Patlayıcı Ortamlar ve Tahliye Hasan Karakaş İstanbul İtfaiyesi Avrupa Yakası İtfaiye Müdürü

Patlayıcı Ortamlar Tüm yanıcı gazların, tüm yanıcı sıvı buharlarının, tüm yanıcı sıvı sislerinin ve bulut halinde bulunan tüm yanıcı tozların havada belirli bir konsantrasyonla oluşturdukları patlayıcı atmosferlerin bulunduğu ortamları ifade etmektedir. Bu slaytta patlayıcı ortamların tanımı yapılmalıdır. Abdurrahman İnce’nin yayınlarında belirtildiği üzere bu ortamlara parlayıcı vb ifadelerin kullanılması doğru değildir. Patlayıcı ortam herhangi bir yanıcı gaz, yanıcı sıvı buharı veya tozun yeterli konsantrasyon ve sıcaklıkta bulunduğu her ortama verilen addır. i

Patlama Üçgeni Tutuşma Kaynağı Oksijen Yanıcı Gaz/Buhar

Atex Zonları Gaz/ Buhar Zonları Toz Zonları Zon 0 Patlayıcı karışımın her zaman veya uzun süreli bulunduğu ortamlar Zon 20 Zon 1 Patlayıcı karışımın normal koşullarda oluşma ihtimali bulunduğu ortamlar Zon 21 Zon 2 Patlayıcı karışımın normal koşullarda oluşmadığı, oluştuğu takdirde çok kısa süre zarfında dağıldığı ortamlar Zon 22 Atex Zonlarının normal şartlar açısından açıklaması yapılır.

Atex Zonları Üretim süreci içerisindeki normal faaliyetler göz önüne alınarak hesaplanır. Tesis veya süreç tasarım aşamasındayken hesaplanır. Uygun mühendislik önlemleri tasarım aşamasında belirlenir. Güvenlik prosedürleri normal zamanlarda uygulanır. EN 60079 ve Binaların Yangından Korunması Hakkında yönetmeliğe göre belirlenir. Atex Zonlama sisteminin genel özelliklerinin itfaiye perspektifinden basitleştirerek açıklaması yapılır.

Kaza Durumları Herhangi bir kaza sonrasında oluşan patlayıcı ortamları hangi zon içerisinde değerlendirmek gerekir? Atex Zonlarının acil durum ve kazalardaki geçerliliği sorgulanır. EN60079 ve Yangın Yönetmeliği bu zonları tesisin kurulmasından önce tasarım aşamasında nasıl belirleneceğini anlatır. Atex yönetmeliği bu zonlarda alınması gereken tedbirleri anlatır. Ancak patlayıcı ortamlarda tahliye ihtiyacı doğuran ve itfaiye desteğini gerektiren bir kaza olduğunda bu zonlamalar ve zonlarda alınan tedbirler ne derece geçerliliğini korur? Acil durumlarda çalıştığımız ortamda almamız gereken tedbirleri belirlerken var olan zonlara güvenilebilir mi? Örnek olarak bir doğalgaz borusu kırılırsa bu borunun çevresindeki zon ne olarak kabul edilir? Bu zonların mesafesi nasıl belirlenir? Bu konularda bulunan belirsizliğe atıf yapılmalı ve tahliye yapılması gereken ortamdaki acil durum tedbirleri sorgulanmalıdır.

İtfaiye Müdahalesi Gerektiren Endustriyel Kazalar Patlayıcı Ortam içinde oluşan Kazalar Kaza Sonucu Oluşan Patlayıcı Ortamlar Patlayıcı ortamlar ve kazaları ilişkilendirdiğimizde bu ilişkiyi ikiye ayırmak mümkündür. Bir patlayıcı ortamda bir veya birkaç çalışan sıkışabilir, mahsur kalabilir veya yaralanabilir. Bu durumda mahsur kalan kişilerin kurtarilarak tahliyesini sağlamak gerekir. Herhangi bir arıza, kaza veya afet sonucunda yanıcı sıvı ve gazlar bulundukları tanklardan dışarı sızabilir ve önceden öngörülememiş patlayıcı ortamların oluşmasına neden olabilir.

Patlayıcı Ortam İçinde Oluşan Kazalar Dar alan / yüksek açı / sıkışma durumları Az sayıda kazazede Kurtarma ve yaralı tahliyesi Tesis emniyet prosedürlerine uyulması Acil durum planları Tesis iş güvenliği sorumlularının itfaiye ekiplerini bilgilendirmesi- KOORDİNASYON Patlayıcı ortam içinde oluşan kazalarda halihazırda bulunan iş güvenliği tedbirleri uygulanarak kurtarma ve tahliye yapılabilir. Bu konuda tesis yöneticilerinin itfaiye ve kurtarma birimlerine yardımcı olması ve tesis içindeki patlayıcı ortamların yerleri, bu ortamlara giriş çıkış tedbirleri hakkında bilgi vermesi gereklidir. İtfaiye amirleri ve iş güvenliği sorumlularının ikincil kazaların engellenmesi için koordine olması önemlidir. Bu ortamlarda yapılması gereken kurtarma faaliyetleri için uygulanması gereken prosedürler tesis acil durum planlarında gösterilmelidir.

