Yrd. Doç. Dr. Gülşah SEZEN VEKLİ SİNDİRİM SİSTEMİ Yrd. Doç. Dr. Gülşah SEZEN VEKLİ

Besinlerin daha küçük kimyasal bileşiklere ayrılarak değişikliğe uğrayıp vücuda yararlı hale gelmesi olayını yürüten sisteme sindirim sistemi denir. Sindirim sistemi ağızda başlar, anüste son bulur. Bu sistem ağızla anüs arasında uzayan kas ve zardan yapılı bir boru ile bu boruya bağlı yardımcı bezlerden oluşur.

Sindirim borusu: Uzunluğu;10-12 m olabilir 3 tabakadan oluşur. Mukoza tabakası (iç gömlek) Submukoza tabakası (orta gömlek) Kas tabakası(dış gömlek) Diyaframın alt tabakasında bu 3 tabakadan başka periton denilen 4. bir tabaka daha bulunur.

Üst sindirim bölümü Ağız: ağız boşluğu; tükürük bezleri, mukoza, dişler ve dili kapsar. Gıda ve suyun vücuda alınmasına yarayan bir açıklıktır. Bir üst ve alt dudak ile kapatılmıştır. Karbonhidratların kimyasal sindirimi ağızda başlar ve diğer besinlerin fiziksel sindirimi başlar. Yutak: (farinks veya farenks) ağız ve burnun hemen arkasındaki boyun bölümüdür. Gıdanın ağızdan yemek borusuna geçmesini sağlar. Sindirim sisteminin yanı sıra solunum sisteminde de yer alan bir organdır. Yemek borusu :(özofagus ) ve kardiya; yemek borusu gıdanın mideye geçmesini sağlayan kassal (müsküler) bir borudur. Bu geçiş peristaltizm yardımıyla olur. Kardiya ise yemek borusu ile midenin birleştiği noktadaki açıklıktır (ağız).Düz kaslardan oluşur. Sindirim gerçekleşmez. Mide: Midede ki antrum, pilor ve pilorik sfinkteri de kapsar. Mide yemek borusu ile ince bağırsağın ilk kısmı olan duodenum arasında bulunur. Yüksek oranda asidik bir çevreye sahip mide (pH yaklaşık 1,5-2) peptidaz sindirim emzimlerini içerir.

Alt Sindirim Bölümü İnce bağırsak, mide ile kalın bağırsak arasındadır. 5 yaşın üstündeki insanlarda genellikle 5-6 m uzunluğundadır. Üç kısmı vardır. İnce bağırsakta ayrıca sindirim yüzeyini genişleten villuslar (tümür) da vardır. Bu villüslerin sayesinde emilim gerçekleşir.Villuslar girinti ve çıkıntılardan oluşmuştur. duodenum veya onikiparmak bağırsağı, ince bağırsağın ilk ve en kısa kısmıdır. Mideyi jejunuma bağlayan bir tüptür. pH seviyesi yaklaşık 9'dur. jejunum, ince bağırsağın orta kısmıdır, duodenum ile ileum arasında bulunur. Yetişkin insanlarda boyu 2-8 metre arasında değişir. pH seviyesi yaklaşık 7-8 aralığındadır. ileum, ince bağırsağın son kısmı. İnsanlarda yaklaşık 4 metre uzuluğundadır.  pH seviyesi genellikle 7-8 arasındadır.

Alt Sindirim Bölümü Kalın bağırsak, üç kısmı vardır. Sindirimin bitmesi olayının en sonundan bir önce olan organdır. Bu organda posa içindeki kalan son su , vitaminler ve mineraller emilir.Çekum (Kör bağırsak) dediğimiz bölgede başlar. Rektum dediğimiz bölgede ise son bulur. Çekum veya kör bağırsak, kalın bağırsağın ilk kısmıdır. Apandis çekumun bir uzantısıdır. Kolon, kalın bağırsak için kullanılan bir terimdir. Çekumdan rektuma kadar ki kısım için kullanılır. Kendi içinde dört kısma ayrılır, çıkan kolon,transvers kolon, inen kolon ve sigmoid kolon. Rektum, kalın bağırsağın son kısmıdır. Ayrıca kalın bağırsak sindirime katılmaz. Çünkü sindirim ince bağırsaktan besinlerin kana geçmesi ile sona erer. Besinler kan yoluyla vücuda taşınır. - Anüs, rektumun dış açıklığıdır. Kapanması kaslarca kontrol edilir. Dışkılar anüsten geçerek vücuttan atılırlar.

