TÜRKİYE ELEKTRİK PİYASASI ve EPİAŞ Ö.Metin GÖKGÖZ PMUM Uzlaştırma Müdürü

Elektrik Piyasası Kanunu (No:4628) Mali Uzlaştırma Tebliği Elektrik Sektörü Reformu Kilometretaşları Gün Öncesi Planlama Elektrik Piyasası Kanunu (No:4628) 3096 Sayılı Kanun Strateji Dokümanı DUY 1984 1994 2001 2006 1997 2003 2004 YİD Kanunu (No: 3996) Yİ Kanunu (No: 4283) Mali Uzlaştırma Tebliği Nihai DUY Dengeleme Piyasası EPDK TEK TEAŞ TEDAŞ EÜAŞ TEİAŞ TETAŞ 2009 Dengeleme Güç Piyasası Gün Öncesi Piyasası 2011 2012 Otomatik Sayaç Okuma Elektrik Piyasası Kanunu (No:6446) 2013

2006 (G-DUY Nakdi Uygulaması) 2009 (N-DUY Nakdi Uygulaması) Dengeleme ve Uzlaştırma Sistemi Uygulamaları 2004 (G-DUY) 2006 (G-DUY Nakdi Uygulaması) 2009 (N-DUY Nakdi Uygulaması) 2011 (Gün Öncesi Piyasası) 2014 (Gün İçi Piyasası) Dengeleme Piyasası Aylık 3 Zamanlı Uzlaştırma 1 Ağustos 2006’da nakdi uygulamanın başlaması Aylık 3 zamanlı uzlaştırma 1 Aralık 2009’da gün öncesi planlama, dengeleme güç piyasası ve saatlik uzlaştırmanın başlaması 1 Aralık 2011’de gün öncesi planlama yerine gün öncesi piyasasının işlerlik kazanması Bankalar üzerinden teminat ve avans ödeme mekanizmasının başlaması Gün içi piyasasının işlerlik kazanması Hailhazırda gün öncesi ticareti ve dengeleme faaliyetleri için gün öncesi planlama işletilmektedir. Gerçek zamanlı dengeleme için Dengeleme Güç Piyasası kullanılmaktadır. Dengesizlikler saatlik bazda uzlaştırılmaktadır, Nihai durumda, gün öncesi planlama yerine gün öncesi piyasası işlerlik kazanacaktır, Ek olarak, günlük bazda avans ödemeleri ve teminat mekanizması devreye girecektir. Mevcut durumda, gün öncesi ticareti ve dengeleme faaliyetleri, gün öncesi piyasası üzerinden gerçekleştirilmektedir. Gerçek zamanlı dengeleme işlemleri dengeleme güç piyasası aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. Dengesizlikler saatlik olarak uzlaştırılmaktadır. 1 Aralık 2011’de gün öncesi piyasası ile birlikte, teminat ve avans ödeme mekanizması da işlerlik kazanmıştır. Gün içi piyasasının, 2014 yılı içerisinde işlerlik kazanması beklenmektedir. 3

Toptan Satış Piyasasının Yapısı Gün Öncesine Kadar Gün Öncesi Gerçek Zaman Spot Fiyat SMF MW Gün Öncesi Piyasası Dengeleme Güç Piyasası İkili Anlaşmalar Piyasası Finansal (Türev) Piyasalar TL/MWh Arz Talep Spot Fiyat PTF Elektrik Enerjisi Ticareti Sistem İşletimi

Elektrik Toptan Satış Piyasaları Fiziksel Elektrik Ticareti İkili Anlaşmalar Piyasası Spot piyasalar Gün Öncesi piyasası Gün içi piyasası Gerçek Zamanlı Piyasalar Dengeleme Güç Piyasası Yan Hizmetler Piyasası Fiziksel Olmayan Elektrik Ticareti Türev Piyasaları

Dağıtım /Görevli Perakende Satış Şti. Piyasa Aktörleri Üretim Şti. Toptan Satış Şti. Otop. Şti. Sistem İşletmecisi TEİAŞ/MYTM Dağıtım /Görevli Perakende Satış Şti. Piyasa İşletmecisi. TEİAŞ/PMUM

Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi (PMUM) Milli Yük Tevzi Merkezi Piyasa Aktörleri Piyasa Katılımcıları Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi (PMUM) Milli Yük Tevzi Merkezi (MYTM) Üretim lisansı sahibi, Otoprodüktör lisansı sahibi, Otoprodüktör grubu lisansı sahibi, Toptan satış lisansı sahibi, Perakende satış lisansı Dağıtım lisansı sahibi OSB Üretim Lisansı sahibi tüzel kişilerinden oluşur. Piyasa İşletmecisidir. Gün öncesi piyasası ve Gün İçi Piyasasının işletilmesi, uzlaştırma işlemlerinin gerçekleştirilmesi, ilgili piyasa katılımcılarına alacak-borç bildirimlerinin hazırlanması faaliyetlerini yürütür. Sistem İşletmecisidir. Dengeleme Güç Piyasasının işletilmesi, sistemde anlık dengenin yeterli arz kalitesini sağlayacak şekilde sağlanması, yan hizmet alımı ve dengeleme mekanizması yoluyla gerekli yedeklerin tutulması faaliyetlerini yürütür.

Serbest Olmayan Tüketiciler Elektrik Piyasası Genel Bakış (1/3) EDAŞ Grv.Perakende Şirketleri EÜAŞ Serbest Olmayan Tüketiciler İkili Anlaşmalar TETAŞ PMUM (Dengeleme) Yİ, YİD, İHD Current market structure is composed of two main parts, namely bilateral contracts market accompanied by the balancing mechanism TEİAŞ PMUM Serbest Tüketiciler Özel Sektör Şirketleri

(15 dakikada 10 MW yük alıp atabilenler) Elektrik Piyasası Genel Bakış (2/3) İkili Anlaşmalar Gün Öncesi Piyasası DGP PYS Üretim Toptan Otoprodüktör Perakende - Dağıtım Üretim Toptan Otoprodüktör Perakende - Dağıtım Üretim Şirketleri (15 dakikada 10 MW yük alıp atabilenler)

Dengeleme Güç Piyasası Elektrik Piyasası Genel Bakış (3/3) Elektriğin teslimat gününden bir gün öncesinde, elektrik ticareti ve dengeleme faaliyetleri için kullanılan, Piyasa İşletmecisi tarafından işletilen, organize bir piyasadır. Gün Öncesi Piyasası Gün Öncesi Piyasasının kapanışı ile başlayan ve elektriğin teslim saatinden 2 saat öncesine kadar devam eden, elektrik ticareti ve dengeleme faaliyetleri için kullanılan, Piyasa İşletmecisi tarafından işletilen, organize bir ara piyasadır. Ülkemizde 2014 yılı içerisinde uygulamaya geçmesi beklenmektedir. Gün İçi Piyasası Arz ve talebin gerçek zamanlı olarak dengelenmesi için, 15 dakika içerisinde gerçekleştirilebilen çıkış gücü değişimi 10 MW olan piyasa katılımcılarının yedek kapasitelerinin alış-satışının gerçekleştiği ve Sistem İşletmecisi tarafından işletilen organize bir elektrik piyasasıdır. Dengeleme Güç Piyasası Gerçek zamanlı dengeleme işlemlerinde birincil olarak kullanılmak üzere ayrılan primer , sekonder yedekler için oluşan bir ticaret alanıdır. Yan Hizmetler

Gün Öncesi Piyasası Amaç Mekanizma Piyasa katılımcılarına, ikili anlaşmalarına ek olarak bir sonraki gün için enerji alış ve satışı yapma fırsatı tanıyarak, üretim ve/veya tüketim ihtiyaçları ile sözleşmeye bağlanmış yükümlülüklerini gün öncesinde dengeleme olanağı sağlamak, Elektrik enerjisi referans fiyatını belirlemek, Sistem İşletmecisine gün öncesinden dengelenmiş bir sistem bırakmak, Büyük çaplı ve süreklilik arz eden kısıtlar için, teklif bölgeleri oluşturularak, Sistem İşletmecisine gün öncesinden kısıt yönetimi yapabilme imkanı sağlamak. Amaç Sistem İşletmecisi (Sİ) tarafından teklif bölgelerinin belirlenmesi Sistem İşletmecisi tarafından teklif bölgeleri arasındaki emreamade kapasitelerin duyurulması (09:30) Piyasa katılımcıları tarafından tekliflerin sunulması (11:30) Piyasa İşletmecisi tarafından tekliflerin değerlendirilmesi (12:00) Piyasa İşletmecisi tarafından gün öncesi fiyatının hesaplanması ve alış/satış miktarlarının katılımcılara duyurulması (13:00) Katılımcıların itirazlarının kabulü (13:30) Piyasa Takas Fiyatı ve elektrik alış/satış (takas) miktarlarının nihai ilanı (14:00) Mekanizma

