılan planın iyi uygulandığı, hazırlanan malzemenin iyi yerleştirildiği bina güzel; uyumlu ve rahat. Öteki bina ise çirkin. Çünkü orada mimari yok; yığma, doldurma ve uyumsuzluk var.
Bu örneklerden yararlanmanızı ve iyi kompozisyon yazmak için heveslenmenizi çok istiyorum. Bol bol okuyun, bol bol yazın. Yazdıklarınız hoşunuza gitmiyorsa yırtıp atın ama asla yazmaktan vazgeçmeyin. Başta da belirttim. Yazmak, yazarak öğrenilir. Çalışma, sabır ve alışkanlık işidir. Herkesten bir şair, bir romancı elmasım bekleyemeyiz ama herkes düşüncelerini başarıyla anlatabilir. Kompozisyon; "bir konu üzerinde duygu, bilgi ve görüşlerimizden yararlanarak planlı, etkili bir yazı yazmak ya da konuşma yapmak" demektir. İyi bir kompozisyon yazmanın yolu çok okumaktan geçer.
KOMPOZİSYON 1.DİL YETENEĞİ 2.KOMPOZİSYON NEDİR? 3.PARAGRAF BİLGİSİ 4.ANLATIM 5.ATA SÖZLERİ VE ÖZDEYİŞLERDEYİMLER 6.NESİR VE NAZIM BİLGİSİ 7.SÖZLÜ ANLATIM TÜRLERİ 8.YAZILI ANLATIM TÜRLERİ
KOMPOZİSYONUN ÖĞELERİ • Konu • Amaç • Plan
1.KONU Üzerinde düşündüğümüz, hakkında yazı yazma, söz söyleme gereğim duyduğumuz her şey bir konudur. Bu, bir olay, bir varlık, bir düşünce, bir gözlem ya da bir sorun olabilir: Göç, savaş, çevre, sağlık, adalet, insan, hayvan, sevgi, dostluk, arkadaşlık gibi. Konular niteliklerine göre bazı türlere ayrılır. Bu türlerin başlıcaları şunlardır:
A.TOPLUMSAL KONULAR Toplumun tümünü, ya da büyük bir kesimini ilgilendiren konulardır: Köyden kente göç, nüfus artışı, çevre kirlenmesi gibi.
B.BİREYSEL KONULAR Kişilerin özel sorunlarına dayanan konulardır: Bir kişinin süslenme şekli, tertipli ya da dağınık oluşu gibi konular özel niteliklidir. Konular; Soyut ve Somut Konular, Yerel ve Evrensel Konular şeklinde de ayrılabilir: Düşünce özgürlüğünü anlatan bir yazı soyuttur. Sevgi, barış, ölüm gibi konular evrensel bir nitelik taşır. İstanbul'un çöp sorunu ise yerel bir konudur. Yaşamımızın her kesimi bir konudur. Yaşantılarımız, anılarımız, ümitlerimiz, düş-lerimiz, sevgilerimiz, gözlediklerimiz, okuduklarımız... bizler için birer konu alanıdır.
KONU SEÇİMİ Okuma yazma çalışmalarında konuları genellikle öğrenciler seçmez. Öğretmen-lerimizin verdiği yazma konuları bu türdendir:
ÖRNEKLER: • Atatürk'ün, "Gelecek çalışkan olanlarındır" sözünü açıklayınız. • Elleriyle çalışan adam amele, elleriyle birlikte zihni de çalışan adam usta, zihni ve kalbiyle çalışan adam sanatçıdır." sözünden ne anladığınızı belirten bir yazı yazınız. • Davranışlanm çok beğendiğiniz bir kişiyi tanıtınız. • "Söz var, iş bitirir; söz var baş yitirir." ata sözünü açıklayınız.
İYİ BİR KONUNUN ÖZELLİKLERİ: • Konu ilginç olmalıdır İYİ BİR KONUNUN ÖZELLİKLERİ: • Konu ilginç olmalıdır. İlgi duymadığımız bir konuda yaratıcı olamayız. • Konu açık ve inandırıcı olmalıdır. Doğruluğuna inanmadığımız bir konuda başarılı yazı yazamayız. • Konunun amacı iyi saptanmalıdır. • Okurumuzun kim ya da kimler olduğu hesaba katılmalıdır. • Anlatım ve anlatım tekniği belirlenmelidir.
