T.C. İçişleri Bakanlığı Kilis Valiliği ve Türkiye Bankalar Birliği İşbirliğinde Düzenlenmiştir “ Orta ve Uzun Vadeli Kredilere Yönelik Proje Değerlendirme Teknikleri ” 21 Şubat 2008 Kilis Tuna Taşpınar - Hülya Kurt- Itır Özmen

Proje Değerlendirmenin Amaç ve Kapsamı  Proje değerlendirmenin amacı, tasarlanan bir yatırımın fayda ve maliyetlerini ileriye dönük bir zaman perspektifi içinde tahmini değerleri ile hesaplamak suretiyle projenin  a. girişimci yönünden karlılığını,  b. ekonomi yönünden yararını,  c. yatırımı finanse eden kuruluşun riskini belirlemektir.

Yatırım projeleri esas itibariyle üç ayrı açıdan değerlendirilmeye tabi tutulmaktadır.  İktisadi  Teknik  Mali Proje değerlendirme bu unsurların birbirlerini tamamlaması ile oluşan kendi içinde tutarlı bir bütündür.

İktisadi İnceleme ve Değerlendirme Tuna TAŞPINAR İktisat Müdürlüğü

İktisadi Değerlendirme İçeriği Amaç:Uzun vadeli kredide yatırımın sağlıklı gelir tahminini oluşturmak, yatırımın kârlılığını ve Bankanın kredi riskini ölçmek Nasıl? Firmanın sektördeki yerinin tespiti ve sektöre göre performans karşılaştırması  Makro Analiz Sektörün Durumu ve Pazar  Geçmiş-Gelecek  Mikro Analiz Firma ve Yatırım Projesi  Geçmiş-Gelecek

Sektörün Durumu ve Pazar Sektörün Durumu ve Pazar  Ürünün tanımı, kullanım alanı ile tedarikçi ve kullanıcı sektörler, (sektör tespiti, yan sanayi, ambalaj, broşür vb)  ARZ, Sektörün kapasite, üretim ve kapasite kullanma oranları (KKO düşükse nedeni), sektörde faaliyet gösteren (rakip) firmalar hakkında bilgi, ithalat rekabeti  TALEP Yurtiçi ve yurtdışı tüketimin boyutu ve bunu belirleyen başlıca faktörler, (gelir düzeyinin etkisi, fiyat düzeyinin etkisi, lokomotif sektörlerin etkisi-mortage, sağlık hizmetleri reformu)  Sektörde rekabeti belirleyen temel unsurlar (kritik başarı faktörleri; kapasite-teknoloji, tasarım, fiyat- commodity, çeşitlilik, kalite, hız,)

Sektörün Durumu ve Pazar Bilgi Kaynakları  TÜİK (DİE), DPT, İhracatçı Birlikleri, İSO, İTO, Sektörel Dernekler (OSD,TAYSAD,BESD,BEYSAD,TALSAD, vb)  Verisor, basılı dokümanlar, internet, telefon görüşmeleri, firma ziyaretleri  Anket formları ****Çapraz sorgulama-doğrulama

Sektörün Durumu ve Pazar Arz  Kapasite  Üretim  KKO(%)  İthalat Talep  İhracat  İç Tüketim (İç Talep) Arz-Talep Dengesi  Dünya – Türkiye / Geçmiş - Gelecek

Yatırım Proje konusu yatırımın tanımı, kapsamı ve gerçekleştirilme nedenleri,  Yeni yatırımlar : Yeni bir tesis kurulması  Tevsi (kapasite artırma) yatırımları : Kurulu bir tesiste, mevcut teknolojiyi değiştirmeksizin yeni üniteler ekleyerek kapasitenin artırılması  Tamamlama ve modernizasyon yatırımları : Kurulu bir tesiste, darboğazların giderilmesi, verimliliğin artırılması, yeni bir teknoloji kullanılarak kapasitenin artırılması, ürün kalitesinin iyileştirilmesi, ürün çeşidinin artırılması  Yenileme ve idame yatırımları : Üretim kapasitesi ve nitelikleri değişmeksizin, eskiyen, hasar gören, aşınan veya yıpranan tesislerin üretime devamlarının sağlanması

Firma  Yatırımın gerçekleşmesi ile yaratılacak marjinal iç pazar payı,  Yatırımın sağlayacağı marjinal ihracatın üretim içindeki payı, marjinal ihraç pazarları,  Projenin pazarlama ve satış organizasyonu,  Proje konusu faaliyet için beklentiler ve projeksiyon

Teknik Değerlendirme Hülya Kurt Mühendislik Müdürlüğü

Teknik Değerlendirmenin İçeriği  Mevcut İşletme Konum, Makine Parkı ve Teknoloji Ürünler, Üretim Programı ve Kapasite Yönetim ve İşgücü  Yatırım Yatırımın Amacı ve Kapsamı Teknoloji Seçimi Yatırım Tutarı ve Uygulama Planı  Sınai Maliyetler  Çevresel Etki  Ekspertiz Değeri

Konum, Makine Parkı, Teknoloji Mevcut işletme  Kuruluş yeri  Tarihi ve gelişimi Konum ve tesisler  Arsa ve inşai tesisler Makine-tesisat teknoloji  Mevcut makine ve teçhizat  Üretim teknolojisi  Teknik durum

Ürünler ve Kapasite Üretim programı ve kapasite  Çalışma rejimi  Kapasite hesaplamaları Ürünler  Mevcut durum  Yatırım sonrası ürünleri

