METEKSAN AŞ. KİMYASALLARLA ÇALIŞMADA SAĞLIK GÜVENLİK ÖNLEMLERİ EĞİTİMİ MERYEM KARAN KİM.YÜK. MÜH. İSG UZMANI

KİMYASAL MADDE KULLANIMI 20.yy.da kimya endüstrisindeki teknolojik gelişmeler ile kimyasal ürünler,insan sağlığını ve yaşan sürecini büyük ölçüde iyileştirmiş,tarımsal üretimi arttırmış, konforu imkanları ve genel yaşam kalitesini yükseltmiştir. Ancak sürekli olarak ortaya çıkan yeni kimyasal ürünler ve bunların atıkları ve uzun vadeli etkileri insan sağlığı ve çevre açısından tehdit oluşturmuştur.

KİMYASALLARIN ADLANDIRILMASI 1-BİLİMSEL İSMLERİ Etil alkol Etanol Vb. 2- TİCARİ İSİMLERİ Kerozen- gazyağı Sodyum hidroksit-Kostik Vb.

KİMYASAL MADDELERİN FİZİKSEL HALLERİ 1-KATI 2-SIVI 3-GAZ

KATI KİMYASALLAR Kimyasal zehirlenmeye yol açma olasılığı endüşük kimyasal maddeler katı biçiminde olan maddelerdir.ancak katı maddelerden bazıları deriye veya yiyeceğe bulaştığı zaman ve siz bunları yuttuğunuzda zehirlenmeye neden olabilirler. BU DURUMDA KİŞİSEL HİJYEN ÇOK ÖNEMLİDİR. Katı maddelerde en büyük tehlike bazı iş süreçlerinin bunları daha tehlikeli biçime dönüştürebilmesidir. Örnek: doğranmakta olan kereste daha tehlikeli talaşa dönüşebilir ve solunum yolu ile vücuda girebilir.Kaynak çubukları dumana ve kaynak gazlarına dönüşebilir.

TOZLAR: Havada asılı olarak kalabilen, büyüklüğü 0.1-25 mikron arasında değişen katı partikülleri ifade eder. 5 mikronun üzerindeki tozlar genellikle solunum problemi oluşturacak kadar uzun süre havada asılı kalmazlar. Toz maruziyetini doğru olarak değerlendirebilmek için; kimyasal bileşimini,patikül büyüklüğünü,havadaki toz konsantrasyonunu gibi pek çok faktörün iyi bilinmesi gerekir. 5 – 10 mikron arasında bulunan tozlar akciğerlere kadar ulaşarak çeşitli akciğer rahatsızlıklarının oluşmasına neden olaktadırlar. Bazı durumlarda tozlar patlayabilir.(organik kökenli olan tozlar) İşyerinde tozun” güvenli” düzeylerde tutulması için gerekli önlemler alınmalıdır.

TOZ PATLAMASI Tozların insan sağlı üzerine zararlı etkilerinin yanısıra bazı konsantrasyonlarının havaya karışması sonucu kapalı alanlarda meydana getirebileceği patlama tehlikesi vardır. Yanabilen tozla hava belirli oranlarda karıştıklarında bir alev yada kıvılcımla temasa gelirlerse patlama olur. Un, şeker, nişasta vb. gibi yanıcı organik tozların hava ile belirli oranalrda karışımı patlayıcı özellik gösterir. Alüminyum, Mağnezyum gibi bazı metal tozlarıda havayla karıştıklarında patlayıcı karışımlar oluşturabilirler. Toz patlaması genellikle iki kademeli olur. İlk kademe belli bir yerde oluşan toz bulutunun patlamasıdır. Bu ilk patlama ile işyerinin geniş bir alanda çökmüş bulunan tozu havaya kaldırarak daha büyük bir toz bulutu oluşturur. Oluşan bulut ilk patlamanın etkisiyle yeniden tutuşarak daha büyük bir patlamaya neden olur.

