TTK m.557: “Kıymetli evrak öyle senetlerdir ki, bunlarda mündemiç olan hak senetten ayrı olarak dermeyan edilemediği gibi başkalarına da devredilemez”

Kıymetli evrakın borçlusu ancak senedin teslimi karşılığında ödeme ile mükelleftir. Hile ya da ağır kusuru bulunmadıkça borçlu vade tarihinde senedin mahiyetine göre alacaklı olduğu anlaşılan kimseye ödemede bulunmakla borcundan kurtulur

Senedin içerdiği hakka göre yapılan ayrım: - Para alacağını temsil eden senetler: Kambiyo senetleri, tahviller - Ortaklık hakkını temsil eden senetler: Hisse senetleri - Aynî hakkı temsil eden senetler: Konşimento, makbuz senedi, varant

Senedin devir şekline göre yapılan ayrım: Nama yazılı senetler: Belli bir şahıs namına yazılı olup da onun emrine kaydını içermeyen ve kanunen de emre yazılı senetlerden sayılmayan kıymetli evrak nama yazılı senet sayılır. Emre yazılı senetler: Emre yazılı olan veya kanunen böyle sayılan kıymetli evrak emre yazılı senetlerdir. Kanunen emre yazılı senetler, kambiyo senetleri (çek, poliçe, bono); konşimento, makbuz senedi, varant Hamiline yazılı senetler: Senedin metin veya şeklinden hamil kim ise o kimsenin hak sahibi sayılacağı anlaşılan kıymetli evrak hamiline yazılı senet sayılır

Devir Şekilleri: - Nama yazılı senetler: alacağın temliki + teslim - Emre yazılı senetler: ciro + teslim - Hamiline yazılı senetler: teslim

Kambiyo Senetleri (Ticari Senetler) Poliçe Bono (Emre Muharrer Senet) Çek

Poliçe

Poliçe (Bill of Exchange)

Bono (Emre Muharrer Senet)

Çek

Kambiyo Senetlerinin Ortak Özellikleri Para alacağını temsil ederler Sıkı sıkıya şekle bağlıdır Kanunen emre yazılı senetlerdir Soyutluk (mücerretlik) ilkesi hakimdir Def’ilerin ileri sürülmesi sınırlıdır Kamu güvenini haizdir Senette imzası olan herkes senedin ödenmemesinden dolayı müteselsil olarak borçludur Senetteki imzaların istiklali ilkesi geçerlidir Takip hukukunda kambiyo senetlerine mahsus takip yolu geçerlidir

Kambiyo Senetlerinde Def’iler Geçersizlik def’ileri İradeye ilişkin geçersizlik def’ileri Ehliyetsizlerin İmzası taklit edilenlerin Yetki verilmemiş şahsın temsil ettiği kişinin Senet metninde sonradan tahrifat yapılarak iradesi değiştirilmiş şahsın Hile ve tehdit altında imza atan şahsın Senet metninden anlaşılan def’iler Şekil şartlarına uymamadan doğan def’iler Hamilin meşru hamil olmadığı def’i Zamanaşımı def’ileri Şahsi def’iler Temel ilişkiden doğan def’iler Hata Gabin Ayıp Sözleşmenin ifa edilmediği Temel ilişki dışında taraflar arasında varolan herhangi bir ilişkiden doğan def’iler Taraflar arasında kambiyo ilişkisi ile ilgili özel anlaşmalardan doğan def’iler Hatır senedi

Poliçe ve Bononun Şekil Şartları “Poliçe” ibaresi Belli bir bedelin ödenmesine dair kayıtsız şartsız havale Muhatap Lehtar Keşidecinin imzası Keşide tarihi ve yeri Ödeme yeri Vade “Bono” ya da “emre muharrer senet” ibaresi Belli bir bedelin ödenmesine dair kayıtsız şartsız ödeme taahhüdü Lehtar Düzenleyenin imzası Düzenleme yeri ve tarihi Ödeme yeri Vade

Kambiyo Senetlerinin Tedavülü: Kambiyo senetlerinin tedavülü ciro ile yapılır İlk ciro lehtar tarafından yapılmalıdır Ciro edecek kişinin (ciranta) senedin şeklen meşru hamili olarak görünmesi şarttır Ciro herhangi bir gerçek ya da tüzelkişiye yapılabilir. Cironun kime yapıldığı ciroda gösterilmişse buna “tam ciro” denir. Kime yapıldığı gösterilmemiş cirolar ise “beyaz ciro”dur Ciro senette daha önceden imzası olan bir kişiye de yapılabilir. Keşideciye, lehtara, muhataba ya da önceki bir cirantaya yapılacak cirolar geçerlidir

