Arteryel Kan Basıncının Ölçülmesi & Düzenlenmesi Dr. Müge Devrim-Üçok

Dersin öğrenim hedefleri: Arteryel kan basıncının indirekt yöntemle ölçüm temelini açıklayabilmeli ve basamaklarını sayabilmeli. İnsanda kan basıncını ölçebilmeli. Arteryel kan basıncının erken, orta ve uzun dönemde düzenlenme mekanizmalarını sayabilmeli ve etki yollarını tanımlayabilmeli.

Dersteki konuların akışı Arterlerde kan akımının dinamikleri Arteryel kan basıncının ölçülmesi Kardiyovasküler sistemde düzenleyici mekanizmalar

Kanın damarlarda akmasının nedeni; Kalbin pompalaması Arter duvarlarının diyastol sırasında sönmesi Egzersiz sırasında iskelet kaslarının venleri sıkıştırması İnspirasyon sırasında torakstaki negatif basınç

Aort ve diğer büyük çaplı arterlerin duvarları elastik dokudan zengindir; sistolde gerilir, diyastolde sönerler. Arteriollerin duvarları düz kastan zengindir; arteriollerin çaplarındaki küçük değişiklikler total periferik dirençte büyük değişimlere neden olur. Venlerin duvarı incedir; kolayca genişler  kapasitans veya depo damarlar

Laminer ve Türbülan Akım  Damar duvarı ile temas eden kan hareket etmez.  Damarın merkezine doğru kanın hızı artar.  Akım belirli bir “kritik hıza” kadar laminerdir.  Kritik hız ve üstünde türbülandır.  Laminer akım sessizdir, türbülan akım ses oluşturur.

Arter daraldığında  kanın darlıktan akış hızı   darlık sonrası türbülans

ARTERYEL KAN BASINCININ DOLAYLI (İNDİREKT) ÖLÇÜMÜ Arterlerdeki en yüksek basınç sistolik; en düşük basınç diyastolik basınçtır. Dijital tansiyon aletleri senede bir cıvalı aletlerle kalibre edilmeli. El bileğine takılanlar güvenilir değil. Ölçüm için sfigmomanometre kullanılır.

Ölçüm öncesi dikkat edilecek noktalar İşlemi hastaya kısaca anlatın. Hasta ölçümün yapılacağı pozisyonunda en az 5 dakika kalmış olmalı. !!! Yemek, kaygı, sıcaklık, fiziksel aktivite kan basıncını etkiler. En az yarım saat öncesinde egzersiz, yemek ø. Ortam sıcaklığı ılık olmalı. “Beyaz önlük hipertansiyonu”na ve “maske hipertansiyona” dikkat.

Ölçüme hazırlık Manşonun yerleştirilmesi: - Kolun üst bölümüne yerleştirilmeli. - Sıkı ve engelleyici giysiler uzaklaştırılmalı. - Manşonun boruları kolun iç yüzünde bulunmalı. - Manşonun alt kenarı, brakial nabzın en iyi alındığı noktanın (antekübital fossanın hemen yukarısı) 2-3 cm yukarısında olmalı. - Borular manşonun alt ucundan çıkmalı.

Kolun duruşu: - Kol yatay düzlemde durmalı ve sternumun orta seviyesine gelecek şekilde desteklenmeli. Kolun kalp seviyesinin altında veya üstünde olması sistolik ve diyastolik kan basıncını  10mmHg sırasıyla  ve . Manometrenin duruşu: Dik durmalı ve göz seviyesinde olmalı.

Sistolik basıncın palpasyonla tahmin edilmesi - Radiyal veya brakiyal nabız palpe edilirken manşon şişirilir. - Nabzın kaybolduğu nokta sistolik basınca karşılık gelir.

Ölçüm Stetoskop brakiyal nabzın en iyi alındığı noktaya yerleştirilir (çok bastırılmamalı, manşona değmemeli). Manşon sistolik basıncın 30 mmHg üstüne çıkılana kadar şişirilir. Basınç saniyede 2-3 mmHg azaltılır (her vuruşta 2 mmHg ). Vurucu seslerin ilk duyulduğu nokta sistolik; tekrarlayan seslerin kaybolduğu nokta diyastolik basınca karşılık gelir.

Seslerin oluşum mekanizması - Sesler brakiyal arterdeki türbülan akım sonucu oluşur. - Laminer akım sessizdir, türbülan akım gürültülüdür. Manşondaki basınç brakiyal arterdeki - sistolik basıncın üstüne çıktığında brakiyal arterden kanın akışı durur. sistolik basınca düşürüldüğünde her bir ventrikül sistolü ile senkron brakial arterden kan geçerken ses oluşturur. diyastolik basıncın altına düştüğünde brakiyal arterde bir darlık kalmaz ve sesler kaybolur.

A = sesin ilk duyulduğu an  sistolik basınç D = sesin kaybolduğu an  diyastolik basınç *** Arteryel basınç; sistolik / diyastolik basınç olarak ifade edilir. 120/75 mmHg.

Sistolik 120 mmHg  120-140 mmHg 140 ve  Normal HT öncesi durum Hipertansiyon Sistolik 120 mmHg  120-140 mmHg 140 ve  Diyastolik 80 mmHg  80-90 mmHg 90 ve  *** Diyabet, koroner kalp hastalığı vb. olanlarda kan basıncının HT öncesi durum değerlerinde olması hipertansiyon olarak kabul edilir.

