ÇOKLU ZEKA TEORİSİ Yrd. Doç. Dr Rengin ZEMBAT Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi e mail rzembat@marmara.edu.tr

ÇOKLU ZEKA KURAMI Çoklu Zeka Kuramı, 1983 yılında Harvard Üniversitesi Profesörü Howard Gardner tarafından ortaya atılmıştır ve her insanın en az sekiz farklı zeka alanı olduğunu savunur. Bu zeka alanlarının bir kısmı, bireylerde, gelişim dönemi özelliklerine de bağlı olarak ön plana çıkabilir. Bu doğrultuda tek tip zeka tanımlaması artık geçerliliğini yitirmiştir.

ZEKA NEDİR? Bazı eğitimciler, insanın zihinsel işlevlerini veya performanslarını baz alıp insan zekasını ölçtüğünü varsayan çeşitli IQ (Intelligence Quotient) testleri geliştirerek zekayı kendilerinin hazırladıkları bu “testlerin ölçtüğü nitelik” (yani, zeka düzeyi, zeka seviyesi veya zeka katsayısı) olarak tanımlarken, Diğer bazı eğitimciler de zekayı bir bireyin sahip olduğu “öğrenme gücü” olarak yorumlamışlardır.

Howard Gardner göre ise, insanlarda tek bir zeka yoktur. İnsan zekâsının daha geniş, daha evrensel ve daha zengin bir içeriği olduğu kanısını taşımaktadır. IQ ve zeka testleri sadece sözel ve mantıksal-matematiksel yetenekleri ölçmektedir. Zeka ise bireyin neyi bildiğinin değil neyi nasıl yaptığının göstergesidir. Önemli olan çocuğun öğrenme etkinliği sırasındaki performansıdır. İnsanoğlunda IQ ile tanımlanan tek parçalı bir zekâdan çok, bireylerde birbirinden faklı sekiz yetenek alanı vardır.

Çoklu Zeka Alanları

8 Zekanın Gelişimde Üç Önemli Faktör Biyolojik kalıtımsal veri Kişisel yaşam geçmişi Kültürel ve tarihsel temeli

Çoklu zekâ teorisi iki önemli koşul üzerine kuruludur. İnsanlar tüm zekâ alanlarına sahiptir, Herkes farklıdır, çünkü herkesin farklı bir kişiliği, mizacı ve zekâ profili vardır (İkizlerin, hatta klonların bile profilleri farklıdır)

ÇOKLU ZEKA KURAMININ TEMEL SAVUNULARI İnsanlar çok farklı zeka türlerine sahiptir. Her insan aktif olarak kullandığı zekaları ile özel bir karışıma sahiptir. Her insanın kendine özgü bir zeka profili vardır. Zekaların her biri insanda farklı bir gelişim sürecine sahiptir. Bütün zekalar dinamiktir. İnsandaki zekalar tanımlanabilir ve geliştirilebilir.

Her insan kendi zekasını geliştirmek ve tanımak fırsatına sahiptir. Her bir zekanın gelişimi kendi içinde değerlendirilmelidir. Her bir zeka hafıza, dikkat, algı ve problem çözümü açısından farklı bir sisteme sahiptir. Bir zekanın kullanımı esnasında diğer zekalardan da faydalanılabilir. Kişisel altyapı, kültür, kalıtım ve inançlar zekaların gelişimi üzerinde etkiye sahiptir.

Bütün zekalar, insanın kendini gerçekleştirmesi yolunda farklı ve özel kaynaklardır. İnsan gelişimini değerlendiren tüm bilimsel teoriler çoklu zeka teorisini desteklemektedir. Şu anda bilinen zeka türlerinden daha farklı zekalar da olabilir

Gardner zeka türlerini ve ip uçlarını söyle sıralar Dil/Sözel Zeka Bir insanin kendi dilini gramer yapısına, sözcük dizimine ve vurgusuna ve kavramları da kastettikleri anlamlara uygun olarak büyük bir ustalıkla kullanma yeteneğidir.