Dengeleme Güç Piyasası 15 dakika içerisinde gerçekleştirilebilen çıkış gücü değişimi 10 MW olan piyasa katılımcılarının yedek kapasitelerini kullanarak, arz ve talebin gerçek zamanlı olarak dengelenmesini sağlamak, Elektrik enerjisinin marjinal fiyatını belirlemek, Gerçek zamanlı kısıt yönetimi yapmak, Amaç Sistem İşletmecisi’ne kesinleşmiş gün öncesi üretim / tüketim programlarının sunulması (16:00) Sistem İşletmecisi’ne yük alma, yük atma tekliflerinin sunulması (16:00) Sistem İşletmecisi tarafından hatalı bildirimlerin kontrol edilmesi (17:00), Sistem İşletmecisi tarafından tekliflerin sistem ihtiyaçları doğrultusunda değerlendirilerek kullanılması (17:00......) Mekanizma

Gün Öncesi Piyasasında Dengeleme Güç Piyasasında Referans Fiyat Belirleme Metodolojisi Gün Öncesi Piyasasında Fiyatın Belirlenmesi Dengeleme Güç Piyasasında Fiyatın Belirlenmesi Gün Öncesi Fiyatı (PTF) TL/MWh MW PTM PTF Dengeleme Güç Piyasası Fiyatı (SMF) Gün Öncesi Piyasasında, her bir ticaret saati için, Piyasa Katılımcıları tarafından verilen tüm alış tekliflerinin toplamı ile talep eğrisi, tüm satış tekliflerinin toplamı ile arz eğrisi oluşturulur. Arz ve Talep eğrilerinin kesiştiği noktada Piyasa Takas Fiyatı (PTF) ve Piyasa Takas Miktarı (PTM) belirlenir. Dengeleme Güç Piyasasında verilen Yük Alma teklifleri minimum PTF’den başlar. Yük Alma (YAL) teklifleri teklif fiyatı küçükten büyüğe, Yük Atma (YAT) teklifleri ise teklif fiyatı büyükten küçüğe sıralanır. Gerçek zamanda enerji açığı var ise YAL teklifleri, Enerji fazlası var ise YAT teklifleri kullanılır. İhtiyacın belirlendiği seviyede bulunan teklif fiyatı Sistem Marjinal Fiyatını (SMF) belirler.

Uzlaştırma Uzlaştırma, gün öncesi piyasası, dengeleme güç piyasası ve enerji dengesizliğinden doğan alacak ve borç miktarlarının hesaplanmasını kapsar. Uzlaştırma: Piyasa İşletmecisi (PMUM) tarafından hızlı, güvenilir ve şeffaf bir şekilde gerçekleştirilir. Piyasa İşletmecisinin, toptan elektrik piyasası adına yaptığı bu işlemlerden kâr veya zarar etmemesi esastır.

Uzlaştırma GÜNLÜK AYLIK Gün Öncesi Piyasası Uzlaştırması Dengeleme Güç Piyasası Uzlaştırması Enerji Dengesizlikleri Uzlaştırması Sıfır Bakiye Düzeltme Tutarı ve Piyasa İşletim Ücreti Uzlaştırması

TEMİNATLAR

Bankalar Üzerinden Ödeme Sistemi ve Teminat Teminat ve Ödeme Mekanizması Bankalar Üzerinden Ödeme Sistemi ve Teminat Mekanizması Piyasadaki rekabet kurallarına zarar vermeden piyasa gereksinimlerini karşılamak Nakit akışını sürekli bir şekilde sağlamak Tüm katılımcılara riski doğru miktarda yansıtmak Piyasa İşletmecisinin güvenilirliğinin sürdürülmesi Günlük avans ödemeleri Fatura ödemeleri Minimum Teminat Gün Öncesi Piyasası Dengesizlikler