SIVI KİMYASALLLAR Sıvı kimyasalların çoğu, solunabilen ve kimyasal maddenin türüne bağlı olarak çok toksik olabilen buharlar çıkartırlar. Sıvı kimyasallar,deri ve solunum yolu ile vücuda alınırlar. Bazı sıvı kimyasalllar deride ani tahribata neden olabilirler.diğer bazı sıvı kimyasalllar deriden geçerek doğrudan doğruya kana karışırlar, ve vücudun çeşitli bölgelerinde tahribata yol açabilirler. Benzen,Trikloretilen,Aseton,Toluen,Ksilen,Halojenli hidrokarbonlar,alkoller, eterler,ketonlar vb.kimyasal madde buharlarıiş yeri havasına karıştığında yeterli güvenlik önlemleri alınmadan sürekli çalışan işçilerde; Böbrek, karaciğer,sinir ve kan yapıcı sistemlerde ciddi bozukluklar oluşabilir. Bunların yanısıra endüstride kullanılan çözücüler kolay tutuşabilir olduklarından yangınlara neden olabilmektedirler. Sıvı kimyasallarla çalışılırken dikkatli olunmalı etkili kontrol önlemleri uygulanmalıdır.

Bu nedenle; herşeyden önce parlayıcı, sağlığa zararlı solventlerin kullanıldığı ve depolandığı binaların mümkünse tek katlı, yanmaz malzemeden yapılmış olması çok önemlidir. Depolarda elektrik tesisatı exproof olmalıdır. Depolarda uygun sayıda yangın söndürücü tüp bulundurulmalıdır. Çalışan personele uygun eğitimler aldırılması sağlanmalıdır.

GAZLAR Bazı kimyasallar normal koşullarda gaz halinde bulunurlar. Katı ve sıvı kimyasallarda ısıtıldıklarında gaz haline geçebilirler. Rengi ve kokusu nedeniyle bazı kimyasalları kolayca farkedebiliriz.ancak renksiz ve kokusuz gazlarda vardır. Bunlar özel ekipmanlar kullanılarak tespit edilir. Bazanda kokusuz gazlar içerisine kokulandırıcı maddeler ilave edilerek algılanabilir hale getirilir. Gazlar ortamda solunabilir Bazı gazlar anında tahriş eder Bazı gazların sağlık üzerine etkileri ise sağlığınız önemli derecede bozulduktan sonra ortaya çıkar Gazlar parlayıcı ve patlayıcı olabilirler. Bu gibi ortamlarda yapılan çalışmalarda gerekli teknik önlemlerin alınmış olması gerekir.

KİMYASALLARIN ÇEVREYE ETKİLERİ Bu gün bütün ülkeler kimyasal atık sorunu ile mücadele etmekte ve kimyasal atıklardan kalıcı ve aynı zamanda güvenli bir şekilde kurtulmanın yollarını aramaktadır. İşyerimizdeki kimyasal maddeler veya kirletici maddeleri giyisilerimizle saçımızla veya cildimizle eve taşıdığınızda ailemizde işyerimizdeki tehlikelere maruz kalırlar. Bunu önlemek için mümkünse iş yerini terketmeden önce duş alın ve gerekiyorsa giyisilerinizi değiştirin. Kirli giyisilerinizi iş yerinde bırakın. Eve götürülecekse ailenizin çamaşırları ile birlikte yıkamayın. Bu giyisilerle eve götürdüğünüz miktarı önemseyin. Aylar sonra çok düşük maruziyet birikerek yüksek düzeyde bir maruziyete ulaşır. Ciddi rahatsızlıklara neden olabilir.