KONUYU SINIRLANDIRMA Konunun sınırlandırılması çok önemli bir konudur KONUYU SINIRLANDIRMA Konunun sınırlandırılması çok önemli bir konudur. Sınırsız konuları yazmak zor olur. Genel fikir bildiren ve alanları geniş olan konular anlatımda zorluk yaratır. Ev, okul, kitap gibi genel ifadeler yerine okulumuz, evimiz, en beğendiğiniz kitap gibi özel ifadeleri tercih etmeliyiz. Düşüncelerin kolayca aktarılması, gözlemlerin doğru yapılabilmesi ve özgünlüğün sağlanabilmesi için konunun sınırlandırılması gerekir. Sınırları belirlenmiş bir yazıda birlik ve bütünlük daha kolay sağlanır. Sınırsız konuların planı da başarılı olamaz.
KONUNUN MADDESİ Konunun ana düşüncesine, ruhuna, özüne, konunun maddesi denir. Konuyu oluşturan düşüncelerin tümü, konunun özüne, yani ana maddesine yönelik olmalıdır. "Toplum sorunlarımızdan göç olayının önlenmesi" konusunda anlatılması gereken göçtür. Şu halde konunun maddesi göçtür; düşünceler buraya yönelmelidir. Göç nasıl önlenecektir? Göçün önlenmesi için neler yapılmalıdır? Ne gibi önlemler alınmalıdır? Bu sorulara cevap arayarak plan yapılmalı ve konunun özünden uzaklaşılmamalıdır.
Konunun gelişigüzel işlenmesini önleyen, konuyu sınırlandıran, konunun maddesini içine alıp çevreleyen yöne görüş noktası ya da bakış açışı denir. Yazılar, üç türlü görüş noktasından hareket edilerek yazılır: • Soyut görüş noktası: Kişiyi düşünmeye, akıl yoluyla açıklama yapmaya yöneltir: "Sanatın Kalkınmadaki Yeri" gibi. • Somut görüş noktası: Elle tutulan, gözle görülen her şey bu gruba girer: Evimiz, okulumuz, hayvanlarımız... • Duygusal görüş noktası: Konular duygu ve duyulara dayanılarak işlendiği yazılardır: Yurt sevgisi, evlat sevgisi, hayvan sevgisi, gibi.
2. AMAÇ Her yazının bir amacı vardır 2.AMAÇ Her yazının bir amacı vardır. Amaç, bizi yazmaya iten, vermek istediğimiz temel düşüncedir. Konu, bu düşüncelerin aktarılmasında bir araç görevindedir.
AMACI BELİRLEYEN CÜMLE: AMACI BELİRLEYEN CÜMLE: ANA DÜŞÜNCE Yazıda, amacımızı belirleyen cümleye ana düşünce cümlesi denir. Ana düşüncenin, yazmaya başlamadan önce belirlenmesi gerekir. Yazının düşünce yapışı ana düşünce üzerine kurulur. Söyleyeceklerimize bu düşünce yön verir.
Ana düşünce cümlesinin yazıda belli bir yeri yoktur Ana düşünce cümlesinin yazıda belli bir yeri yoktur. Yazının basında, ortasında verilebileceği gibi, tümüne de yansıtılmış olabilir. Amaç ya da ana düşünce, konuya bakış açımızla yakından ilgilidir. Aynı konuyu ele alan iki ayrı öğrenci, farklı yorumlarda bulunabilirler. Aynı konu üzerinde ayrı ana düşüncelerle karşımıza çıkarlar. Kuşkulanmayı bir zeka belirtisi sayanlar olduğu gibi, bir hastalık şeklinde değerlendirenler de vardır.
AMACI GERÇEKLEŞTİRMEK İÇİN GÖZLEM YAPMALIYIZ (Bakmasını bilmeliyiz AMACI GERÇEKLEŞTİRMEK İÇİN GÖZLEM YAPMALIYIZ (Bakmasını bilmeliyiz.) Bir konuda söyleyeceklerimizin olabilmesi, o konu üzerinde gözlem ve yaşantılarımızın bulunmasına bağlıdır. Bir nesneye uzun süre bakmak, o nesnenin ayrıntılarını daha iyi görmemizi sağlar. Gözlem ve yaşantılarımızın olmadığı bir konuda başarılı bir yazı yazamayız. Hayatında hiç deniz görmemiş olan bir öğrenci, denizdeki fırtınayı anlatamaz. E. Hewingvay'ın dediği gibi, "Yaşanmadan yazılmaz."
