Sel Oluşumunda Etkili Olan Faktörlerin İrdelenmesi

... konulu sunumlar: "Sel Oluşumunda Etkili Olan Faktörlerin İrdelenmesi"— Sunum transkripti:

1 Sel Oluşumunda Etkili Olan Faktörlerin İrdelenmesi

2 İklim Değişikliği yılları arasında gözlenen yağış-dere akımı ilişkisi Toplam değişim %’si

3 Dünyadaki Suların Dağılımı

4 Evapotranspirasyon (16%)
Hidrolojik Döngü Bulut Yağış (23%) Yağış (77%) Evapotranspirasyon (16%) Yüzeysel akış Evaporasyon (84%) Yüzeysel Akış (7%) Buzul depolaması (2%) Infiltrasyon Toprak Su Tablası Yeralt suyu (1%) Okyanus (97%) Dere & Göller (0.01%)

5 Derelerden deniz ve göllere
Havza Hidrolojisi Yağış Transpirasyon Girdi İntersepsiyon Depo Evaporasyon Akış (transfer) Çıktı Yüzey Depolaması Infiltrasyon Yüzeysel Akış Toprak Nemi Derelerden deniz ve göllere Perkolasyon Su Tablası Yüzeyaltı Akışı Taban Suyu Taban Suyu Akışı

6 Yer altı Suyu Zonları

7 Havza

8 Sel

9 Seller Dünya çapında her yıl arası sel felaketi meydana gelmektedir Seller ani düşen aşırı yağışlar, şiddetli fırtınalar, kasırgalar, tropikal fırtınalar, musonlar, kar ve buzulların erimesi sonucu oluşurlar El Nino olayı sellerin oluşmasına katkı yapar Dünyada meydana gelen doğal felaketlerde ölenlerin % 40’ı sellerle meydana gelmektedir.

10 Sel Riski? Şiddetli yağışlar Geçirgen olmayan topraklar
Dik, çok dik ve sarp eğimli araziler Bitki örtüsü tahribi Çok ıslak topraklar Aşırı kuru topraklar Sel yatağının yerleşime açılması

11 Sel Çeşitleri Kıyı Selleri Dere Selleri Kentsel Seller

12 Sel?

13 Sel? Çok uzun zaman peryotlarında ova ve deltaları oluşturarak verimli düz tarım arazilerini meydana getirirler.

14 Delta

15 Nil ve Mississippi

16 Dereyi besleyen kaynaklar

17 Kenar Depolaması

18 Hidrograf ve Elemanları

19 Hidrograf Hidrografın şekli Havzanın büyüklüğüne Eğim derecesine
Anakaya ve toprak türüne (Geçirgen ya da değil)) Drenaj yoğunluğuna Vejetasyon

20 Drenaj şeklinin pik akımlara etkisi
Bölünmüş

21 Drenaj Yoğunluğu-Akım İlişkisi
2 saat sonra Drenaj Yoğunluğu 4 saat sonra Debi (m/sn) 6 saat sonra Zaman

22 Reliyefin Hidrografa Etkisi
Sarp Eğimli Arazi Düşük Eğimli Arazi

23 Bitki Örtüsünün Hidrografa Etkisi
Vejetasyon Çıplak alan

24 Drenaj Yoğunluğunun Hidrografa Etkisi
Yüksek drenaj yoğunluğu Düşük drenaj yoğunluğu

25 Form Faktörünün Hidrografa Etkisi
Geniş Havza Hidrograf Dar Havza

26 Arazi Kullanımının Hidrografa Etkisi
Kentleşme sonrası Debi Kentleşme öncesi Zaman (saat)

27 Sediment Akımı Dereler üç şekilde sediment taşır: Taşınma Sıçrama
Sürünme Süspansiyon 40 ha’lık bir alandan meydana gelen metreküp sediment, derenin seviyesinde 3.4 cm yükselme meydana getirdiği tespit edilmiştir.

28 Sediment Akımı

29 Alan-Sediment Verimi

30 Yüzeysel akış

31 Yüzeysel Akış

32 Yüzeysel akışı etkileyen etmenler
İklim Etmenleri Yağış tipi Yağış şiddeti Yağış Miktarı Yağış süresi Yağışın havza üzerindeki dağılışı Yağıştan önceki toprak nemi Evapotranspirasyonu etkileyen iklimsel parametreler

33 Yüzeysel akışı etkileyen etmenler
Fizyografik Faktörler Arazi Kullanım Durumu Bitki Örtüsü Toprak Tipi Drenaj Yoğunluğu Havzanın Şekli Yükselti Eğim Bakı

34 Yüzeysel akışı etkileyen etmenler
İnsan Kentleşme Bitki örtüsü tahribi

35 İnfiltrasyon İnfiltrasyon Oranı (cm/saat) Kuru toprak koşulları
Nemli toprak koşulları Zaman (dak)

36 Toprakların Geçirgenlikleri
Tekstür (mm/saat) Kum 210.0 Balçıklı Kum 61.0 Kumlu Balçık 26.0 Balçık 13.0 Kumlu Killi Balçık 4.3 Killi Balçık 2.3 Kil 0.6

37 Toplam İnfiltrasyon Toplam İnfiltrasyon(cm)
İnfiltrasyon Oranı –cm/saat Toplam İnfiltrasyon (cm) İnfiltrasyon Oranı (cm/saat) Zaman (dakika)

38 İnfiltrasyon Oranı (Eğim ve Toprak Türü)

39 İnfiltrasyon Oranı (Kompaktlaşma/Nem İçeriği)