KİMYASALLARLA ÇALIŞMALARDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR 1-ETİKET BİLGİLERİNİN OKUNMASI 2-MSDS KULLANMA

TEHLİKELİ KİMYASALLARIN ETİKETLENMESİNDE KULLANILAN SEMBOLLERVE ANLAMLARI Tehlikeli kimyasal madde : Patlayıcı, Oksitleyici, Çok kolay alevlenir, Kolay alevlenir, Alevlenir, Toksik, Çok toksik, Zararlı, Aşındırıcı, Tahriş edici, Alerjik, Kanserojen, Mutajen, Üreme için toksik ve çevre için tehlikeli özelliklerden bir veya birkaçına sahip maddeler,

AVRUPA TEHLİKE SEMBOLLERİ • Patlayıcı, (Explosive-E ) Özelliği: Ürünün özelliğine bağlı olarak ısı, kıvılcım,başka maddelerle temas veya sürtünme patlamaya neden olabilir. Önlem: Ateşten,ısıdan,darbeden, sürtünmeden uzak tutulmalıdır

• Oksitleyici, (Oxidising-O) Özelliği: -Parlayıcı ve patlayıcı maddelerin var olduğu yerde patlama tehlikesi ve/veya yangın tehlikesi taşır. -Odun gibi yanıcı maddelere temas ettiği zaman patlamaya neden olabilir,veya çok tehlikeli reaksiyonlar oluşturabilir. -Fuel-oil gibi yanıcı maddelerle temas ettiği zaman patlamaya neden olabilir. ,veya çok tehlikeli reaksiyonlar oluşturabilirler. Önlem: Yanıcı maddelerden uzak tutulmalıdır. Bu tür maddeler alev aldıktan sonra müdahale etmek zordur.

Çıplak ateşten,kıvılcımdan ve ısı kaynağından uzak tutulmalıdır. flammable (F) Özelliği: Parlama noktası 21C nin altında olan maddelerdir.herhangi bir ısı kaynağı ile temasta kolayca tutuşabilirler. Sıcaklık/ısı kıvılcım veya alev ile etkilendiğinde veya sürtünme sonucu yangına neden olabilirler. Önlem: Çıplak ateşten,kıvılcımdan ve ısı kaynağından uzak tutulmalıdır.

Extremely flammable (F+) Çok yanıcı olup 0 C altında bile kolaylıkla kıvılcımla,statik elektrikle tutuşabilen maddelerdir. Örnek: solvent,tiner.Vb. Önlem: Çıplak ateşten,kıvılcımdan ve ısı kaynağından uzak tutulmalıdır.

Toxic-T Özelliği: Solunduğunda,yutulduğunda ve deriye temas ettiği durumlarda sağlığa zarar verebilir,hatta öldürücü olabilir. Önlem: İnsan vücuduyla temasından kaçınılmalıdır. Temas edilmesi halinde derhal tıbbi yardım alınız.

Very toxic (T+) Özelliği: Solunduğunda,yutulduğunda ve deriye temas ettiği durumlarda kanserojen etk,ilerde dahil olmak üzere kronik etkilere neden olabilen maddelerdir.

• Zararlı (Harmful)- Xn) Özelliği: Solunduğunda,yutulduğunda ve deriye temas ettiği durumlarda sağlığa zarar verebilir. Önlem: İnsan vücudu ile teması engellenmelidir

Irritant (Xi)-Tahriş edici Solunursa tehlikeli olabilir Uzun süreli maruziyetlerde dokularda ciddi yaralanmalara neden olabilir. Diğer maddelerle reaksiyona girebilir.

• Korozif (Corrosive-C) Özelliği: Dokularda ciddi yaralanmalara neden olabilir. Temas ettiğinde ciddi göz ve deri tahrişine neden olabilir. Diğer maddelerle reaksiyona girebilir. Önlem: Gözleri,deriyi ve kıyafetleri korumak için özel önlem alınmalıdır. Buharlar solunmamalıdır. İyi hissedilmediğinde tıbbi yardım alınmalıdır.

• Kanserojen (Carcinogenic, Categories 1 and 2- T) •Kanserojen (Carcinogenic, Category 3-Xn)

• Mutajenik (Mutagenic, Categories 1 and 2- T ) • Mutajenik (Mutagenic, Category 3-Xn)

• Üreme açısından toksik (Categories 1 and 2-T) • Üreme açısından toksik (Category 3- Xn )

• Çevre için tehlikeli (Dangerous for the Environment-N)­ Özelliği: Bu tür maddelerin ortamda bulunması,doğal dengenin değişmesi açısından ekolojik sisteme hemen veya gecikmiş zarar verebilir. Ozon tabakası için tehlikelidir. Önlem: Risk göz önüne alınarak bu tür maddelerin toprakla ve çevreyle teması engellenmelidir.