Sözel-Dil Zekası Kuvvetli Olan Bireyler: Hikayeler anlatır, espriler yapar, olaylar uydurur. Hafızası iyidir. Kelime oyunlarını sever. Okuma yazmayı sever. Yaşına göre sözcük dağarcığı zengindir. İşiterek, konuşarak, okuyarak, tartışarak ve başkaları ile karşılıklı iletişime ve etkileşime girerek en iyi öğrenirler.

Görsel Uzaysal Zeka Bir insanin görsel ve uzaysal dünyayı doğru bir şekilde algılaması veya dış dünyadan edindiği izlenimler üzerine değişik şekiller uygulama kapasitesidir.

Mantıksal /Matematiksel Zeka Bir bireyin sebep-sonuç ilişkisi kurarak olayların oluşumu ve işleyişi hakkında etkili bir şekilde mantık yürütebilme kapasitesidir.

Mantıksal / Matematiksel Zekası Kuvvetli Olan Bireyler: Herhangi bir şeyin nasıl çalıştığını sorgular. Aklından hesabı çabuk yapar. Matematik etkinliklerini sever. Nesneleri belli kategorilere ayırarak, olaylar arasında mantıksal ilişkiler kurar, Strateji oyunlarını sever. Mantık oyunlarını yap bozları sever. nesnelerin belli özelliklerini niceliksel olarak sayısallaştırır ve hesaplar olaylar arasındaki birtakım soyut ilişkiler üzerinde kafa yorar. Üst düzey düşünce becerilerini kullanır.

Görsel / Alansal-Uzaysal Zekası Kuvvetli Olan Kişiler: Net zihinsel imaj gördüğünü söyler. Harita, çizelge, şemaları rahatlıkla okur. Yaşıtlarından daha hayalcidir. Sanat etkinliklerinden zevk alır. Görsel gösterimleri sever. Boz yap oyunlarını ve bul oyunlarını sever. Okurken kelimelerden çok resimlerden öğrenir. Sayfaları farkında olmadan resimler. varlıkları ve olguları görselleştirerek ya da resim, çizgi ve renklerle çalışarak en iyi öğrenirler.

Müzikal/Ritmik Zeka Bir bireyin müziksel olarak düşünmesi ve belli bir olayın oluş biçimini, seyrini veya düzenini müziksel olarak algılaması, yorumlaması ve iletişimde bulunması olarak tanımlanabilir.

Müzikal/ Ritmik Zekası Kuvvetli Olan Bireyler: Detone müziği tanır. Melodileri hatırlar. Koroda söyler veya bir enstrüman çalar. Ritmik şekilde konuşur veya hareket eder. Çalışırken ritmik tempo tutar. Çevre seslerine duyarlıdır. Müziğe olumlu tepkiler verir. Sadece müziksel eserleri kolaylıkla hatırlamazlar, aynı zamanda olayların oluşumunu ve işleyişini müziksel bir dille düşünmeye, yorumlamaya ve ifade etmeye çabalarlar.

Bedensel-Kinestik Zeka Bir bireyin bir problemi çözmek, bir model inşa etmek veya bir ürün meydana getirmek için bütün vücudunu veya vücudunun belli organlarını kullanabilmesi kapasitesidir.

Bedensel / Kinestetik Zekası Kuvvetli Olan Kişiler: Bir veya birden fazla sporda başarılıdır. Uzun süre oturunca kıpırdanır, elini ayağını sallar vs. Bir şeyleri parçalayıp tekrar birleştirmeyi sever. Yeni şeyleri eller. Kendini dramatik şekilde ifade etmeyi sever. En iyi yaparak-yaşayarak ve hareket ederek edinerek öğrenirler.

Sosyal Zeka/Kişiler Arası Zeka Çevresindeki insanların duygularını, isteklerini ve ihtiyaçlarını anlama, ayırt etme ve karşılama kapasitesidir.

Sosyal/Kişiler Arası Zekası Kuvvetli Olan Kişiler: Yaşıtları ile konuşmaktan zevk alır. Doğal bir lider olarak davranır. Sorunları olan arkadaşlarına önerilerde bulunur. Klüplere, komitelere ve diğer organizasyonlara katılır. Başka çocuklarla oynamayı sever. Bir veya birden fazla yakın arkadaşı vardır. Başkalarına ilgi gösterir. Pratik yaşam tecrübesi vardır. Genellikle başka insanların ilgilerini ve ihtiyaçlarını çok iyi algılarlar ve denilebilir ki onların duygularını, düşüncelerini ve karakterlerini adeta yüzlerinden okurlar.