*** Kan basıncı iki dakika ara ile en az iki defa ölçülmeli. *** Bir veya iki hafta içinde tekrarlayan ölçümlerde sistolik veya diyastolik kan basıncının yüksek çıkması ile hipertansiyon tanısı konur. *** İlk ölçümde sistolik basıncın 180 mmHg veya diyastolik basıncın 110 mmHg çıkması hipertansiyon tanısı için yeterlidir. *** İlk değerlendirmede her iki koldan da ölçüm yapılmalı, takip yüksek çıkan koldan yapılmalı.

 nabız basıncı = sistolik – diyastolik basınç  ortalama basınç = diyastolik basınç + nabız basıncı / 3 kalp döngüsü sırasındaki ortalama basınçtır.

Ortalama arteryel = Kalp debisi x Total periferik direnç kan basıncı Kalp debisinde   sistolik kan basıncını  Periferik dirençte   diyastolik kan basıncını 

Kardiyovasküler Düzenleyici Mekanizmalar A- Hızlı etkili olanlar (saniyeler) 1. Baroreseptör refleksler 2. Kimoreseptör refleksler 3. MSS iskemisiyle sempatik merkezlerin doğrudan uyarılması

Baroreseptör refleksler Baroreseptörler Gerim reseptörleridir. Bulundukları yapı gerildiğinde deşarj oranları  Karotis sinüsü (internal karotis arterin dilatasyonu) & aort arkındakiler glossofaringeal ve vagus ile medullaya gider. Traktus solitarius çekirdeğinde sonlanırlar. Atriyum ve venlerde de bulunurlar.

Kimoreseptör refleksler Kimoreseptörler Karotis ve aort cisimciklerinde bulunurlar. Hipoksi, hiperkapni ve asidoz ile uyarılırlar. Esas etkilerini solunum üzerine yaparlar. Kan basıncı   kimoreseptörlere giden kan akımı   durgunluk hipoksisi  kimoreseptör uyarılması  vazomotor alan uyarılır  arteryel basınç normale döner. Arteryel basınç 80 mmHg’nın  ise ancak bu refleks güçlü çalışır.

MSS iskemisiyle sempatik merkezlerin doğrudan uyarılması Hipoksi ve hiperkapni vazomotor alandaki vazokonstriktör ve kardiyoakseleratör nöronları doğrudan uyarır (sempatik vazokonstriktör sistemin en güçlü uyarıcılarından biridir). Hiperkapninin direkt periferik etkisi vazodilatasyondur. Yani periferik etki ile santral etki ters yönlüdür. Deri ve beyin damarlarında CO2’in periferik etkisi baskındır. (CO2   vazokonstriksiyon; CO2   vazodilatasyon).

Kardiyovasküler Düzenleyici Mekanizmalar B- Orta derecede hızlı etkili sistemler (dakikalar) 1. Damarların gerilmesi-gevşemesi ile lokal yanıt. 2. Renin-anjiotensin vazokonstriksiyon sisteminin yanıtı. 3. Kapilerlerden ekstrasellüler alana veya tersine sıvı geçişi.

Damarların gerilmesi-gevşemesiyle lokal yanıt Dokuların kendi kan akımlarını düzenleme yeteneğine otoregülasyon denir. Böbrek, mezenter, iskelet kası, beyin, KC, miyokartta görülür. Otoregülasyonun miyojenik teorisi: kan basıncı   damar duvarı gerilir  damar düz kası kasılır. Otoregülasyonun metabolik teorisi: aktif dokularda biriken vazodilatör maddeler  damarları genişletir  kan akımında  artmış metabolik isteği karşılar.

Vazodilatör metabolitler O2 basıncında  pH  CO2 basıncında  (özellikle deri & beyinde) Osmolalitede  Sıcaklıkta  K+  (iskelet kasında) Adenozin (kalp kasında)

Renin-Anjiotensin vazokonstriksiyon sisteminin yanıtı Kan basıncında  veya Ekstrasellüler sıvı hacminde  Renin sekresyonunu  Kan basıncının normale dönmesine yardımcı olur.

Anjiyotensin böbreklerin tuz ve su tutmasını iki yolla sağlar Doğrudan böbreklere etki ederek Adrenal (böbreküstü) bezlerden aldosteron salınımına neden olarak

Arteryel basınç üzerine hemorajinin etkisi: renin-anjiyotensin sistemi işlerken ve işlemezken. Renin-anjiyotensin sistemi şiddetli bir kanama sonrası arteryel basıncı birkaç dakika içinde yarı yarıya düzeltir.

Kardiyovasküler Düzenleyici Mekanizmalar C- Yavaş ve uzun-süreli etki eden mekanizmalar (saatler) 1. Aldosteron ve 2. Antidiüretik (ADH, vazopressin) hormonların etkileri.

Kan hacmi azalınca  baroreseptörlerin deşarjı azalır  ADH salınır. Dolaşımın düşük-basınçlı kısmındaki baroreseptörler (atriyum ve venlerde) vasküler doluluğu monitörize ederler.