KIRSAL YERLEŞİM PLANLAMASI ALİ MERT ÖZKAN ERDEM UYSAL TOPRAK SU MUHAFAZASI KIRSAL YERLEŞİM PLANLAMASI ALİ MERT ÖZKAN ERDEM UYSAL

Erozyon Ülkenin temel ekonomisi olan toprak, insanoğlunun istismar ettiği en önemli kaynaktır. Toprağın tarımda kullanılmasıyla ülke ekonomisine önemli katkı sağlamaktadır. Orman, çayır, mera gibi doğal kaynaklara yataklık yapan toprak, doğal kuvvetlerin etkisiyle bulunduğu yerden başka yerlere taşınır. Bu duruma doğal erozyon veya jeolojik erozyon denir.

Rüzgar ve su ile dayanımı azalan toprak materyali hızla sürüklenir ve bu taşınmaya hızlandırılmış erozyon veya erozyon denir. Nüfusun artışı, daha çok toprak gereksinimi ve gelişen nüfusun beslenme ihtiyacı artarken, işlenmemesi gereken arazilerin kullanılması yeryüzünde çölleşmeye neden olmakta.

Erozyonun Nedenleri Erozyonun nedenleri 3 başlık altında incelenmektedir. Doğal etmenler; Toprak ve arazi amenajmanı; Sosyo-ekonomik etmenler;

Doğal etmenler İklim; Şiddetli yağış ve rüzgar en önemli etken Topoğrafik yapı; Yüksek eğimli arazilerde toprağın aşınması ve taşınması kolaydır Toprak özellikleri ; Toprağın içerdiği organik madde miktarı ve toprak kalınlığı önemli

Toprak ve arazi amenajmanı Arazinin kullanım çeşidi ve uygulanan yönetim tarzı erezyonu belirleyen en önemli faktördür.

Sosyo-ekonomik etmenler Toprak ve arazi yönetimi belirli bir kültürü ve ekonomik gücü gerektirir. Eğer bir toplumun sosyo-ekonomik gücü zayıfsa orada erozyonun artması kaçınılmazdır.

Erozyon Tipleri Su erozyonu; Su, toprak parçacıklarını arazi yüzeyini kaplayan toprak kitlesinden koparır ve onları eğim yönünde taşıyarak erozyona sebep olur ve faaliyetini yağışların düştüğü veya sulanan meyilli alanlarda gösterir. Yağmur miktarı, süresi, şiddeti, yüzey akış miktarı ve hızı, toprağın doğası, bitki örtüsü de su erozyonunun bileşenleridir.

Su Erozyonu Tipleri Sıçratma erozyonu; su erozyonu yağmur damlalarının toprak yüzeyine çarpmasıyla başlar. Yağmur damlaları toprak parçacıklarını gevşetir ve çözer. Bu sırada hem oturma hemde sıçrama gerçekleşir. Kaymak tabakası oluşarak toprağın suyu emme ve depolama kabiliyeti azalır. Yüzey erozyonu: Yağmurun şiddetini arttırmasıyla toprağın infiltrasyon hızının azalması sonucu, sıçrayan materyal bellirli bir uzaklığa taşınması ve akışla hareketlenmeye başlaması olayıdır.

Su Erozyonu Tipleri Parmak erozyonu: Yüzey erozyonunun ilerlemiş halidir. Oyuntu erozyonu: Su miktarı arttıkça daha fazla oyma ve aşındırma enerjisi kazanırlar, böylece parmaklardan sel oyuntularına geçilir. Akarsu yatağında erozyon: Akarsuların hem yatak içindeki aşınıma, hem de akış hızına ve yatağın ani dönüşlerine ve hem de akarsu kenar vadisini oluşturan toprağın yapısına bağlı olarak kıyı tahribatı ve taşınması da akarsuların oluşturduğu erozyona örnektir.

Erozyon Tipleri Rüzgar Erozyonu; Toprak koşulları, yağış ve bitki örtüsü önemli role sahiptir. Nemli ve yağışlı bölgelerde bu tip bir erozyona rastlanmaz. Ancak kurak ve yarı kurak bölgelerde toprak nem içeriğinin azalması ile birlikte sıcak ve hızla esen bir rüzgar bitki örtüsü olmayan ve pürüzsüz bir yüzeyde toprak parçacıklarının yuvarlanarak sürüklenmelerine ve sıçrama hareketleriyle de taşınmalarına neden olur.