OKUMALI VE ARAŞTIRMALIYIZ Yeryüzündeki olaylara ve sorunlara ilk bakan biz değiliz. Bizden önce nice kişiler birçok sorunlara eğilmişler; bunlarla ilgili düşüncelerini yazılaştırmışlardır. Bu kültürel kaynaklardan yararlanmalıyız. Okuma ve araştırmalarımızı, gözlem ve düşüncelerimizle pekiştirmemiz gerekir. Söyleyeceklerimiz inandırıcı olmalıdır. "Yalnız gözleri olmak yetmez, onlardan yararlanmayı da öğrenmeli insan."
3.PLAN VE PLANIN YARARLARI "Plansız bir yazı, üzerine adres yazılmamış mektuba benzer."
"Yazıda bir sıranın bulunması, onun açıkça anlaşılması için gereklidir "Yazıda bir sıranın bulunması, onun açıkça anlaşılması için gereklidir. Başı kuyruğu belli olmayan zihin karıştırıcı yazılar çoktur. Planın oluşu, yazının köklü niteliği olan "konudaki birliği" meydana getirir. Yazıyı boş ve doldurma sözlerden kurtarır. Planlı bir yazıda konu dışında sayılabilecek söz ve düşünceler bulunmaz; bulunursa planı yok demektir. İnsan, düşüncelerini bir düzene koymayı, hangisini daha önce, hangisini daha sonra söylemek gerektiğini ancak adına plan dediğimiz tertip öğretir."
Söyleyeceklerimizi, gözlem ve yaşantılarımızı, bir plana uygun şekilde sıralamamız gerekir. Neyi nerede niçin kullanacağımızı bilmek zorundayız. Söylediklerimizi böyle bir düşünsel düzene (plana) dayandıramazsak yazımız bütünlüğe kavuşmaz, yönünü yitirir. Söylemeyi düşündüklerimiz arasında bağlantı kopar; denge bozulur. Bir yazıda birlik, denge ve canlılık şarttır.
Plan, Söyleyeceklerimizi denetimden geçirme, aralarındaki bağlantıya göre sıralama ve biçimlendirmedir. Bir mektup yazmadan tütün da bir fıkra, bir roman yazmaya kadar tüm anlatım biçimlerinde plan uygulamak zorundayız. Roman, öykü gibi uzun bir yazı yazacaksak zihnimizde beliren planı bir kağıda geçirmek yararlı olur.
Yaptığımız plana, her zaman sıkı sıkıya bağlı kalamayız Yaptığımız plana, her zaman sıkı sıkıya bağlı kalamayız. Yazma sırasında bazı değişiklikler yapmamız doğaldır. Bu durum planın gereksizliği anlamına gelmez. Plan, yazımız için bir amaç değil, araçtır. Onu dilediğimiz şekilde kullanabiliriz.
• Plan, düşünce ve duygularımızın en etkili şekilde anlatılmasına katkıda bulunur. • Konuda birlik ve dengeyi sağlar. • Konuda, gereksiz duygu ve düşüncelerin ayıklanmasını sağlar. • Planlı yazan kişi, kararsızlık ve dağınıklılıktan kurtulur.
PLANIN BÖLÜMLERİ. 1. GİRİŞ BÖLÜMÜ: Konunun tanıtıldığı bölümdür PLANIN BÖLÜMLERİ 1.GİRİŞ BÖLÜMÜ: Konunun tanıtıldığı bölümdür. Açık, sade ve ilgi çekici olmalıdır; çok uzun tutulmamalıdır. 2.GELİŞME BÖLÜMÜ: Konuyla ilgili gözlemlerin, betimlemelerin, kanıtların bulunduğu bölümdür. Merak ve kuşku doruk noktasına çıkmıştır. Yazar, amacım bu bölümde gerçekleştirir. 3.SONUÇ BÖLÜMÜ: Ele alınan konunun bitirildiği bölümdür. İleri sürülen düşünceler ve anlatılan olaylar özlü ve kesin bir şekilde sonuçlanır. Sonuç bölümü de giriş bölümü gibi ilgi çekici olmalıdır. Sonuç bölümü bir ata sözü, bir özdeyiş ya da bir şiirle de bitirilebilir.
KOMPOZİSYON(MEHMET KAPLAN) Karışık bir taş, demir ve taş yığını bir araya geldi mi, bir mimarî vücuda getirmez. Yapı için elbette buna benzer malzemeye ihtiyaç vardır. Fakat mimarî, her şeyden önce, bir düzendir. Her taş, bir planın içinde yerli yerine konulunca bina göklere yükselir ve saadetin sarkışım söyler.