40 İnfiltrasyon-Yüzeysel Akış İlişkisi
Yüksek Yüksek Düşük İnfiltrasyon ve Yüzeysel Akış Yağış Miktarı Yüzeysel Akış İnfiltrasyon Düşük Zaman

41 Yağmur Tanecikleri Kinetik Enerji (Jul) Toprak agregatlarını parçalar Toprak taneciklerini koparır Gözeneklerin tıkanmasını sağlar Tane Çapı (mm)

42 İnfiltrasyon-Toprak İlişkisi
- Kumlu topraklar yüksek infiltrasyon oranına sahiptir - Killi topraklar düşük infiltrasyon oranına sahiptir - Organik madde içeriği infiltrasyonu artırır

43 İnfiltrasyon kapasitesi-sediment verimi ilişkisi

44 İnfiltrasyonu Etkileyen Faktörler
Toprak Tipi Tekstür Derinlik Toprak Nemi İçeriği Yağış Yoğunluk Miktarı/Süresi/Dağılımı Topoğrafik yapı (eğim) Vejetasyon Tipi (orman, mera, çayır vs.) Yoğunluğu

45 İntersepsiyon Meşçere altı Gövdeden akış % 54 % 46 Meşçere altı % 97
% 3 1 x 1 m mesafeli 3.7 x 3.7 m mesafeli

46 Ölü Örtü İntersepsiyonu

47 İntersepsiyon

48 İntersepsiyon

49 Drenaj Yoğunluğu-Dere Akımı İlişkisi

50 Dendritic Drenaj

51 Rectengular Drenaj

52 Havza Büyüklüğü-Eğim-Akım İlişkisi

53 Arazi Kullanımı-Yüzeysel Akış İlişkisi

54 Geçirgen olmayan anakaya-toprak ve yüzeysel akışlar

55 Su Hızı

56 Dere Sınıflandırması Değişik Dere Sırası Tipleri (Gregory ve Walling 1976)

57 İntersepsiyon

58 İntersepsiyon Çeşitli Meşçerelerde Mevsimlere Göre İntersepsiyon (%) Miktarı

59 İntersepsiyon Meşe Meşceresinde Yağış Miktarı İle İntersepsiyon, Gövdeden Akış, Orman Altı Yağış Miktarı Arasındaki İlişkiler (Kış Dönemi İçin) (Özhan 1982)

60 İntersepsiyonu Etkileyen Etmenler
Bitki niteliği İklim Mevsim Bitki topluluğu

61 Transpirasyon Yıllık Yağış Ve Transpirasyon Değerleri

62 Transpirasyonu Etkileyen Etmenler
Bitkisel ve fizyolojik etmenler: Bitki yapraklarındaki stomaların miktarı ve durumu, yaprak strüktürü, yaprakların güneş ışınlarınza göre pozisyonu, genel yaprak alanı, kök ve yaparak üstü kısımları arasındaki oran yapraktaki öz suyunun osmotik basıncı ve bazı bitki hastalıkları bu etmenler arasında sayılabilir. Ayrıca bir orman toplumunda ağaçların sıklığı ve boyu ile kök derinliği bitkilerin farklı derecede transpirasyon yapmasına neden olmaktadır. Çevresel etmenler: Havanın buhar basıncı, nemi, sıcaklığı ve ışık şiddeti, rüzgar, toprak nemi transpirasyonu etkileyen önemli çevresel etmenlerdendir. Yüksek sıcaklık ve düşük hava nemi transpirasyonun artmasında önemli rol aldığı gibi bunlara rüzgarın şiddeti de eklenirse transpirasyon daha da artar. Ancak artış topraktaki nemin miktarına bağlıdır.

63 Evapotranspirasyon Evapotranspirasyonun Gün İçinde Değişimi (Lee, 1980)

64 Evapotranspirasyonu Etkleyen Etmenler
Evapotranspirasyon miktarı transpirasyonu etkileyen etmenler tarfından aynı şekilde etkilenir. Özellikle bitki örtüsünün yoğun ve buharlaşmanın elverişli olduğu ortamlarda gün içerisinde evapotranspirasyon değeri büyük bir değişim göstermekte ve öğlen saatlerinde en üst düzeye çıkmakta, gece ise en düşük düzeyde kalmaktadır. Bunun sonucu olarak dere akımları da bir yağış olmadığı halde öğlen saatlerinde azalmakta, gece ise artmaktadır.

65 Su Bütçesi Su Bütçesi Öğeleri ve Evapotranspirasyon Değerleri (Özhan 1982)

66 Su Bütçesi Bazı Su Bütçesi Öğelerinin Farklı Örtüler Altındaki Değerleri (Blooks Ve ark., 1996)

67 İnfiltrasyon-Toprak Türü
Toprak Tekstürü Ve Örtü Durumuna Göre İnfiltrasyon Kapasitesi Değerleri

68 Yüzeysel Akış-Hidrograf İlişkisi

69 Yüzeyaltı Akış-Hidrograf İlişkisi

70 Taban Suyu-Hidrograf İlişkisi

71 Yağışın Havzadaki Dağılışı

72 Yağışın Havza Üzerindeki Hareket Yönü

73 Bitki Örtüsü-Hidrograf İlişkisi

74 Tarım-Orman-Hidrograf lişkisi

75 Su Ayırım Çizgisi

76 Havza Büyüklüğü-Hidrograf İlişkisi

77 Havza Şekli-Hidrograf İlişkisi

78 TEŞEKKÜRLER