DÖKÜM TEKNOLOJİSİ ve PRENSİPLERİ MODELLER

MODELLER

MODELLER Modelcilik, dökümcülükten ayrı bir iş kolu haline gelecek kadar gelişmiştir. Başlıca model türleri 4 ana grupta toplanabilir: a) Tek veya serbest modeller b) Yolluklu serbest modeller c) Levhayla bağlı modeller d) Özel modeller Serbest modeller, dökülmek istenen şekli temsil ederler. Serbest modellerin yolluklu olanlarında, yolluklar da parça şekli ile beraber modelin bir kısmını teşkil ederler. Bu ikinci tür serbest modeller daha pratik ve daha sıhhatli oluşları nedeniyle hemen her zaman tercih edilirler. Levhalı modeller ise, ufak döküm parçaları için parçaların yarısına metal veya tahta bir plakaya monte edilir.

MODEL MALZEMELERİ Tahta, metal, alçı, plastik, balmumu. Başlıca beş tip model malzemesi mevcuttur Tahta, metal, alçı, plastik, balmumu. Model malzemesi olarak seçilecek tahtanın kuru sert ve kum nemini çekip deforme olmaması için az gözenekli olması istenir. Sertlik kalıpta düzgün yüzey elde etmek için gerekli olmaktadır. En çok kullanılan Gürgen ve Çamdır. Seri imalatta modellerin uzun süre aşınmadan kalıplamaya dayanması istenir. Ayrıca modelin çok ince kısımları olduğunda tahta dayanıksız olacağından, metalden yapılması gerekir. Metal model olarak; dökme demir, pirinç, bronz kurşun – kalay alaşımları veya alüminyum kullanılır.

Metal modellerin hazırlanmasında ilk modeller tahta alçı veya plastikten olur ve model hazırlanırken kullanılacak metalin büzülme %’ sinin bilinmesi gerekir. Alçı modellerinin uygulanmada bir çok avantajları vardır; kolaylıkla kesilip şekillendirilebilirler veya bir kalıba dökülerek doğrudan şekil alabilirler, muhtelif lifli ilavelerle alçı tokluğu artırılabilir. Model yapımı için çok kullanılan bir diğer malzeme de plastiktir. Metal bir kalıp içinde enjeksiyon yoluyla şekillendirilebildiği gibi, bir plastik bloğundan kesilerek de model elde edilebilir.

MODEL PAYLARI Modeller döküm parçası ile aynı boyutlarda imâl edilmezler. Boyutlarda bazı değişiklikler yapmak gerekir 1. ÇEKME PAYI Bütün metaller bizmut ve ötektik grafit %si 1,5 dan büyük olan dökme demirler dışında katılaşırken hacimce bir büzülme veya çekilmeye maruz kalırlar. Örneğin %0,6 C’lu çelik, katılaşırken hacimce %3 ve katı halde soğurken %7,6 çekilmeye uğrar. Dökümcülükte bunun için özel cetveller kullanılır. 2. İŞLEME PAYI Makine dizaynı yapan mühendisler parça resimlerini işlenmiş hale göre boyutlandırırlar. Dolayısıyla döküm parçası üzerinde ve buna bağlı olarak model üzerinde bir de işleme payının bırakılması gerekmektedir. 3. MODELLERİN KALIPTAN SIYRILMASI Sıyırma işlemi, meydana getirilen kalıp boşluğunu bozmamamk için çok dikkatli yapılmalıdır. Kenarları dik bir modelin sıkışmış kumdan sıyrılması zordur, bu durumda dik yüzeylerde 1 veya 20 ’lik eğiklik verilmelidir. 4. ÇARPILMA PAYI VE BOYUT TOLERANSLARI Geniş ve yassı plakalar, kubbe şekilleri veya U şekilli dökümler, düzgün bir modelden elde edildiklerinde çarpılabilmektedirler. Bu durumda, modellerin kasden çarpık yapılması ve bu çarpık modellerden istenen doğru döküm şeklinin elde edilmesi söz konusudur.

ÇEKME PAYI Metal Çekme miktarı mm/m Dökme demir Bronz Prinç Çinko Tablo 1: Çeşitli metallerin lineer büzülme veya çekme miktarları Metal Çekme miktarı mm/m Dökme demir Bronz Prinç Çinko Kalay Kurşun Alüminyum 10 15 16 8 12 13

MODELLERİN KALIPTAN SIYRILMASI Metal Çekilme miktarı mm/m Dökme demir Bronz Prinç Çinko Kalay Kurşun Alüminyum 10 15 16 8 12 13