Ağız: Sindirim sisteminin ilk açıklığı olup besinlerin alınarak, dişlerle mekanik, tükürükteki amilaz ile kimyasal olarak ilk sindiriminin başlatılması. Ağızda bulunan dil organı, ayrıca tükürükle ıslanarak çözünmeye başlayan gıdaların tat duyusunu alır.

Ağız boşluğu: Üstte: Damak (Paltum) bulunur. Damak, iki kısımdır; Önde Sert damak arkada yumuşak damak bulunur. Sert damak, ağız boşluğunu burun boşluğundan ayırır. Yumuşak damak, gevşek ağız mukozasıdır.  Ağız Boşluğunun Bölümleri: Ağız vestibülü: Diş dizisi ile dudaklar ve yanaklar arasındaki bölüm. Asıl ağız boşluğu; önde ve yanlarda dişlerle sınırlanmış olarak Boğaz geçidine kadar uzanan boşluk

Dil Ağız içinde bulunan ve tat alma duyusunu gerçekleştiren bir organdır. Ayrıca yiyecekleri çiğneme ve yutma işlemlerine yardım eder, insanlarda konuşmayı da sağlar. Kendini yenileme hızı en yüksek organlardan biri olarak da tanınır. Bağ dokudan bir iskelet ile kas ve mukozadan meydana gelmiş bir organdır.

Dişler Diş, sindirim sisteminin başlangıcı olan ağızda bulunan, ana işlevi besinlerin mekanik sindirimini sağlamak olan organdır. Mekanik sindirimin yanı sıra konuşma ve yüz güzelliği açılarından da önemlidir.

Dişin yapısı: Diş, taç, boyun ve kök kısımlarından oluşur. Taç kısım ağızda görünen ve mineyle kaplı bölümdür. Diş boynu diş etiyle sarılı mine-sement (Dişin üzerini kaplayan kemiğe benzer madde) birleşimidir. Kök ise kemiğe bağlandığı için çene kemiğinin içinde kalan kısımdır.

Mine, dentin,sement dişin sert tabakalarını oluştururken pulpa (diş özü) dişin yumuşak olan tek tabakasıdır. Mine dişin en dış tabakası olup şeffaflığını verir. Mine doğada elmastan sonraki en sert maddedir Sement ise diş minesi gibi kök yüzeyini örten ince tabakadır. Sement ve minenin altındaki tabaka dentin tabakasıdır. Dentin; dişe sarı-koyu rengini verir. Diş yaşlandıkça, dentin miktarı artar mine miktarı azalır bu da dişlerin yaşlandıkça daha sarı görünmesine sebep olur.

Diş ağrısı neden olur? Dişin iç kısmındaki boşlukta ise pulpa (diş özü) adı verilen damar ve sinirden zengin özelleşmiş bir bağ dokusu vardır. Pulpa; dişin özüdür ve dişin basınçları, termal etkileri algılamasını, kanlanmasını sağlayan kısmıdır Dişlerin ağrıya hassas olmasının en önemli nedeni pulpadaki sinirlerin vücuttaki en hızlı sinirler olmasıdır. Kapalı çürükler olarak tabir edilen diş çürüklerinde pulpada ödem oluşur, pulpa çevresinde ödemin akacağı veya şişlik oluturacağı kadar alan olmadığı için sinirler basınçtan aşırı etkilenir ve en kötü ağrı olarak tabir edilen diş ağrısını oluşurur. Diş ağrısının geceleri daha fazla hissedilmesinin sebebi vücudun biyolojik saati nedeniyle geceleyin dokulara kan akışının fazla olması ve bu nedenle de pulpadaki hiperemi ve ödemin artmasıdır.

Çocukların ağzında genellikle 28 diş bulunur Çocukların ağzında genellikle 28 diş bulunur. Yetişkinlerde ise bu rakam 32'dir. Bu rakamı 32’ye tamamlayan 3. büyük azılar yani yirmi yaş dişleridir. Bu 32 diş 4 ayrı diş takımından meydana gelmektedir. Kesici dişler: Alt ve üst olmak üzere 8 adettir. Köpek dişleri: Alt ve üst olmak üzere 4 adettir. Azı dişleri: Alt ve üst olmak üzere 20 adettir.