Cironun Şekli: Ciro senet veya alonj üzerine yazılır ve ciranta tarafından imzalanır Uygulamada ciro senedin arka yüzüne yapılır ama senedin ön yüzüne de yapılması mümkündür Ama senedin arka yüzüne atılan imza kural olarak ciro kabul edilirken, ön yüzüne ciro şerhi yazılmadan atılan imzalar “aval” olarak kabul edilir Ciro beyanının isim, tarih veya bedel ihtiva etmesine gerek yoktur; “emre” kelimesinin yazılması veya ciro mahallinin belirtilmesi de gerekmez

Cironun Çeşitleri (1): Şekil Yönünden Tam ciro Beyaz ciro Vadeyi bekleyip ödemeyi isteyebilir Senedi tam veya beyaz ciro ile devredebilir Beyaz ciro Ciroyu kendi adına doldurabilir Senedi hamiline yazılı senet gibi elden devredebilir

Cironun Çeşitleri (2) Amaç Yönünden Temlik cirosu Tahsil cirosu Temlik fonksiyonu Teşhis fonksiyonu Garanti fonksiyonu Tahsil cirosu Rehin cirosu

Ödeme İçin İbraz: Senedin kendisinin ödenmek üzere ibraz edilmesi gerekir İbraz ödeme yerinde yapılır Senet ödeme gününde ya da en geç ödeme gününü takip eden iki iş günü içinde ibraz edilir Ödeme günü ve vade günü her zaman aynı gün olmak zorunda değildir Ödeme için ibraz poliçenin şeklen meşru hamili tarafından yapılabilir

İbrazın Sonuçları: İbraz senedin borçlusunu mütemerrit hale getirir Müracaat borçluları için temerrüt ihtar ile başlar Süresi içinde yapılan ibraz ve protesto ile hamil müracaat borçlularına başvurma hakkını elde eder.

Senedin Ödenmesi: Senedin tam ödenmesiyle ödeyen borçlu senedin iadesini ve üzerine ödendi şerhi konulmasını talep etme hakkına sahiptir Senedin kısmen ödenmesi de mümkündür. Senet hamili kısmi ödemeyi reddedemez. Kısmi ödeme halinde senedi iade mecburiyeti yoktur, ancak yapılan ödeme senet özerinde gösterilir Alacaklı, senet borçlusunun vadeden önce ödemede bulunma talebini kabul etmek zorunda değildir.

Hamilin Müracaat Hakkı: Senedin ödenmemesi halinde hamil müracaat borçlularına başvurma hakkını kazanabilir Müracaat hakkının kullanılabilmesi için ödememenin tespit ettirilmesi gerekir Ödememenin tespiti poliçe ve bonolarda noterden çekilecek protesto ile olur (çeklerde çekin arkası banka tarafından yazılır) Protesto ödeme gününü takip eden iki işgünü içinde çekilmelidir Protesto çekilmesi ile hamil müteselsil sorumlu olan müracaat borçlularına herhangi bir sıra gözetmeksizin başvurabilme hakkına sahip olur

Müracaat Hakkının Kapsamı: Son hamilin müracaat hakkının kapsamı Senedin bedeli Faiz kaydı bulunan hallerde işlemiş olan faiz Vadenin gelmesinden itibaren işlemeye başlayacak olan temerrüt faizi Yapılmış olan masraflar Senet bedelinin ‰ 3’ü oranında komisyon Ödeyen müracaat borçlusunun müracaat hakkının kapsamı: Ödemiş olduğu meblağın tamamı Ödeme tarihiden itibaren işleyecek olan temerrüt faizi Senet bedelinin ‰ 2’si oranında komisyon

Müracaat borçluları ve aralarındaki ilişkiler: Hamil başvuracağı müracaat borçlusunu seçme konusunda serbesttir Ödeyen müracaat borçlusu kendinden önce gelenlere müracaat etme hakkını kazanır Ödeyen müracaat borçlusu senedin, protestonun ve bir makbuzun kendisine verilmesini talep edebilir Senet bedelini ödeyen ciranta kendisinin ve kendisinden sonra gelen borçluların cirolarını çizebilir Müracaat borçluları kendilerine henüz müracaat edilmemiş olsa bile hamile başvurarak ödemede bulunmak hakkına sahiptirler Senedin hamili ve müracaat borçluları ihbar mükellefiyeti altındadırlar

