KAYA GAZI (ŞEYL GAZ)

Kaya Gazı Yeraltında şeyl adı verilen kayaçların içine sıkışmış doğalgaza KAYA GAZI (şeyl gaz) denir. Kaya gazının bilinen doğalgazdan farkı geleneksel olmayan yöntemlerle çıkarılmasıdır.

Kaya Gazı Doğalgaz zamanla oluştuğu ana kayayı terk ederek ayrı kayaçlar içerisine yerleşirken kaya içerisinde de gaz kalır, bu kalan gaz kaya gazıdır. Doğalgaz dikey sondaj kuyularıyla çıkartılabilirken kaya gazını çıkartmak için farklı yöntemler kullanılmaktadır.

Doğalgazın çıkarılma şekilleri

Kaya gazının çıkartılması

Kaya gazında kullanılan yöntemler Kaya gazını çıkartırken geleneksel doğalgaz çıkarma yöntemlerine ek olarak bazı yöntemler kullanılmaktadır. Yatay sondaj Hidrolik çatlatma

Yatay Sondaj Dikey sondaj esnasında şeyl tabakasına gelindiğinde, kayayla temas alanının arttırılması için kuyu içerisinde 90 derece eğimle yatay olarak sondaja devam edilir.

Hidrolik Çatlatma Bu tabakada gözenekler çok küçük olduğundan gazın kuyu içerisine yönelmesi oldukça zordur. Bundan dolayı kaya kimyasal içerikli ve yüksek basınçlı su/kum karışımıyla çatlatılır.

Çevreye Etkileri ?

Çevreye Etkileri Kaya gazı da bir fosil yakıt olduğundan, her fosil yakıt gibi kaya gazı da karbon salınımı yapmaktadır. Kaya gazının çevreye etkisinin en çok tartışıldığı kısım ise tüketimi değil üretimidir.

Çevreye Etkileri Kaya gazı üretiminde kullanılan hidrolik çatlatma yöntemi özellikle Avrupa’da çok fazla tartışılmaktadır. Hem çatlatma sırasında kayanın yıpranması hem de çatlatmada kullanılan kimyasallar tartışma konusu olmaya devem etmektedir.

Çevreye Etkileri Kaya gazı yer altı sularının da altında oluştuğundan, kaya gazı üretiminde kullanılan kimyasalların yer altı sularını etkileyebileceği düşünülmekte ve özellikle Avrupa’da bu konuda ciddi kaygılar bulunmaktadır. Ayrıca çatlatmadan sonra yüzeye dönen atık suların da doğayı kirletebileceği düşünülmektedir.

Çevreye Etkileri Kaya gazı üretimiyle ilgili olarak yapılan bir başka eleştiri ise çatlatma esnasında çok fazla su kullanılması ve buna bağlı olarak özellikle kurak yerlerde yapılan sondajların var olan suyun azalmasına sebep olmasıdır. Özellikle Fransa’da yeraltı sularıyla ilgili kaya gazına karşı ciddi bir çekince bulunmaktadır.

Çevreye Etkileri Öte yandan özellikle İngiltere’de dile getirilen bir başka çekince de çatlatma sırasında kayaların direncinin azalacağı ve bunun sarsıntılara neden olacağıdır. Tüm bu çekincelere rağmen başta Amerika’da olmak üzere bunun tam tersine düşünceler de söz konusudur.

Kaya gazının tarihi Kaya gazı ilk olarak 1821 yılında New York’ta çıkarılmış fakat 1970 yılına kadar sadece araştırma konusu olarak kalmıştır. 1970 yılından sonra endüstriyel amaçlı çıkarılması için çalışmalar yapılsa da hem maliyeti hem de zorluğu nedeniyle verimli olamamıştır.

Kaya gazının tarihi Eski teknolojiyle kaya gazı çıkarmak doğalgaza göre oldukça zorken gelişen teknolojiyle ve yapılan araştırmalarla birlikte kaya gazı üretimi yaygınlaşmaya başlamıştır.

Kaya gazının dünyadaki önemi Bilinen doğalgaz rezervlerinin yaklaşık 60 yıl yeteceği ve dünya üzerindeki kaya gazı rezervleriyle birlikte bunun 200 yılı geçeceği düşünülünce, kaya gazı oldukça önem kazanmaktadır.

