ENGELLİLERİN SOSYAL HAKLARI Zeki KARATAŞ Sosyal Hizmet Uzmanı

YASAL DÜZENLEMELERİN HEDEFİ NEDİR? Engelli bireylere yönelik yasal düzenlemelerde ulaşılması planlanan hedef, BAĞIMSIZ YAŞAMI SAĞLAMAK olarak ele alınmaktadır. Bu bireylerin bağımsız olarak yaşayabilmeleri de büyük ölçüde sosyal becerilere sahip olmalarına bağlanmaktadır. Ancak eğitim programlarının hazırlanması ve uygulanmasında sosyal becerilerin genellikle akademik ve iş becerilerinden daha sonra ele alındığı ve bu becerilerin öğretimine önem verilmediği görülmektedir.

ÖZÜRLÜLER YASASI NE ZAMAN KABUL EDİLDİ? 1991 yılından beri sürdürüle gelen kapsamlı ve bütünlüklü Özürlüler Yasası Mücadelesi, nihayet 1 Temmuz 2005 tarihinde sonuçlanmış; TBMM tarafından oy birliği ile kabul edilen Özürlüler Yasası, Cumhurbaşkanımızın onayından geçtikten sonra 7 Temmuz 2005 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.

Kanunun Amacı Bu Kanunun amacı; özürlülüğün önlenmesi, Özürlülerin sağlık, eğitim, rehabilitasyon, istihdam, bakım ve sosyal güvenliğine ilişkin sorunlarının çözümü ile, Her bakımdan gelişmelerini ve önlerindeki engelleri kaldırmayı sağlayacak tedbirleri alarak topluma katılımlarını sağlamak ve Bu hizmetlerin koordinasyonu için gerekli düzenlemeleri yapmaktır.

Genel Esaslar Genel esaslar Madde 4- Bu Kanun kapsamında bulunan hizmetlerin yerine getirilmesinde aşağıdaki esaslara uyulur: a) Devlet, insan onur ve haysiyetinin dokunulmazlığı temelinde, özürlülerin ve özürlülüğün her tür istismarına karşı sosyal politikalar geliştirir. Özürlüler aleyhine ayrımcılık yapılamaz; ayrımcılıkla mücadele özürlülere yönelik politikaların temel esasıdır. b) Özürlülere yönelik olarak alınacak kararlarda ve verilecek hizmetlerde özürlülerin, ailelerinin ve gönüllü kuruluşların katılımı sağlanır. c) Özürlülere yönelik hizmetlerin sunumunda aile bütünlüğünün korunması esastır. d) Kurum ve kuruluşlarca özürlülere yönelik mevzuat düzenlemelerinde Özürlüler İdaresi Başkanlığının görüşünün alınması zorunludur.

4 Geçici 52 Kalıcı Maddeden Oluşan Yasada Özürlüler Lehine Neler Bulunmaktadır?

Bakım Hizmetleri Yeni Yasayla, sosyal güvenlik kurumlarına tabi olmayan, bakıma muhtaç özürlülerden ailesini kaybetmiş olanlar ile ailesi ekonomik veya sosyal yoksunluk içerisinde bulunanlara bakım hizmetinin resmi veya özel bakım kurumlarında yada ikametlerinde verilmesi sağlanmaktadır. (Madde 30).

Bakım Ücreti Bakıma muhtaç özürlülere sunulacak bakım hizmetinin karşılığı olarak her ay için kişi başına belirlenecek tutar, iki aylık net asgari ücretten fazla olamayacak; Kurumca bakılamayanların bakım ücreti, bu amaçla Kurum bütçesine konulacak ödenekten karşılanacaktır. Bugünkü asgari ücret düşünüldüğünde, bakıma muhtaç özürlü için kişi başına aylık olarak en fazla 750 YTL harcanabilecektir.

İstihdam İstihdam Madde 14- İşe alımda; iş seçiminden, başvuru formları, seçim süreci, teknik değerlendirme, önerilen çalışma süreleri ve şartlarına kadar olan safhaların hiçbirinde özürlülerin aleyhine ayrımcı uygulamalarda bulunulamaz. Çalışan özürlülerin aleyhinde sonuç doğuracak şekilde, özrüyle ilgili olarak diğer kişilerden farklı muamelede bulunulamaz.

Korumalı İşyerleri Özürlülük durumları sebebiyle işgücü piyasasına kazandırılmaları güç olan özürlülerin istihdamı, öncelikle korumalı işyerleri aracılığıyla sağlanır.

Özürlü Çalıştırma Zorunluluğu (Özel İşyerleri) İşverenler 50 veya daha fazla işçi çalıştırdıkları işyerlerinde % 3 oranında özürlü işçiyi meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlüdürler. İşverenler, çalıştırmakla yükümlü oldukları işçileri Türkiye İş Kurumu aracılığıyla sağlayacaklardır.