GÜN ÖNCESİ DENGELEMEDE TEMİNAT DENGESİZLİK UZLAŞTIRILMASINDA TEMİNAT MİNİMUM TEMİNAT GÜN ÖNCESİ DENGELEMEDE TEMİNAT TEMİNAT OLUŞUMU DENGESİZLİK UZLAŞTIRILMASINDA TEMİNAT

Üretim / Otop / Otop Grubu MİNİMUM TEMİNAT Geçici 17.maddede; perakende, toptan satış, üretim, otoprodüktör veya otoprodüktör grubu lisansına sahip Şirketler için sabit miktarlar belirlenmiştir. Toptan Satış 200.000 TL, PerakendeSatış 200.000 TL, 1000 MW üzerinde ise 200.000 TL, 50 MW – 1000 MW arasında ise MW x 200 TL 50 MW ve altında ise 10.000 TL Üretim / Otop / Otop Grubu

Gün öncesi dengeleme faaliyetlerine ilişkin alacak/borç ödemeleri GÜNLÜK MERKEZİ UZLAŞTIRMA BANKASI Dengeleme Güç Piyasası ve Dengesizliklere ilişkin alacak/borç ödemeleri AYLIK

PİYASA İŞLETMECİSİNİN YENİDEN YAPILANDIRILMASI VE EPİAŞ

Organize Toptan Satış Piyasasının Kurulmasına İlişkin Çalışmalar 2003 senesinden bu yana, PMUM/TEİAŞ tarafından Türkiye organize toptan satış piyasalarının kurallarının tasarlanması, ticaret bölgelerinin oluşturulması gibi teknik ve optimizasyon ağırlıklı hususları içeren gerekli yazılım ve donanım altyapısının geliştirilmesi ve tüm bu piyasaların Piyasa İşletmecisi bünyesinde işletilmesi konularında önemli bir ilerleme kaydedilmiştir. Diğer yandan Eylül 2011 ayında Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası (VOB) tarafından nakdi uzlaştırmalı aylık baz yük kontratları piyasaya sunulmuştur. Ancak ürünün fiziksel teslimatlı olmaması, piyasada faaliyet gösteren katılımcıların, VOB tarafından işletilen vadeli işlem piyasasına doğrudan katılım sağlayamaması gibi nedenlerle ürünler piyasada yeterince işlem görmemiş ve beklenen likidite oluşmamıştır.

Bağımsız bir Enerji Borsasının Kurulması İhtiyacı Piyasa hâlihazırda sağlıklı işleyen bir yapıya sahip ve piyasanın hacmi belirli bir likiditeye erişmiş olsa da, daha şeffaf ve bağımsız işleyen bir organize toptan satış piyasasının (enerji borsasının) oluşması Mali yapının güçlendirilmesi ve yatırımların daha kolaylıkla yapılması, Araştırma ve geliştirmeye daha fazla yatırım yapılabilmesi, Bağımsız bir kurum haline gelerek daha şeffaf ve güvenilir bir yapıya erişilmesi, Deneyim kazanmış ve bilgi birikimi edinmiş personelin sürekliliğinin sağlanması bu bilgi birikimini yeni kurulacak piyasalara aktarması ile gerçekleşecektir. Bu hedefin, Piyasa İşletmecisinin yeniden yapılandırılması ve tarafsız, sektördeki özel şirketlerin katılımının sağlandığı bir kuruluş olan EPİAŞ’ın faaliyete geçmesi ile daha erişilebilir bir hale geleceği beklenmektedir.

EPİAŞ Kuruluş Çalışmaları 30 Mart 2013 tarih ve 28603 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Elektrik Piyasası Kanunu’nun (Kanun) 4.maddesinde belirtilen “Kanun hükümleri uyarınca lisans almak koşulu ile yürütülebilecek faaliyetler” arasında yer alan “Piyasa İşletim Faaliyeti” kapsamında, yine aynı Kanunun “Piyasa İşletim faaliyeti ve EPİAŞ’ın kuruluşu” başlıklı 11.maddesi ile EPİAŞ’ın kuruluşu ve piyasa işletim faaliyetleri hükme bağlanmıştır. Bu doğrultuda EPİAŞ “ana sözleşmesi” ve “teşkilat yapısı ile çalışma esasları”na ilişkin çalışmalara başlanılmıştır.