Batı dillerinden alınma kompozisyon kelimesi, çeşitli şeylerin düzenli olarak bir araya getirilmesi manasım taşır ve çeşitli sahalarda, musikîde, resimde, mimarîde ve edebiyatta kullanılır. Kelimenin çeşitli sahalara tatbiki de gösteriyor ki, kompozisyon muhtevadan, yahut malzemeden ziyade, onların bir araya getirilişi ile ilgilidir ve çok mühim bir şeydir.
Öğrencilere çeşitli örnekler vererek, dizi, sıra, istif veya düzenin ehemmiyetini anlatmak lazımdır. Düşünce karışıklığının önüne ancak böyle geçebiliriz." Her insan bir duygu, düşünce ve izlenim deposudur. Konuşur ve yazarken, içinde bulunulan duruma göre, bu depodan bazı şeyleri seçer, cümle haline getiririz. Eğer onlar arasında bir bağ kuramazsak, yazılan veya konuşulan şeyler başkalarına saçma gelir.(Mehmet Kaplan)
KOMPOZİSYONUMUZU (YAZIMIZI) DÜZELTME VE KOMPOZİSYONUMUZU (YAZIMIZI) DÜZELTME VE GELİŞTİRME YOLLARI Buraya kadar anlattığımız kuralları çok iyi bellesek bile, hemen başarılı bir yazı yazacağımızı söyleyemeyiz. İyi, doğru ve etkili yazmaya giden yol denemelerden geçer. Çıraklıktan ustalığa geçiş yaza yaza olur. Anton Cehov, yazmaya yeni başla-yanlara şunları söylüyor: "Dünyada her şey gibi, yetenek de çalışmayla elde edilir. Olabildiğince çok yazın. Kötü de olsa yazın. Yaza yaza daha iyiye varacaksınız. Önemli olan alışkanlığınız) yitirmemektir. Dolambaçlı cümlelerden kaçının, sade, yalın yazın. Okuyucu, sizin yorumunuz olmadan da öykünüzü anlayabilmelidir. Gereksizi silip atın."
KOMPOZİSYON YAZARKEN DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR
1.BİÇİMSEL YÖNDEN: • Kompozisyon yazdığınız kağıdın kenarlarında uygun boşluklar bırakınız. • Adınızı, sınıfınızı, şubenizi, numaranızı ve günün tarihini yazınız. • Gerekli malzemelerinizi hazırlayınız. • Amacınızı, ana düşüncenizi iyi tesbit ediniz. • İyi bir plan yapınız; başarılı yazma yönteminizi tesbit ediniz. • Hitap edeceğiniz insanların seviyesini göz ardı etmeyiniz. • Kompozisyonunuzu düzgün ve okunaklı bir el yazısıyla yazınız.. • Paragraf başlarını biraz içerden (1-2 cm) başlatınız. • Satırları fazla sıkıştırmayınız.
2.İÇERİKSEL YÖNDEN: • Kompozisyon (yazı) konusunu oluşturan temel kavramlar üzerinde durunuz. • Düşüncelerinizi ilgi ve önem derecesine göre sıraya koyunuz. • Yazınıza, konuya uygun bir başlık koyunuz; başlıksız yazı olmaz. Başlık ilgi çekici ve kısa olmalıdır. • Öne sürdüğünüz ana düşünceyi iyi vurgulayınız. • Düşünceyi geliştirme yollarından (örnekleme, karşılaştırma, tanık gösterme) yararlanınız. • Cümleleriniz! kısa tütünüz, tek yargı bildiren basit cümleler kurunuz. • Yazınızda gereksiz bölümler ve tekrarlar varsa atınız. • Okuyucunun kafasında resim yaratacak sözcükler kullanmaya çalışınız. • Noktalama işaretlerim doğru kullanınız.
DİKKAT: • Yazınız akıcı olmalıdır !!! DİKKAT: • Yazınız akıcı olmalıdır. Akıcılık, dilin takılacağı pürüzlerin ortadan kaldırılmasıdır. • Yazınız duru olmalıdır. Duruluk, yazıda gereksiz sözlerin kullanılmamasıdır. • Yazınız açık olmalıdır. Açıklık, yazınızın kolay anlaşılır olmasıdır. • Yazınız yalın olmalıdır. Yalınlık, yazıda sade bir dil kutlanmak, gösterişe kaçmamaktır.