Kamu İşyerleri Kamu kurum ve kuruluşları, çalıştırdıkları personele ait kadrolarda %3 oranında özürlü çalıştırmak zorundadır. %3’ün hesaplanmasında ilgili kurum ve kuruluşların (taşra teşkilatı dahil) toplam dolu kadro sayısı dikkate alınır. Bu haktan yararlanabilmek için bu kurum ve kuruluşların açtıkları sınavlara girmek gerekir.

Özürlü Maaşları: (madde 25) 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun’da önemli sayılabilecek değişiklikler gerçekleştirilmiştir. Buna göre, bakmakla yükümlü kimsesi bulunmayan ağır derecedeki özürlüler, 65 yaşını doldurmuş vatandaşlarımızın almakta olduğu aylığın % 300’ünü; işe yerleştirilememiş olan, bakmakla yükümlü kimsesi bulunmayan özürlüler ile 18 yaşın altındaki özürlülerin bu özürlüye bakmakla yükümlü olan yakınları ise % 200’ünü alacaklardır.

3 Aylık Maaş Miktarları-2005 1550x0,0416=64,48x300 193,44 YTL. 1550x0,0416=64,48x200 128,96 YTL. 1550x0,0416=64,48x200 128,96 YTL.

Sakatlık Oranı Emekli Sandığı Mevzuatına göre sakatlar sakatlık oranı %70 ve üzeri, sakatlık oranı %40 ve %70 arasında olmak üzere iki kategoriye ayırmaktadır. Birinci grup ağır sakatlıkları, ikinci grup ise hafif derecedeki sakatlıkları oluşturmaktadır.

Özür Derecesi

Maaş Hesabı Kriterleri Bu durumda uygulamada özürlünün tam teşekküllü hastaneden almış olduğu sakatlık raporuna bakılacak; sakatlık oranı %70’in üzerinde olanlar ağır derecede sakat sayılarak alınmakta olan aylığın %300’üne hak kazanacaktır. Geriye kalan tüm sakatlara bu oran %200 olarak ödenecektir.

Maaş Almaya Hakkım Var Mı? Muhtaç aylığı almakta iken evlenen bayanlar, eşleri de bu kanunun öngördüğü koşulları taşıyorlarsa aylıklarını almaya devam edeceklerdir. 18 yaşından küçük özürlülerin bakmakla yükümlü yakını kavramından, bakım ilişkisi fiilen kurulmuş olan velisi yada vasisi anlaşılacaktır.

Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Hizmeti’nden Kimler Yararlanabilecek? Halen Emekli Sandığı ve SSK çalışanlarının Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezleri’nde destek eğitimi gören özürlü çocuklarına aylık ortalama 350 YTL olarak yapılan eğitim ve gelişim yardımı, 1 Haziran 2006 tarihinden itibaren Milli Eğitim Bakanlığı tarafından tüm Türk vatandaşlarının özürlü çocukları için yapılmaya başlanacaktır. (Madde 35)

Özürlü Çocukların Eğitimleri Böylece, bir yandan eğitim ve gelişim yardımının kapsamı, sosyal güvenlik kuruluşlarına bağlı olsun olmasın tüm özürlü çocukları içine alacak biçimde genişletilmiştir. Öte yandan tek bir bakanlığın bünyesine alınmak suretiyle bu merkezlerin kuruluş koşullarında, hizmetlerinde ve denetimlerinde standardizasyon sağlanmaktadır.

KDV İndirimi… Özürlülerin eğitimleri, meslekleri, günlük yaşamları için özel olarak üretilmiş her türlü araç-gereç ve özel bilgisayar programları KDV’den muaf tutulmuştur. (Madde 32) Böylece özürlülerin eğitimlerinde, mesleklerinde ve günlük yaşamlarında kullandıkları ve kendileri için özel olarak üretilmiş olan kabartma ve sesli kitap, beyaz baston, saat gibi araç gereçler özürlü açısından bir miktar ucuzlatılmış olmaktadır.

Emlak Vergisi İndirimi Özürlülerin 200 m²’ye kadar sahip oldukları konutlarından alınmakta olan emlak vergisinin sıfıra kadar düşürülmesi için Bakanlar Kurulu’na yetki verilmiştir. (Madde 22)

Ayrımcılık Yasal Olarak Sona Erdi Yeni Özürlüler Yasası ile özürlülere yönelik ayrımcılık yasaklanarak ve cezai yaptırıma bağlanarak çağdaş bir anlayış benimsenmiştir. Böylece himayecilik anlayışı henüz uygulamada değilse bile en azından yasal planda terk edilmiş olmakta; özürlülerin her alanda bağımsızlıklarını elde edebilecekleri bir yasal ortam oluşturulmaktadır.