Yutak Yutakta alınan besinin yemek borusuna geçmesini sağlar. Solunum sisteminde de etkin rol oynar. Yutak (farinks) 50 cm uzunluğunda, tüp biçiminde, kas ve mukozadan yapılmış bir organdır. Yutağın en üst bölümü hemen önündeki burun boşluğu ile bağlantı halindeyken, alt ucu yemek borusu (özofagus) ile devam eder. Yutağın yemek borusuna tutunduğu bölümü sindirim kanalının en dar bölgesidir.

Yemek borusu (Özofagus) Yiyeceklerin ağızdan sonraki geçiş bölgesidir. İçten dışa doğru örtü epiteli, düz kas ve bağ dokudan oluşmuştur. Boyu insanlarda yaklaşık 25 cm, çapı 2 cm kadardır. Besinler yemek borusundan geçerken yemek borusu peristaltik hareketler yapar. Besinler yemek borusundan mideye geçiş yapar. Yemek borusu ağız ve mideyi birleştirir. Yemek borusunda sindirim yoktur fakat kasılıp gevşeme hareketleri yaparak az da olsa mekanik sindirime katkıda bulunur.

Mide (Gaster) Kaslardan oluşan, genişleyebilen bir sindirim sistemi organıdır. Yemek borusu ile ince bağırsak arasında bulunur.  Yiyeceklerin geçici olarak büyük miktarda depolandığı organdır. Rahatlıkla 1.5 litre sıvıyı içinde tutabildiği gibi, maksimum 4 litre sıvı tutma kapasitesi vardır.

Mide Karın boşluğunun yukarı bölümünde, karaciğer sol lobunun arkasında, diyaframın altında ve enine kolonun üstünde bulunur. Arka yüz pankreas ve dalakla komşudur.

Mide Mide, içine giren yiyeceklerin kimyasal ve fiziksel olarak parçalandığı bir yerdir. Mide içini örten ve Mukoza denilen örtü dokudan sindirim sıvıları salgılanır. Mide içinde yiyecek varsa, her 20 saniyede bir dalgalar meydana getirerek sıvı ile katıyı birbirine karıştırır (Kimus). Sonuçta krem kıvamında yarı sıvı bir materyal meydana gelir. Meydana gelen karışım ince bağırsaklar tarafından emilecek seviyeye geldiyse, azar azar miktarlarda, pilor kanalını geçerek 12 parmak bağırsağına (Duodenum) geçer.

Mide Midenin görevi yenilen katı gıdaları sıvılaştırarak sindirime katkıda bulunmaktır. Mide içinde gıdaların tutulmasında 2 kapakçık mekanizması görev yapar; bunlar alt özefagus sfinkteri ve pilor halkasıdır. Bu iki kapak kapandığında mide kasılma hareketleriyle mide içindeki muhteviyat hidroklorik asit, enzim ve pepsinle karıştırılır. Pilor halkası açılınca mide kapsamı duodenuma boşalmaya başlar. 

İnce bağırsak Sindirim kanalının mide ile kalın bağırsak arasındaki kısmıdır. Üç kısma ayırılır duodenum, jejunum ve ileu m.  Mideden gıdalar duodenuma pilor   diye adlandırılan bir kas ile girerler. Daha sonra ince bağırsak boyunca peristaltizm olarak adlandırılan kas kasılmaları ile hareket eder. İnce bağırsakta besinlerin emilimleri gerçekleşir. 

İnce bağırsak Yağların ilk kimyasal sindirimi yapılır. İnce bağırsağa gelen safra ve pankreas öz suyu ile yağların, karbonhidratların ve prote inlerin sindirimi tamamlanır. Besinler ince bağırsakta en küçük moleküllerine kadar parçalanır. Bu moleküllerin ince bağırsaktan kan damarlarına geçmesine emilim adı verilir. İnce bağırsak, sindirim sistemimizde besinlerin en çok sindirildiği yerdir. Burada hem fiziksel hem de kimyasal sindirim vardır. Bütün besinlerin kimyasal sindirimi burada biter.