Müracaat hakkının düşmesi: Poliçelerde kabule arzın ve poliçe ve bonolarda ödeme için ibrazın zamanında yapılmaması Protestonun zamanında düzenlenmemesi

Zamanaşımı: Süreler Poliçede kabul etmiş olan muhataba (bonoda düzenleyene) karşı açılacak davalarda zamanaşımı süresi vadeden itibaren 3 yıldır Son hamilin müracaat borçlularına karşı açacağı davalarda zamanaşımı protesto tarihinden itibaren 1 yıldır Poliçe meblağını ödeyen cirantanın kendinden önceki müracaat borçlularına karşı açacağı davalarda zamanaşımı ödeme tarihinden ya da cirantaya açılacak dava tarihinden itibaren 6 aydır

Çeke ilişkin mevzuat: Türk Ticaret Kanunu 3167 sayılı Çek Kanunu

Çekin Hukuki Mahiyeti: Çek de poliçe gibi bir havaledir Çek bir ödeme vasıtasıdır Çek sadece bir “banka” üzerine çekilebilir Çekte “kabul” yoktur Çekte “muhatabın cirosu” batıldır Çek “görüldüğünde” ödenir Çekte “ibraz süreleri” çok kısadır Çek “hamiline yazılı” olarak düzenlenebilir Çekte “ödenmeme” halinde ödememenin tespiti çekin arkası yazılarak yapılabilir Çekin “karşılıksızlık” nedeniyle ödenmemesi cezai bir takım sonuçlar doğurur

Çekte Şekil Şartları: “Çek” kelimesi Muayyen bir bedelin ödenmesine dair kayıtsız şartsız havale Muhatap Ödeme yeri Keşide günü ve yeri Keşidecinin imzası Keşidecinin vergi sicil numarası

Çekin Tedavülü: Muhatabın cirosu batıldır Muhataba yapılan ciro makbuz hükmündedir Çekte rehin cirosu yapılamaz Hamiline yazılı çekin cirosu mümkündür

Çekte Ödeme: Çekin ödenmek üzere ibrazı İbraz mahalli Çek çekle işleyen hesabın bulunduğu bankanın herhangi bir şubesine ibraz edilebilir. Takas odasına yapılan ibrazlar da geçerli sayılır İleri tarihli (vadeli – Postdate) çekler Çek düzenlenirken keşide tarihi ileri bir tarih olarak yazılabilir Üzerinde yazılı keşide tarihinden önce ödenmek üzere bankaya ibraz edilen çekler ibraz tarihinde ödenir 5838 sayılı Kanun ile getirilen düzenlemeye göre, “31/12/2009 tarihine kadar, üzerinde yazılı keşide tarihinden önce çekin ödenmek için muhatap bankaya ibrazı geçersizdir.” İbraz süresi Çekin keşidesinden itibaren belli bir süre geçmeden ödenmek üzere muhataba ibrazı lazımdır Çek keşide edildiği yerde ödenecekse ibraz süresi on gündür Çek keşide edildiği yerden başka bir mahalde ödenecekse ibraz süresi bir aydır Çek keşide edildiği kıtadan başka bir kıtada ödenecekse ibraz süresi üç aydır Çek ibraz süresi içinde ibraz edilmediği takdirde hamil, keşideciye ve cirantalara karşı müracaat hakkını kaybeder

İbraz Süresi Geçtikten Sonra İbraz Edilen Çekler: Keşideci çekten caymamışsa, banka ibraz süresi geçtikten sonra kendisine ibraz edilen çeki ödeyip ödememekte serbesttir Çekten cayma keşideci tarafından bankaya çeki ödememesi konusunda verilen ve ancak ibraz süresi sonunda hüküm ifade edecek olan bir talimattır Banka cayılmış bir çeki ödeyemez İbraz süresi geçtikten sonra hesapta karşılık yoksa banka ibraz edilen çekin arkasını yazamaz

Çekte Ödeme Yasağı (5838 sayılı Kanun ile yürürlükten kaldırılmıştır): Keşideci çekin kendisinin veya üçüncü kişinin elinden rızası olmaksızın çıkmış olduğu gerekçesiyle muhatabı çeki ödemekten men edebilir Çek rıza olmaksızın elden çıkmış olmalıdır Keşideci ödemeden men talimatı vermelidir Banka bu talimat karşısında başka bir formaliteye gerek olmaksızın çeki ödememekle yükümlüdür