Yönetim ve işgücü  Mevcut işçi ve personel kadrosu  Organizasyon yapısı  Kalite güvence ve yeterlilik belgeleri (ISO, QS vb.)  İhracata yönelik ürün uygunluk belgeleri (CE, TÜV, v.s.)  İnternet iletişim adresi

Yatırım Projenin amacı  Komple yeni yatırım  Kapasite artırma (tevsi) yatırımı  Tamamlama ve modernizasyon yatırımı  Yenileme ve idame yatırımı  Yukarıda bahsedilen yatırımların kombinasyonu Teknoloji seçimi  Mevcut makine parkı ile uyum  Güncellik ve rekabet gücü  Müşterilerin talepleri  Fiyat  Ölçek ekonomisi

Üretim Maliyeti (1) Ham ve yardımcı madde Personel İşçilik  Yurtiçinden ve yurtdışından temin edilen temel girdiler ve tedarikçiler  Birim alış fiyatlarının kontrol ve dokümantasyonu  Projeksiyon yıllarında malzeme temininde yaşanabilecek riskler ve sorunlar İdari ve teknik yönetim kadrolarında çalışan beyaz yakalı personele ait giderler (Brüt ücret, SSK primi, işveren payı, işsizlik fonu, sosyal yardımlar, yemek ve ulaşım) Üretim sahasında çalışan direkt ve endirekt mavi yakalı işçi grubuna ait giderler (Brüt ücret, SSK primi, işveren payı, işsizlik fonu, sosyal yardımlar, yemek ve ulaşım) Ambalaj  Kullanılacak ambalaj türü ve üretim maliyeti içindeki payı

Üretim Maliyeti (2) İşletme Genel yönetim Amortisman  Enerji giderleri  Yakıt (LPG, doğalgaz, fuel-oil, v.s.) giderleri  İşletme malzemesi giderleri (Kalıplar, yağlar, kesici takım ve uçlar, sarf malzemeleri, v.s.)  Bakım-onarım giderleri Kira, sigorta, vergi-resim-harç, kırtasiye, haberleşme, ulaşım, temizlik, güvenlik vb. ile genel yönetime ait her türlü giderler İnşai işler ile makine-teçhizat ve demirbaşlara ait yıpranma payı giderleri

Çevresel Hususlar Çevresel  ÇED, emisyon ve atık su deşarj izin belgeleri  Proseste kullanılan zehirli, yanıcı, patlayıcı, kimyasal vb. hammadde ve malzemeler  Atıkların cinsi ve türü (katı, sıvı, gaz)  Biyolojik ve/veya kimyasal atık su arıtma tesisi özellikleri ve kapasitesi, baca filtreleri, v.s.  Çevre yönetimi konusunda alınmış ISO çevre yönetim belgesi  İşçi sağlığı ve iş güvenliği için alınan önlemler

Ekspertiz Ekspertiz Değeri  Mevcut arsa-arazi  Mevcut inşai tesisler  Proje konusu arsa-arazi  Mevcut makine-teçhizat ile demirbaş  Tesis dışı gayrimenkuller

Mali Değerlendirme Itır Özmen Mali Analiz Müdürlüğü

Mali Değerlendirmenin İçeriği  Mevcut Mali Durum Geçmiş mali göstergeler Rasyo analizi Nakit akımı tablosu  Projeksiyonlar Yatırımın finansmanı Nakit akımı projeksiyonu Proforma mali tablolar Borç ödeme gücü

Geçmiş Mali Göstergeler (1) Satışlar  Satış hasılatının seyri  Satışların kompozisyonu  Yurtiçi-yurtdışı dağılımı Karlılık  Ürünler bazında karlılık  Esas faaliyet karlılığının seyri  Kar marjlarını etkileyen faktörler  Fon yaratımı Finansman Yükü  Faiz oranları (nominal, reel)  Esas faaliyetten fon yaratımı ve finansman giderleri  Finansman giderlerinin kaydediliş biçimi

Geçmiş Mali Göstergeler (2) Mali Yapı  Finansal borçların seyri  Finansal borçların vadesi  Özkaynaklar ve sermaye artışları İşletme Sermayesi  Brüt ve net işletme sermayesi  Satış ve alış vadeleri  Stok tutma süreleri Risk Yönetimi  Kur ve parite riski  Vade uyumsuzluğu

Nakit Akımı Tablosu

Yatırımın Tutarı ve Finansmanı

Gelir Projeksiyonu Üretim-Stok-Satış Tablosu  Ürün bazında satış miktarları –İç satış –Dış satış  Ürün bazında satış fiyatları –İç fiyat –Dış fiyat  Mamul stok oranları

Gider Projeksiyonu Tam kapasite üzerinden verilen bu veriler, yıllar itibariyle kapasite kullanım oranı ve sabit/değişken ayrımı üzerinden yıllık tablolara yansıtılır. Gider Hesaplamaları Hammadde giderleri Ambalaj giderleri Personelgiderleri İşçilikgiderleri İşletme giderleri Genel yönetim gideri Amortisman gideri Satış gideri

Finansman Giderleri  Kısa vadeli finansal borçlar (banka kredileri) Faiz oranı Yıl başı ve yıl sonu kredi bakiyeleri Yıl boyunca kredi stokunda olabilecek değişimler  Uzun vadeli finansal borçlar İtfa planı Ödemesiz dönem Taksit sayısı Yatırımın finansmanında kullanılan uzun vadeli kredilerin faizleri yatırım maliyetine dahil edilir (aktifleştilir), kısa vadeli kredi faizleri gider yazılır.

Proforma Gelir Tablosu

Proforma Bilanço