Kalın bağırsak Sindirimin bitmesi olayının en sonundan bir önce olan organdır. Bu organda posa içindeki kalan son su , vitaminler ve mineraller emilir. Çekum dediğimiz bölgede başlar. Rektum dediğimiz bölgede ise son bulur. çekum veya kör bağırsak, kalın bağırsağın ilk kısmıdır. Apandis çekumun bir uzantısıdır. kolon, Çekumdan rektuma kadar ki kısım için kullanılır. Kendi içinde dört kısma ayrılır, çıkan kolon,transvers kolon, inen kolon ve sigmoid kolon. rektum, kalın bağırsağın son kısmıdır. Ayrıca kalın bağırsak sindirime katılmaz. Çünkü sindirim ince bağırsaktan besinlerin kana geçmesi ile sona erer. Besinler kan yoluyla vücuda taşınır. anüs, rektumun dış açıklığıdır. Kapanması sfinkter kaslarca kontrol edilir. Dışkılar anüsten geçerek vücuttan atılırlar. Kalın bağırsak, ince bağırsağı çevreleyerek etrafında bir kemer oluşturur.

Kalın bağırsak midenin altındadır. Kalın bağırsakta veya kolonda, kimusta bulunan su emilir. Kalın bağırsakta tuzlar aktif taşıma ile emilir, su da osmoz yoluyla onları takip eder. Sindirilmemiş posa ve kalın bağırsakta yaşayan bakterilerden oluşan dışkı rektuma gider, anüsten atılana kadar orada depolanır.

SİNDİRİM BORUSUNA BAĞLI BEZLER Tükrük bezleri Pankreas Karaciğer

Tükürük bezleri Tükürükbezleri, ağız çevresinde bulunanve tükürük salgılayan  ekzokrin salgı bezleridir. Tükürük bezleri, salgıları olan tükürüğü bir kanal (ductus) vasıtasıyla ağız boşluğu na akıtırlar. Kulak altı Çene altı Dil altı

Pankreas Onikiparmak bağırsağına bağlı büyük bir bezdir Karın boşluğunun yukarısında, midenin altında, enine kolonun üzerinde bulunur, yaprak biçiminde yassı bir bezdir. Karma bir bezdir. Dış salgısını on iki parmak bağırsağına boşaltır. Tripsonojen, lipaz ve amilaz enzimleri salgılar

Karaciğer Karma bezdir Anatomik olarak 3 kısımdan oluşur Organı saran zarlar Karaciğer özel dokusu Safra kanalcıkları

Kesildiğinde tanecikli bir yapıya(lopçuk) sahiptir. Safra ya da öd karaciğer hücreleri tarafından salgılanırlar ve salgılarını kanalcıklara verirler. Safra kesesi; safra yollarına bağlı , kas ve zardan yapılı armut şeklinde bir torbadır. Karaciğerin alt yüzünde bulunan çukurun içinde bulunur.fazla safra burada depo edilir. Safranın çoğu sudur, geri kalan kısmında safra tuzları, kolesterol, yağ asitleri ve plazma elektrolitleri bulunur. Safraya rengini veren bilirubin pigmenti de bulunur

Karaciğerin görevleri Kanbonhidrat metabolizmasında düzenleyici rol oynar. Kanın pıhtılaşmasında rol oynayan fibrinojen ve trombojen proteinleri burdan sentezlenir. Kanın damarlar içinde pıhtılaşmasını önleyen heparin ve protrombin burdan sentezlenir. Yaşlanan alyuvarlar buradaki kupfer hücrelerinde parçalanır. Protein metabolizmasının artıkları burada üre ve ürik asite çevrilir. Protein metabolizması sonucu oluşan fenol kserol gibi maddeleri zehirsiz hale getirir. Yağlı besinlerin sindiriminde rol oynayan safrayı oluşturur. A, D ve K vitaminleri ile demir, bakır bir kısım yağ ve proteinler burda depo edilir Dolaşım siteminde düzenleyici rol oynar. Dalakla birlikte kan depo eder.

Gastrit(Mide İltihabı):  Alkol, tütün, kimyasal maddeler ve bunun gibi tahriş edici ürünlerden, bakteri ve virüs kökenli enfe ksiyonlardan, alerjilerden kaynaklanabil en gastritin (ya da mide iltihabı), başlıca belirtileri arasında yemeklerden sonra midede rahatsızlık duygusu, bulantı, kusma, ekşime, iştah yitimi, mide ağrıları sayılabilir; genellikle ortaya çıkmasına yol açan maddenin belirlenip, alımına son verilmesiyle kendiliğinden geçer.