Kaza Sonucu Oluşan Patlayıcı Ortamlar Tesis içinde belirlenen ATEX zonlarının anlamsızlaşması Patlama riskinin yönetiminin zorlaşması Domino etkisi (ikincil tehlikeler) Artan UVCE riski Çok sayıda insanın tahliye edilmesi Kaotik ortam Büyük ölçekli acil durum Bir deprem veya sel sonucunda tank ve borularda sızıntı meydana gelebileceği gibi, mekanik arızalar, sabotajlar ve ufak çaplı yangın ve patlamalar da daha büyük sızıntılara neden olabilir. Bu durumda tesisin var olan tehlike bölgeleri geçerliliğini koruyamaz. Yeni patlayıcı atmosferler oluşabilir. Özellikle de kırılan borular veya tanklar yakın çevrelerinde sınırlandırılmamış buhar bulutu patlamasına neden olabilir. Bu ortamlarda çok sayıda insan bulunabilir ve bu insanlar olay öncesinde yeterli tatbikat yapılmamış ise panik yaparak kargaşaya neden olabilir. Bu tip durumlar bir domino etkisiyle acil durumun büyümesine yol açabilir. Söz konusu durumlarla baş etmek için tesisin çok kapsamlı bir acil durum planına sahip olması gerekmektedir.

Tutuşma Kaynağı Oluşturabilecek İtfaiye / Kurtarma Malzemeleri Elektronik Manometreli/ Alarmlı Solunum Cihazları PASS Cihazları El, Kafa ve Yaka Fenerleri Telsizler İtfaiye / Ambulans Araçları El aletleri (Balta, kazma, kanca vs) Herhangi bir kaza sonrasında yardıma gelen profesyonel ekipler beraberinde bazı ekipmanlar getirir. Tesis iş güvenliği uzmanları bu ekiplere tesisteki tehlike bölgeleri ile ilgili bilgi vermeli ve mevcut patlama risklerini iyi bir şekilde aktarmalıdır. Acil duruma müdahale ile görevli itfaiye ekip amirinin risk değerlendirmesi yapmasına yardımcı olmalı ve istenildiği takdirde tutuşma kaynağı oluşturabilecek itfaiye malzemelerinin yerine tesis içinde kullanılabilecek kendi ekipmanlarıyla değiştirmelidirler. Örnek olarak itfaiye/polis/ambulans ekipleri ex-proof telsiz kullanmazlar. Eğer tesis içinde kullanılan telsizlerin ex proof olması gerekiyorsa tesis yönetimi müdahale ekiplerine bu telsizleri sağlamalıdır.

İtfaiye Malzemeleri ve ATEX İtfaiye malzemelerinin sahip olması gereken patlamaya karşı koruma düzeyini belirleyen bir standart olmadığından her itfaiye malzemesi değişik düzeyde koruma sağlar Genellikle bu malzemeler 1. Zonda kullanılmaya uygun malzemelerdir Tesis iş güvenliği sorumluları kullanılması gereken korunma düzeyi hakkında itfaiyecileri bilgilendirmelidir. Birçok elektronik itfaiye malzemesi aslında ex-prooftur fakat itfaiyecilerin çalıştığı ortamlar standart olmadığından itfaiye malzemelerinin ATEX yönetmeliğinde tarif edilen değişik seviyelerde koruma sağladığı görülmektedir. Örnek olarak bir Solunum setinin elektronik aksamı ATEX’e göre 1. zonda kullanılabilirken bir el feneri sadece 2. zon için yeterli seviyede koruma sağlayabilmektedir. Bu nedenle itfaiyecilerin doğru malzemeyi seçebilmeleri için tesis iş güvenliği uzmanlarının veya başmühendislerinin bu konuda doğru bilgi vermesi gerekmektedir.

Tahliye Bulunulan yerde insan hayatını ya da sağlığını tehdit eden bir durum oluşması sonucu daha güvenli olan bölgeye düzenli bir şekilde kaçılması eylemi. Tahliye ve kurtarmanın tanımı yapılır.

Patlayıcı Ortamlarda Tahliye Riskleri Toplanma Bölgesinin Güvenliği Korunumsuz kaçış yolları / UVCE riski Solunum Riskleri Kalabalık yönetimi Yoklama

UVCE Sınırlanmamış buhar bulutu patlaması Gaz kaçağı veya bir yanıcı sıvının buharlarının birikerek açık havada patlayıcı konsantrasyona ulaşması ve bir tutuşma kaynağı ile bir araya geldiğinde patlaması

UVCE Süreci Gaz kaçağı veya Yanıcı sıvı birikintisinin buharlaşması Alevlenir bir bulut oluşması Bulutun tutuşması Tutuşturucu kaynak UVCE süreci örnekler ile anlatılır. Doğalgaz borusunun kaçak yapması, bir benzin birikintisinin buharlaşması gibi örneklerle uvce süreci anlatılabilir. Etkiler Işınımsal akı Aşırı basınç dalgaları

Kaza Sonrasında/Tahliye Sırasında UVCE’den Korunma Öngörülmemiş bir Patlayıcı Ortam Oluşmuş mu? Öngörülmemiş Bir Tutuşma Kaynağı var mı? Patlayıcı Atmosfer ve Tutuşma Kaynağı Buluşabilir mi? Patlamanın Etkisi Azaltılabilir mi? UVCE riskinin kaza sonrasında değerlendirilmesi için bir metodoloji teklif edilir. Yansıdaki sorular sorulur ve bu sorulara verilebilecek cevaplar açıklanır/tartışılır. Öngörülmemiş patlayıcı ortamları ölçerken gaz dedektörlerinin kullanılması, tutuşma kaynağı oluşturabilecek elektronik veya mekanik aletler açıklanır.

Sorular