Noterlik İşlemleri Uzun yıllardan beri görme engellilerin noterlik işlemlerinde ve borçlandırıcı işlemlerinde iki tanık bulundurulma zorunluluğu, çeşitli alanlarda çalışmakta olan özürlülerin mesleklerini icra sırasında büyük sıkıntılarla karşılaşmasına yol açmakta, rencide edici durumların ortaya çıkmasına neden olmaktaydı. Noterlik Kanunu’nda, Türk Ticaret Kanunu’nda ve Borçlar Kanunu’nda yapılan değişikliklerle bu zorunluluk ortadan kaldırılmış; noterlik ve borçlandırıcı işlemlerde iki tanık bulundurulması keyfiyeti, görme özürlünün kendisine bırakılmıştır. (Madde 23-50)

Ayrımcılık Yapana CEZA! Yasada Türk Ceza Kanunu’nun “Ayrımcılık” başlıklı 122. maddesiyle getirilen “dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep vb.” nedenlerle ayrımcılık yapılması halinde 6 aydan 1 yıla kadar hapis cezası veya adli para cezası öngörülmesine ilişkin düzenleme, “özürlülük” nedeniyle ayrımcılık yapılmasını da kapsayacak şekilde genişletilmiş olmaktadır. Yani bundan böyle Özürlülere herhangi bir alanda ayrımcılık uygulayan kişi ve kuruluşlar (bu kuruluşların yöneticileri) ceza tehdidi altında olacaklardır.

Velayetin Reddi Yine Türk Medeni Kanunu’nun 348. maddesinde velayetin reddi nedenleri arasında sayılan “özürlülük” velayetin reddi nedenleri arasından çıkartılmaktadır.

Konutların Özürlülerin Ulaşımına Uygun Hale Getirilmesi Kat mülkiyeti yasasında değişiklik yapılarak özürlülerin kullanmakta olduğu konutlarda onların durumlarına uygun proje tadilatı kolaylaştırılmıştır. Ancak yapılacak tadilattan doğan masrafların nasıl karşılanacağı belirtilmediği için bu konuya ilişkin çıkartılması gereken yönetmelik beklenmektedir.

Erişilebilirlik Geçici Madde 2- Kamu kurum ve kuruluşlarına ait mevcut resmî yapılar, mevcut tüm yol, kaldırım, yaya geçidi, açık ve yeşil alanlar, spor alanları ve benzeri sosyal ve kültürel alt yapı alanları ile gerçek ve tüzel kişiler tarafından yapılmış ve umuma açık hizmet veren her türlü yapılar bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren yedi yıl içinde özürlülerin erişebilirliğine uygun duruma getirilir.

Ulaşım Sorunu Geçici Madde 3- Büyükşehir belediyeleri ve belediyeler, şehir içinde kendilerince sunulan ya da denetimlerinde olan toplu taşıma hizmetlerinin özürlülerin erişilebilirliğine uygun olması için gereken tedbirleri alır. Mevcut özel ve kamu toplu taşıma araçları, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren yedi yıl içinde özürlüler için erişilebilir duruma getirilir.

Özürlülerin Devlet Memuru Olması Halinde… 657 sayılı yasada değişiklik yapılarak özürlülerin meslekleri ile ilgili görevlere atanmaları yasa hükmü haline getirilmiş olmakta; özürlü çocuklarının yada yakınlarının eğitim ve rehabilitasyon olanaklarını sağlama amacına yönelik olarak tayin kolaylıkları getirilmektedir.

Özürlülere ayrılmış park yerleri 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’nda yapılan değişiklikle özürlülere ayrılmış park yerlerine park etme yasağı ile ilgili cezalar iki misline çıkarılmak suretiyle motorlu taşıt sahibi özürlülerin günlük yaşamlarında rahatlama sağlayacak bir önlem getirilmiş olmaktadır.

Engelliler ve Spor 3289 sayılı Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü’nün Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunu’nda yapılan değişiklikle spor tesislerinde özürlülerin durumuna uygun tadilatın yapılması, eğitim programlarının belirlenmesi sağlanarak özürlülerin spor etkinliklerinin önündeki engellerin kaldırılması öngörülmüştür.

Kalıtsal Hastalıklar 3960 sayılı Kalıtsal Hastalıklarla Mücadele Kanunu’nda yapılan değişiklikle, kalıtsal hastalıklar ve özürlülüğe yol açan hastalıklar koruyucu sağlık hizmetleri kapsamına alınmış ve bu doğrultuda yapılacak harcamalar devlet tarafından üstlenilmiştir.

TV’de Ayrımcılık ve İstismar Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanunu’nda yapılan değişiklikle özürlüler de ayrımcılığa ve istismara karşı koruma kapsamına alınmışlardır.

Özürlü Hizmet Birimleri Büyükşehir Belediyesi Kanununa ek madde yapılarak; Büyükşehir Belediyeleri’nde özürlülerle ilgili bilgilendirme, bilinçlendirme, yönlendirme, danışmanlık, sosyal ve mesleki rehabilitasyon hizmetleri vermek üzere özürlü hizmet birimleri oluşturulması öngörülmüştür.