Küresel kriz ve Türkiye ekonomisinin büyüme sorunu Prof. Dr. Seyfettin Gürsel Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi (betam) Direktörü Adalet ve Kalkınma Partisi Ankara, 18.06.2009

Sunum planı Sürdürülemez büyüme İşgücü piyasası dinamikleri Krizle patlayan işsizlik Büyüme sorunu

Sürdürülemez büyüme

Sürdürülemez büyüme Türkiye krizden önce düşük büyüme rejimine girmişti. Kaynak: TUİK Grafik 1. Sanayi üretim endeksi

Sürdürülemez büyüme Kronik cari açık Grafik 2. Cari açık dengesi Kaynak: TUİK ve betam Grafik 2. Cari açık dengesi

Sürdürülemez büyüme Cari açığın finansmanı Kaynak: TUİK ve betam

Sürdürülemez büyüme Türk Lirası uzun dönemde değerlendi Source: TUİK Grafik 3. Reel efektif kur

İşgücü piyasası dinamikleri Türkiye’de işsizliğin denklemi Tarım dışı işgücü arzı artışı 3 % (550,000) İşsiz sayısını sabit tutmak için gerekli istihdam artışı 550,000 İstihdam büyüme esnekliği 0.5 Gerekli tarım dışı büyüme oranı 6 % Gerekli büyüme oranı 5.5 %

İşgücü piyasası dinamikleri Tarım dışı istihdam Tarım dışı istihdamın yıllık değişimi (%) Tarım dışı işsizlik (%) Tarım dışı işgücü Tarım dışı işgücünün yıllık değişimi (%) Tarım dışı işsiz sayısı 2000 12961   9.3% 14294 1333 2001 12607 -2.7% 12.4% 14392 0.7% 1785 2002 13040 3.4% 14.5% 15251 6.0% 2211 2003 13121 0.6% 13.8% 15221 -0.2% 2101 2004 13505 2.9% 14.3% 15758 3.5% 2253 2005 14595 8.1% 13.6% 16892 7.2% 2297 2006 15241 4.4% 12.6% 17439 3.2% 2197 2007 15588 2.3% 17835 2247 2008 15918 2.1% 13.5% 18392 3.1% 2474 2009 * 16.8% * Betam tahmini Source: TUİK ve betam

Kriz ve patlayan işsizlik Kaynak: TUİK ve betam Grafik 4. Türkiye’de işsizlik

Kriz ve patlayan işsizlik İşgücüne katılım Kadınların işgücüne katılımı arttı TUİK ve betam Grafik 5. Türkiye’de İşgücüne katılım

Kriz ve patlayan işsizlik İstihdama katılım Kadın istihdamı arttı. Erkek istihdamı düştü. Grafik 6. Tarım dışı istihdam (yıllık % değişim)

Büyüme sorunu Tarihsel yakınsama Grafik 7. Kişi başına düşen GSYH (Satın alma gücü paritesine göre düzeltilmiş)

Büyüme sorunu İki model ortaya çıkıyor; Doğu Avrupa (demokratik model) Asya (otoriter model )

Büyüme sorunu Türkiye ekonomisinin potansiyel büyüme denklemi Toplam yatırım : GSYH’nın % 20’si Sermaye stok artış ı GSYH’nın yüzde 7’si Büyümeye katkı : % 3.5 ( = 0.5) İşgücü arzı artışı: % 2 Büyümeye katkı: % 1 (1 - = 0.5) Toplam faktör verimliliği artışı Büyümeye katkı: % 3.5 % 1 % 0.5 - % 1 % 5 - % 5.5 Potansiyel büyüme

Büyüme sorunu Avrupa Birliğine yakınsama GSYH’nin büyüme oranı TR – AB(27) : % 5.5 - % 2 = % 3.5 Nüfusun büyüme oranı TR – AB(27) : % 1 - % 0 = % 1 GSYH ve nüfus büyüme oranı arasındaki fark : % 2.5 Kişi başına düşen GSYH (Eurostat, 2007) TR/EU(27): % 40 10 sene içerisindeki kişi başına düşen GSYH yakınsaması +% 30 10 sene içerisindeki kişi başına düşen GSYH TR/EU(27): % 40 * 1.3 = % 52

Büyüme sorunu Sürdürülebilir bir cari açık Türkiye ekonomisinin ikilemi Sürdürülebilir bir cari açık Doğu Avrupa modeline uyumlu geçiş (2% – 3 % cari açık) Cari açığın kapanması Asya modeline sert geçiş

Büyüme sorunu Doğu Avrupa modeli Sınırlı kur rekabet gücü Kontrol altında bir cari açık (Doğrudan yabancı sermaye finansmanı) Rekabet artırıcı reformlar (İşgücü piyasası, eğitim, işlem maliyetleri) Maliyetleri kısmen sosyal güvenlikten kısmen savunma harcamalarındaki kısıtlamalardan)(barış temettüsü) AB’ye üyelik süreci şart!

Büyüme sorunu Asya modeli Kapanan cari açık Yüksek rekabet Rekabetçi kur (düşük enflasyon ?) Düşük işçi maliyeti (politik kısıtlar) Sosyal politikalardan taviz Artan tasarruf (+ % 2 - 3 ) Otoriter rejim gereksinimi