MSDS BİLGİLERİ 16 standard başlık altında toplanan bilgiler verilir. 1. Madde / Müstahzar ve Şirket / İş Sahibinin Tanıtımı , 2. Bileşimi / İçindekiler Hakkında Bilgi, 3. Tehlikelerin Tanıtımı, 4. İlk Yardım Tedbirleri, 5. Yangınla Mücadele Tedbirleri, 6. Kaza Sonucu Yayılmaya Karşı Tedbirler, 7. Kullanma ve Depolama, 8. Maruz Kalma Kontrolleri / Kişisel Korunma, 9. Fiziksel ve Kimyasal Özellikler,

10. Kararlılık ve Tepkime , 11. Toksikolojik Bilgi, 12. Ekolojik Bilgi, 13. Bertaraf Bilgileri, 14. Taşımacılık Bilgisi, 15. Mevzuat Bilgisi, 16. Diğer Bilgiler,

İŞ YERİNDE ALINMASI GEREKEN TEKNİK ÖNLEMLER KİMYASAL MADDELERLE ÇALIŞMALARDA SAĞLIK VE GÜVENLİK ÖNLEMLERİ HAKKINDA YÖNETMELİK

İşverenin Yükümlülükleri İşveren, kimyasal maddelerle çalışmalarda, İşçilerin bu maddelere maruziyetini önlemek, Bunun mümkün olmadığı hallerde en aza indirmek, Tehlikelerinden korumak, için gerekli tüm önlemleri almakla yükümlüdür

Risk Değerlendirmesi İşveren, işyerinde tehlikeli kimyasal madde bulunup bulunmadığını tespit etmek ve tehlikeli kimyasal madde bulunması halinde, işçilerin sağlık ve güvenliği yönünden olumsuz etkilerini belirlemek üzere, risk değerlendirmesi yapmakla yükümlüdür

İşçilerin Görüşlerinin Alınması ve Katılımının Sağlanması İşveren, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği’ne uygun olarak işçilerin veya temsilcilerinin görüşlerini alacak ve katılımlarını sağlayacaktır

İşçilerin Eğitimi ve Bilgilendirilmesi İşveren, İşyerinde Risk değerlendirmesi sonucunda elde edilen bilgiler ve çalışma koşullarında önemli bir değişiklik olması halinde gerekli yeni bilgiler sağlamak ve çalışan personelini bilgilendirmekle yükümlüdür.

İşçilerin görev ve sorumlulukları İşçiler de, işveren tarafından yazılı ve sözlü olarak yapılan uyarı ve talimatlara uyacak, Eğitimlerde verilen bilgiler doğrultusunda hareket edecek Kişisel koruyucu malzemelerini sürekli olarak kullanacak ve eskimesi halinde en yakın amirine bilgi verecek, Ayrıca, işyerinde meydana gelebilecek tehlike ve riskleri amirlerine bildireceklerdir.

KİMYASAL RİSK ÖNLEMLERİ Kaynakta, Ortamda, Kişiye yönelik olmak üzere sırasıyla 3 aşamada değerlendirilmelidir.

Kaynakta Alınacak Önlemler

Kullanılan Maddenin Değiştirilmesi Benzen yerine toluen, benzin yerine gazyağı vb. gibi daha az zararlı madde kullanmak.

Islak (Sulu) Yöntemler Kullanılması Özellikle tozun ortama karışmadan bastırılmasına yarayan bu yöntem, tozlu ortamlarda çalışan işletmelerde çok yararlı olmaktadır.