Dünyada kaya gazı rezervi

Kaya gazı rezervi ve üretim kapasiteleri

2010 yılındaki kuyu sayısı

Kaya gazının doğalgaz üretimindeki yeri

ABD Amerika kaya gazı üretiminde açık ara önde gitmektedir. 2010 sonuna kadar kaya gazı bulmak amacıyla yaklaşık 15500 kuyu açmıştır. Yaklaşık 25 Trilyon metre küp kaya gazı rezervi olduğu tahmin edilmektedir. (Dünya rezervinin yaklaşık 8’de 1’i)

ABD Amerika'da 2005 yılında kaya gazı üretimi, toplam gaz üretiminin %4’ü iken, şimdi bu oran %25’i geçmiştir. Bu durum, dünyada doğalgaz fiyatı artarken Amerika’da doğalgaz fiyatının düşmesine yol açmıştır.

ABD 2020 yılında Amerika’daki kaya gazı üretiminin, toplam gaz üretiminin %50’sini geçmesi beklenmektedir. Amerika açısından kaya gazının önemi oldukça fazladır.

ÇİN Çin’in kaya gazı rezervinin 36 trilyon metre küp olduğu tahmin edilmektedir. Dünyada en çok kaya gazı rezervine sahip ülke Çin’dir.

ÇİN Artan doğalgaz talebi nedeniyle Çin kaya gazı rezervlerine önem vermektedir. 2020 yılında Amerika’nın en az 3’te 1’i kadar üretim yapmayı hedeflemektedir.

ÇİN Çin kaya gazıyla birlikte hem doğalgazda dışa bağımlılığı ortadan kaldırmayı hem de kömür üretimini azaltarak daha az karbon salınımı yapmayı amaçlamaktadır. Fakat şu andaki çalışmalar üretimden ziyade araştırma aşamasındadır. Çin’in birkaç yıl daha kaya gazı üretimine geçmesi beklenmemektedir.

AVRUPA Avrupa’da en fazla kaya gazı rezervine sahip Polonya’da yüksek maliyet sebebiyle çalışmalar çok yavaş ilerlemekte ve üretim yeterli düzeyde olamamaktadır. Ayrıca katı politikalar ve çevresel endişeler Avrupa’nın kaya gazı üretimine geçememesine neden olmaktadır.

AVRUPA Fransa’da 2011 yılında çıkartılan yasayla birlikte hidrolik çatlatma yöntemiyle sondaj yapılması yasaklandı. Avrupa Parlamentosu da hidrolik çatlatma yönteminin Çevre Etki Değerlendirme (ÇED) raporu gerektirdiğine karar verdi.

AVRUPA İngiltere hidrolik çatlatma konusundaki endişeleri sebebiyle çalışmalarını bir süreliğine askıya aldı. Romanya, Almanya ve Bulgaristan da kaya gazı arama çalışmalarına ara verdiğini açıkladı.

TÜRKİYE

TÜRKİYE Güneydoğu Anadolu ve Trakya bölgelerinde toplam 1,8 trilyon metre küp kaya gazı rezervi olduğu tahmin edilmektedir. Türkiye’nin yıllık doğalgaz tüketimi göz önüne alınınca 40 yıllık ihtiyacını karşılayacak rezerv olduğu düşünülmektedir.

TÜRKİYE Türkiye’de kaya gazı üretimi için açılan ilk kuyu olan Diyarbakır Sarıbuğday-1 kuyusunda Nisan 2014 itibariyle çatlatma işlemlerinde sona gelinmiştir. Yine güneydoğuda açılan ikinci kuyu olan Konacık-1’de de sondaj çalışmaları devam etmektedir.

TÜRKİYE 2014 yılı içerisinde diğer havza olan Trakya’da da sondaj çalışmalarına başlanacaktır. Ayrıca potansiyel alanlar olarak gösterilen Kuzeydoğu Anadolu, Sivas çevresi ve Tuz Gölü çevresinde de rezerv arama çalışmalarına başlanacaktır. Türkiye’de tam anlamıyla bir üretimin yapılmasının 10 yılı bulacağı belirtilmektedir.

SONUÇ Avrupa’da katı yasal düzenlemeler ve çevresel endişeler, Çin’de teknik ve jeolojik sorunlar, diğer ülkelerde de yüksek maliyet sebebiyle Amerika’nın kaya gazı üretiminde daha uzun bir süre açık ara önde olması öngörülmektedir.

KAYNAKLAR Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Petrol İşleri Genel Müdürlüğü Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Petrol Mühendisleri Odası Türkiye Petrol Jeologları Derneği Türkiye Kojenerasyon ve Temiz Enerji Teknolojileri Derneği Amerikan Enerji Enformasyon Ajansı