EPİAŞ Ana Sözleşmesi Taslak Çalışmaları Taslak çalışmaları yürütülen ana sözleşmede; 14.03.2013 tarihli ve 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu hükümleri ile 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ve özel hukuk hükümlerine tabi olarak faaliyette bulunmak ve esas sözleşme hükümlerine göre idare edilmek üzere TEİAŞ, Borsa İstanbul ve ve Piyasa katılımcılarından oluşan kurucular arasında unvanı “Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi” , şirket merkezi Ankara olan bir anonim şirket kurulacağı ifadesi yer almaktadır.  

EPİAŞ Ana Sözleşmesi Taslak Çalışmaları Şirket’in başlıca amacı ve faaliyet konusu; Piyasa işletim lisansı kapsamında organize toptan enerji piyasalarının etkin, şeffaf ve güvenilir ve enerji piyasasının ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde planlanması, kurulması, geliştirilmesi ve işletilmesi. Eşit taraflar arasında ayrım gözetmeden güvenilir referans fiyat oluşumunun temin edilmesi. Artan piyasa katılımcı sayısı, ürün çeşitliliği ve işlem hacmi ile likiditenin en üst düzeye ulaştığı, piyasa birleşmeleri yoluyla ticaret yapılmasına imkân tanıyan lider bir borsa olmak şeklinde tanımlanmıştır. Şirketin sermayesi 40.000.000 TL olup, her biri 1 TL itibari değerde 40.000.000 adet paya bölünmüştür.  

EPİAŞ Ana Sözleşmesi Taslak Çalışmaları Sermayeyi temsil eden bu paylar (A), (B), (C) ve (D) Grup paylara bölünmüş olup, bunların pay sahipleri arasındaki dağılımı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir Pay Sahibi Grubu Pay Adedi Pay Tutarı (TL) Pay Oranı TEİAŞ A 12.000.000 %30 Borsa İstanbul B Piyasa Katılımcıları C Borsa İstanbul (Stratejik ortaklıklar kurulması karşılığında) D 4.000.000 %10 Şirket Yönetim Kurulu’nun 3 (üç) üyesi (A) Grubu pay sahibi TEİAŞ, 3 (üç) üyesi (B) Grubu pay sahibi Borsa İstanbul, 3 (üç) üyesi (C) Grubu pay sahibi piyasa katılımcıları tarafından aday gösterilen münhasıran gerçek kişiler arasından Genel Kurul tarafından seçilecektir

TÜRKİYE ELEKTRİK PİYASASINA İLİŞKİN BAZI İSTATİSTİKLER

Piyasa Hareketleri Dagitim Görevli Perakende Otop Toptan Uretim Mart 2014 tarihi itibarı ile PMUM’a kayıtlı Piyasa katılımcıları Dagitim Görevli Perakende Otop Toptan Uretim Genel Toplam 21 42 128 130 443 764 Piyasa Hacimleri (%) Yıl GÖP DGP Toplam 2009* 17 % 11 % 28 % 2010 16,3 % 11,2 % 27,5 % 2011 17,8 % 11,6 % 29,4 % 2012 22,5 % 9,4 % 31,9 % 2013 27.4 % 8,9 % 36,3 % * Aralık 2009 ayını kapsamaktadır.

Serbest Tüketiciler Ocak 2014 itibariyle, serbest tüketici limiti 4500 kWh/yıl olmuştur. Hedef, limitin tamamen kaldırılarak 2015 senesinde her bir tüketicinin serbest tüketici olmasıdır. Serbest tüketici limiti her yıl azalmaktadır ve buna bağlı olarak serbest tüketici sayısı da yıllık bazda artmaktadır. Mevcut durumda, üretilen enerjinin yaklaşık %36’sı serbest tüketiciler tarafından tüketilmektedir.

Serbest Tüketiciler

Piyasa Fiyatları (TL/MWh) TARIH PTF ORT SMF ORT 01.01.2013 163,02 145,33 01.02.2013 140,07 125,52 01.03.2013 133,49 105,19 01.04.2013 147,19 134,92 01.05.2013 141,62 118,10 01.06.2013 152,11 142,81 01.07.2013 162,82 144,53 01.08.2013 162,07 148,02 01.09.2013 160,77 155,84 01.10.2013 147,06 152,08 01.11.2013 152,23 156,59 01.12.2013 197,65 286,52 01.01.2014 166,13 165,49

Teşekkürler…..