Yerel Aspirasyon Sisteminin Uygulanması Gaz, toz, buhar gibi maddelerin kaynağında, ortama yayılmadan çekilerek dışarı atılmasını sağlayan bu yöntem ne yazık ki, pek çok yerde yanlış uygulanmakta ve bazen yarar yerine zarar vermektedir.

Yerel Aspirasyon Sisteminin Uygulanması Bu konuda çok yaygın olarak kullanılan sistem doğal veya cebri çekişli davlumbazlardır.

Yerel Aspirasyon Sisteminin Uygulanması Ortama yayılmaması gereken maddenin nitelikleri ve çıkış hızı hesaba katılmadan yapılan bu sistemler yararlı olmamakta hatta işçilerin burunları hizasında daha yoğun bir ortam oluşturarak tehlikeyi arttırmaktadırlar.

Yerel Aspirasyon Sisteminin Uygulanması Oysa çalışma noktasında, tezgaha uygulanacak bir yandan çekiş sistemi bu sorunu kökünden çözecektir.

Sürekli Ortam Ölçümleri Ortamda, sık sık sorun olan madde veya etkenler özel detektör tüpleri veya deteksiyon cihazları ile kontrol edilerek alınan önlemlerin yeterliliği denetlenmeli, gerekiyorsa yeni önlemler alınmalıdır.

Yeterli Bakım Programı Risklerin kaynağında önlenmesi için tesis edilen sistemlerin bakımlarının yapılması kimyasalların ortama yayılmasını önlemede etkili olacaktır.

Ortamda Alınacak Önlemler

İşyeri Düzeni Düzensiz bir işyeri, iş verimini düşüreceği gibi iş kazaları olasılığını arttıracak ve iş gereği oluşan süprüntü vb. maddeler (örneğin tozlar) sağlığı olumsuz yönde etkileyebilecektir

Genel Aspirasyon Burada da ilk göz önüne alınacak husus çalışan kişilerin soludukları hava düzeyinde etkin bir havalanma sağlanmasıdır.

Seyreltme Aspirasyonu (Temiz Hava Sağlanması) Tamamen kapalı iş ortamlarında bir yandan yerel aspirasyon ile zararlı maddeler dışarı atılırken gerekli olan temiz hava da bir başka sistemden içeri verilmelidir.

Kişiye Yönelik Alınacak Önlemler

Eğitim Önlemlerin en etkili ve yararlısı, çalışanların, hangi tehlikelerle karşı karşıya olduğu, nasıl korunacağı, alınan önlemlere nasıl uyacağı konusunda yapılacak ve belirli aralıklarla tekrarlanan İş Sağlığı ve Güvenliği eğitimleridir.

İşçilerin Rotasyonu Bazı iş türlerinde, işin gereği alınan tüm önlemlere karşın yine de risk tamamen ortadan kaldırılamaz. Bu durumlarda uzmanların yapacakları değerlendirmeye bağlı olarak belirlenecek sürelerde değiştirilen ekiplerle iş sürdürülebilir. Kişiler üzerindeki maruziyet süresi kısaltılmış olur.

Kişisel Dozimetre-monitörler Özellikle röntgen ışınları, radyoaktif izotoplar veya bazı özel kimyasal maddelerle çalışan işçilerin üzerlerine takılacak dozimetre denilen araçlarla etkilenme risklerinin var olup olmadığı saptanabilir ve gereken önlemler alınır.

Kişisel Koruyucular Gözlük, maske, eldiven, baret vb. kişisel koruyucular en son başvurulacak, fakat gerektiğinde kesinlikle kullanılması zorunlu araçlardır.

Bu araçlar ancak, hangi tehlikeye karşı ne kadar ve ne sürede koruduğu bilinci ile kullanılırsa yararlı olurlar.

Yeterli Sağlık Kontrolü Çalışan kişilerin işe giriş muayeneleri ve periyodik tıbbi kontrolleri sorunların erken tespit edilmesi ve gereken önlemlerin alınarak tedavilerinin yapılması çoğu kez hayat kurtarıcı olmaktadır.

