FUNDA CANIMOĞLU MALİYE-A MODERN BÜTÇELEME SİSTEMLERİNE GEÇİŞİ SAĞLAYICI DENEMELER -MİLLİ BÜTÇELER -YATIRIM BÜTÇELERİ

MODERN BÜTÇE SİSTEMİ Devletin ekonomik hayatta üstlendiği fonksiyonların giderek artmasına paralel olarak ekonomik politikaların en etkili araçlarından biri olan bütçe sisteminde de büyük gelişmeler olmuştur. İlk olarak birinci dünya savaşının arkasından 1929 Büyük Ekonomik Buhran ve daha sonra ikinci dünya savaşının ortaya çıkardığı şartlar, devletin iktisadi hayat içerisinde daha etkin görev olmasına neden olmuştur.

Diğer taraftan, sosyal devlet anlaşışında meydana gelen gelişmeler, başka bir deyişle, devletin toplumun her kesimine yardım elini uzatma düşüncesini benimsemesi ve teknolojik alanda meydana gelen gelişmelerin ülkeye kazandırılması gibi hususlar; bir yandan kamu harcamalarının artmasına sebep olurken diğer yandan devletin ekonomiye müdahale boyutunun genişlemesine neden olmuştur.

Kamu harcamalarının giderek artması, yapılan harcamaların etkinlik ve verimlilik yönünden de ele alınması hususunu gündeme getirmiştir. Bu yüzden, ülke yönetimini elinde bulunduranlar, devamlı değişen şartlara uygun bir bütçe sistemini geliştirmeyi önemli bir görev saymışlardır. Böylece, istenen hedeflere en kısa zamanda ve en az kaynak kullanımı ile ulaşmayı sağlayacak yeni bütçe sistemleri geliştirilmiştir.

A.MİLLİ BÜTÇE Milli bütçe, bir ülkede, kamu ve özel sektörle birlikte tüm ekonomik birimlerin gelir ve gider tahminlerini gösteren bütçedir. Milli bütçenin hazırlanmasındaki amaç, devletin uyguladığı ekonomi politikalarının etkilerini ölçmek, uygulanan politikalarda görülen sapmaları düzeltmek ve ortaya çıkan sonuçların değerlendirilmesine imkan sağlamaktır.

Milli bütçe, yıllık milli gelir hesaplarının sonuçlarını veren milli muhasebe kayıtlarını da yansıtır. Milli muhasebe verilerinin ortaya konulması ile genel ekonomik hayatın işleyişi rakamsal olarak ortaya konulur. Milli muhasebe kayıtları mevcut yapıyı ortaya koyar. Milli bütçe ise, geleceğe ilişkin tahminleri yansıtır.

B.YATIRIM BÜTÇESİ Yatırım bütçesi sistemi, devletin her geçen gün ekonomik hayata daha fazla müdahale etmesinin gerekmesi nedeniyle harcamalarının çeşitlenmesi ve bu sebeple yatırımlar için ayrı bütçeler hazırlanması ihtiyacından doğmuştur. Yatırım harcaması devletin malvarlığında değişiklik yapmayan, sadece malvarlığının bileşimini değiştiren harcamalardır. Ayrıca bu harcamaların diğer devlet harcamalarından farkı, gelecekte gelir getirmeleri beklenen sermaye birikimini kapsamasıdır.

Devlet harcamaları içinde yatırım harcamaları için ayrı bir bütçe yapılması, harcamaların maliyetlerinin tespitini, çok yönlü analizlerin yapılmasını ve bunların denetimini kolaylaştırmaktadır. Yatırım bütçesi ve bu bütçelerin hazırlanma şekli uzun vadeli planlamayla ilgilidir. Bu bakımdan yatırım bütçesi kaynakların etkin kullanımını ve geliştirilmesini de içermektedir.

Yatırım bütçeleri devletin net değerlerindeki değişikliklerin izlenmesi için de kullanılabilmektedir. Yatırım bütçesi sistemi yatırımların korunması için yapılan harcamaları göstermesi ve yatırım harcamaları toplamının bir arada görülmesini sağlaması bakımından milli gelirdeki devletin yatırım unsurlarının ağırlığı ve gelişiminin izlenmesini de sağlamaktadır.

Yatırım bütçesinin en eski uygulamaları İskandinav ülkelerinde, özellikle de İsveç’te görülmüştür. 1930’lu yıllarda Danimarka, Finlandiya, İzlanda ve İngiltere’de yatırım bütçesi uygulama örnekleri görülmektedir. Amerika Birleşik Devletleri’nde ise yatırım bütçesi bazı eyaletler ve yönetimler düzeyinde uygulanmaktadır. Yunanistan bütçe sisteminde ise, merkezi hükümet bütçesi olağan bütçe ve kamu yatırım bütçesi olarak ikili bir yapı görülmektedir.

Ülkemizde yatırım bütçesi uygulaması kullanılmamıştır. Devletin yaptığı yatırım harcamaları bütçe içinde diğer harcamalardan ayrı bir harcama gurubu olarak düzenlenmiştir.