Çekin Ödenmemesi: Çekin şekil şartlarını taşımaması İbraz edenin meşru hamil olmaması Çekin sahte veya tahrif edilmiş olması Çekle işleyen hesap üzerinde tedbir kararı, haciz veya rehin bulunması Çekte karşılıksızlık: Tam karşılıksızlık Kısmi karşılıksızlık

Karşılığı olmayan çekin ödenmesi: Banka her bir çek yaprağı için hamilin en az 470 YTL tutarında tatmin edileceğini garanti eder (Çek Kanunu tarafından bankaya yüklenen ödeme mecburiyeti) Bunun dışında banka çekin tamamını keşideciye kredi açarak ödeyebilir

Karşılıksız Çek Halinde Bankanın ve T. C Karşılıksız Çek Halinde Bankanın ve T.C. Merkez Bankası’nın Yapması Gereken İşlemler: Muhatap banka çekin karşılıksız olduğunu belirtilerek arkasını yazar Düzeltme hakkı kullanılmadığı takdirde, muhatap banka bunun için gerekli sürenin bitiminden itibaren 10 gün içinde hesap sahibine aldığı çek karnelerini iade etmesini bildirir Muhatap banka karşılıksız çek halinde, ibraz tarihinden itibaren 10 gün içinde, hesap sahibi ile ilgili bilgileri T.C. Merkez Bankası’na bildirir Düzeltme hakkı kullanılırsa bu da 10 gün içinde T.C. Merkez Bankası’na bildirilir T.C. Merkez Bankası kendisine bildirilen hususları 15 gün içinde bütün bankalara aktarır Çek hesabı açtırmaya ilişkin yasaklamalar ve bu yasakların kaldırılmasına dair mahkeme kararları da T.C. Merkez Bankası’na bildirilir

Düzeltme Hakkı: Çekte yazılı keşide gününe göre hesaplanacak ibraz süresinin bitim tarihinden itibaren en geç on gün içinde çekin karşılıksız kalan kısmını yüzde on tazminatı ve ibraz tarihinden ödeme gününe kadar geçen süre için hesaplanacak gecikme faizi ile birlikte ödemek suretiyle düzeltme hakkını kullanan, çek keşide etmek hakkını yeniden kazanır.

Karşılıksız Çekte Cezalar: Üzerinde yazılı keşide tarihinden önce veya ibraz süresi içinde 4 üncü madde uyarınca ibraz edildiğinde, yeterli karşılığı bulunmaması nedeniyle kısmen de olsa ödenmeyen çeki keşide eden hesap sahipleri veya yetkili temsilcileri, kanunların ayrıca suç saydığı haller saklı kalmak üzere, çek bedeli tutarı kadar ağır para cezasıyla cezalandırılırlar Bu suçtan mükerrirlere, bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası verilir.

Aşağıda belirtilen koşulların yerine getirilmesi halinde ceza davası açılmaz : Düzeltme hakkının kullanılması, Düzeltme hakkı için süre geçtikten sonra ve henüz dava açılmadan önce çek tutarı veya karşılıksız kalan kısmı ile çek tutarına veya karşılıksız kalan kısmına ait yüzde oniki tazminatın ve çekin ibrazından ödeme tarihine kadar geçen süre içinde hesaplanacak gecikme faizinin ödenmesi. Dava açıldıktan sonra hüküm verilinceye kadar geçen süre içinde, çek tutarı veya karşılıksız kalan kısmı ile çek tutarına veya karşılıksız kalan kısmına ait yüzde onbeş tazminatın ve çekin ibrazından ödeme tarihine kadar geçen süre içinde hesaplanacak gecikme faizinin ödenmesi halinde ceza davası düşer. Hüküm verildikten sonra hüküm kesinleşinceye kadar geçen süre içinde, çek tutarı veya karşılıksız kalan kısmı ile çek tutarına veya karşılıksız kalan kısmına ait yüzde onsekiz tazminatın ve çekin ibrazından ödeme tarihine kadar geçen süre içinde hesaplanacak gecikme faizinin ödenmesi halinde ceza davası düşer. Hüküm kesinleştikten sonra çek tutarı veya karşılıksız kalan kısmı ile çek tutarına veya karşılıksız kalan kısmına ait yüzde yirmi tazminatın ve çekin ibrazından ödeme tarihine kadar geçen süre içinde hesaplanacak gecikme faizinin ödenmesi halinde bütün cezaî sonuçları ile birlikte hüküm ortadan kalkar. Yukarıda belirtilen ödemeler hamile veya hamile ödenmek üzere muhatap bankaya yapılabilir.