KİMYASALLARIN SAĞLIK ETKİLERİNİ BELİRLEYEN FAKTÖRLER KİŞİNİN FİZYOLOJİK ÖZELLİKLERİ MARUZ KALMA ŞEKLİ VE SÜRESİ. FİZİKSEL VE KİMYASAL ÖZELLİKLERİ ÇEVRESEL ÖZELLİKLER

KİŞİNİN FİZYOLOJİK ÖZELLİKLERİ Kimyasala maruz kalan kişinin fizyolojik özellikleri de kimyasalların zehirli etkisinde belirleyici rol oynar. Yaş : Genellikle yaşlı kimseler ilaç ve toksik maddelere karşı daha dayanıksızdırlar Beslenme: Yetersiz bir şekilde beslenenlerin kafeine daha duyarlı oldukları gözlenmiştir. Cinsiyet, Hamilelik, Genetik Faktörler: Bazı bireylerde doğuştan nedenlerle bazı enzim sistemlerinde eksiklik veya daha yüksek aktivite söz konusudur. Bu nedenle aynı maddeye farklı cevaplar verilir.

MADDENİN FİZİKSEL VE KİMYASAL ÖZELLİKLERİ Kimyasalın molekül yapısı, aynı zamanda biyolojik aktivitesini belirler. Kimyasalın kolay reaksiyona girip girmediği, ulaştığı yerdeki koşulların buna elverip vermediği gibi özellikler yine kimyasalın toksisitesini etkileyebilir. Kimyasalın saflığı ve uygulandığı formülasyon şekli de toksisiteyi etkiler

MARUZ KALMA ŞEKLİ VE SÜRESİ Maddenin organizmaya giriş yolu, maruz kalma sıklığı ve süresi kimyasalların toksisitesini etkiler. Kimyasalın toksisitesi, absorbsiyon hızının en yüksek olduğu yolla en yüksek toksisite gösterir. Maddenin verildiği zaman, mevsim, verilme süresi ve verilme sıklığı da biyolojik etki şiddetini değiştirir.

ÇEVRESEL ÖZELLİKLER Çevresel faktörler ortamın sıcaklık, basınç, radyasyon durumunu içerir. Kimyasalların etkisi bu faktörlere göre değişir. Çevre sıcaklığı, toksisiteyi çeşitli şekillerde etkileyebilir.

KİMYASALLARIN VÜCUDA GİRİŞ YOLLARI -SOLUNUM -ABSORBSİYON (DERİ VEYA GÖZLER) -SİNDİRİM

SOLUNUM Kimyasallar işyeri havasında toz, sis, duman, gaz ve buhar şeklinde dağılmış olabilir ve solunabilir.

Kimyasal maddenin zararlı miktarları deri yolu ile absorblanabilir. ABSORBSİYON (DERİ VEYA GÖZLER Kimyasal maddenin zararlı miktarları deri yolu ile absorblanabilir. Bazı kimyasal maddeler tahrişe neden olan maddelerin aksine hiçbir etki uyandırmadan deriden geçebilir. Ayrıca gözler de sıçrama veya buhar şeklinde bulunan maddeleri absorbe edebilir.

SİNDİRİM Ortam havasında bulunan tozların yutulması, Kimyasal madde bulaşmış ellerin temizlenmeden yemek yenilmesi, Sigara içilmesi yoluyla, Yanlışlıkla yutarak, Gaz, toz, buhar, duman, sıvı veya katı kimyasal maddeler vücuda girebilir.

Vücuda giren kimyasallar dolaşım sistemine girerek bütün vücuda yayılır. Bu yolla sadece etkiye maruz kalan organ değil doğrudan bu etkiye hiç maruz kalmayan organları etkileyebilir. Plesenta yoluyla anne karnındaki bebeğe de geçebilir.

Başaracağımıza inancımız tamdır HEDEFİMİZ (0) SIFIR İŞ KAZASI (0) SIFIR İŞ GÜCÜ KAYBI (0) SIFIR İŞ GÖREMEZLİK GÜN SAYISIDIR Başaracağımıza inancımız tamdır