Kişiye Dönük/İçsel Zeka Bireyin kendisini tanıması ve kendisi hakkında sahip olduğu bu bilgi ve anlayış ile çevresinde uyumlu davranışlar sergilemesi yeteneğidir.

Kuvvetli yönlerini gerçekçi olarak bilir. Kendini yönlendirebilir. Kişiye Dönük/İçsel Zekası Kuvvetli Olan Kişiler: Bağımsızlık gösterir. Kuvvetli yönlerini gerçekçi olarak bilir. Kendini yönlendirebilir. Grup ile çalışmaktansa yalnız çalışmayı tercih eder. Özgüveni ve öz tanımı yüksektir. Kişinin kendisini objektif olarak (yani, kendisini güçlü ve zayıf olduğu yanları ile birlikte) değerlendirir. Sahip olduğu duyguların, ihtiyaçların veya amaçların farkındadır. Kendisini iyi bir şekilde disipline eder.

Doğacı/Natüralist Zeka Bir bireyin hayvanlar ve bitkiler gibi yaşayan canlıları tanıma, onları belli karakteristik özelliklerine bağlı olarak sınıflandırma ve diğerlerinden ayırt etme kabiliyeti veya dünya doğasının çeşitli karakteristiklerine karşı aşırı ilgili ve duyarlı olma özelliğidir.

Doğacı/Natüralist Zekası Kuvvetli Olan Bireyler: Doğal çevreyi gözlemler. Doğayı, anlama ve organize etme becerisine sahiptir. Bitkileri ve hayvanları tanıma ve sınıflandırmada uzmanlık gösterir. Doğadaki önemli ayırımı yapabilme yeteneğini üretici bir şekilde avcılık, çiftçilik, biyolojik bilimler alanında kullanabilme yeteneklerini içermektedir.

Bu Zeka Alanlarının Anahtar (Ortak) Noktaları Her insan bu 8 zekayı kendinde barındırır. Fakat bunların bazılarında bu alanlar gelişmiş, orta, gelişmemiş düzeyde olabilir. Birçok insan bu alanları yeterince işlevsel bir beceriye ulaştırabilir. Bunun için gerekli olan uygun teşvik, zengin bir ortam ve eğitimdir.

Etkinlik:Sanat Çocuklarla birlikte blok köşesine gidilerek, oradaki blokların şekilleri hakkında konuşulur ve her çocuğun 5 farklı şekilde blok seçmesi istenir. Daha sonra çocukların birbirinin çalışmasını engellemeyecek şekilde masaya ya da yere oturmaları sağlanır, çocuklara fon kağıtları verilerek onlardan kağıt üstüne blokları tek tek yerleştirmelerini, kalemle kenarlarından çizmeleri istenir. Çalışma bittikten sonra hangi şekillerin izini çıkarttıkları hakkında konuşulur. Daha sonrada bu şekilleri kesmeleri ikili gruplar oluşturarak şekilleri kullanarak bir desen oluşturmaları sağlanır.

ETKİNLİK: Sessiz Sinema Öğretmen çeşitli davranış problemlerini içeren kartlar hazırlar (Arkadaşının saçını çeken çocuk, yere tüküren bir kişi vb.). Çocuklar yarım daire şeklinde otururlar. Öğretmen bir televizyon fonu hazırlar. Çocuklara, “elimde bazı kartlar var şimdi her birinizin gelip benim elimdeki karta bakarak burada gördüğü olayı hiç konuşmadan arkadaşlarına anlatmasını istiyorum. Arkadaşlarınız bunu tahmin ettiklerinde bu olay üzerinde konuşacağız” der. Çocuklar canlandırmalarını yaptıktan sonra her durum ve hissettikleri hakkında konuşurlar. Sosyal Zeka Kişiye Dönük Zeka

Materyal: Patlıcan- Pırasa-Biber-Patates- Mısır- Fasulye vb. Hikaye Sözel zeka Nesne tanıtımı Mantıksal- Matematiksel Zeka Yemek etkinliği Kinestetik-doğacı