Toprak Su Muhafaza Tedbirleri Tarımsal ve teknik – mekanik tedbirler (teraslar) olmak üzere 2 ana gruba ayrılır. Tarımsal tedbirler; Arazi kullanımı ve çiftlik planlaması, Üretim teklonojileri , Bitkilendirme tedbirleri sayılabilir.

Toprak Su Muhafaza Tedbirleri Teknik – mekanik tedbirler (teraslar) ; Meyilli arazileri tesviye eğrileri boyunca belirli aralıklarla kat eden, yüzeysel akış sularının en az erozyon oluşturacak şekilde doğal veya yapay boşaltım yolarına sevk eden veya bu suları emen toprak sırt ve kanalların oluşturduğu yapılardır.

Teknik – mekanik tedbirler (teraslar) Terasların amaçları; Erozyonu azaltmak Toprakta maksimum su tutulmasını sağlamak Yüzey akışları erozyona sebep olmayacak bir hıza indirmek Arazi yüzeyini düzeltmek ve işlenebilirliğini sağlamak Yüzey akışların taşıdığı sediment miktarını azaltmak Pik yüzey akışını azaltmak Su kalitesini yükseltmek

Teknik – mekanik tedbirler (teraslar) Terasların görevleri; Arazi eğimini değiştirmek Yüzeysel akışları kontrol etmek Dik eğimlerde bile tarımsal işlemlerin yapılmasına imkan sağlamaktır

Terasların Sınıflandırılması Arazi eğimine göre teras tipleri

Terasların Sınıflandırılması Kullanım amaçlarına göre teras tipleri

Terasların Sınıflandırılması Araziye yerleşim şekline göre sınıflama Paralel teraslar; Toprak su muhafazasını sağlamak üzere olanaklar ölçüsünde büküntüsüz yapılan teraslardır. Paralel olmayan teraslar; arazinin eş yükseklik eğrilerine uygun olarak tesis edilen teraslardır.

Terasların Sınıflandırılması Kesit alanına göre teraslar Geniş tabanlı teraslar; Makinalı kullanıma uygun ve bitki yetiştirmek amacıyla tesis edilirler. Düz kanallı (Zingg) teras; kurak ve yarı kurak bölgelerde uygulanan bu teraslar yüzeysel akışların tutulmasını ve emdirilmesi amacına uygundur. Geriye eğimli teraslar; bu teraslar oldukça dik şekilde geriye eğimli olarak inşa edilir, amacı arazinin tarım yapılabilirliğini artırmaktır.

Terasların Sınıflandırılması Dar tabanlı teraslar; sürekli olarak çok yıllık bitkiler ekilmek suretiyle örtülü bulundurulur, tarımda kullanılmazlar. Seki teraslar; Geniş ve yatay bir seki oluşturmak suretiyle inşa edilen teraslardır. Sırtsız kanal teraslar; Düze yakın (% 0-2) hafif meyilli arazilerde yüzey akışların fazlasının saptırılması amacına yöneliktir.

Terasların Sınıflandırılması

Terasların Sınıflandırılması

Terasların Sınıflandırılması

Terasların Sınıflandırılması

Terasların Sınıflandırılması

Terasların Sınıflandırılması

Terasların Sınıflandırılması Dik eğimli alanlarda uygulanan teraslar Gradoni tipi teraslar; Arazi eğiminin fazla olduğu yerlerde ekonomik zorunluluk halinde inşa edilen basamaklı (gradoni) teraslar iki şekilde tesis edilirler. Bunlar aralıklı basamaklı şekiller, Basamak şekiller Hendek teraslar; Havza ıslahı çalışmalarında etkin bir toprak koruma yöntemidir. Çanak teraslar; Genellikle fazla meyilli, yer yer ana kayanın çıktığı, taşlı alanlarda uygulanması daha yararlı olan teraslardır.

Terasların Sınıflandırılması Sel oyuntu önleme tedbirleri; Erozyonu önlemek ve kontrol etmek için bilinen en iyi metotlar çayır ve baklagil karışımı gibi bitkisel tedbirler ile mühendislik tedbirlerinin bir arada uygulanmasıdır.