Dil ve İletişim Becerilerinin Kazandırılması Ali KÜÇÜKAY
İletişim, kişiler arasında bilgi ve düşünce alışverişine verilen addır İLETİŞİM NEDİR? İletişim, kişiler arasında bilgi ve düşünce alışverişine verilen addır
İletişimin gerçekleşmesi için hangi unsurların bulunması gerekir. a . İletişimin gerçekleşmesi için hangi unsurların bulunması gerekir? a. İletilecek bir düşünce, bir mesaj, b. Mesajı iletecek bir kişi, c. Ortak bir iletişim aracı, d.Mesajı alıp anlamlandırabilecek bir başkası.
Kaç tür İletişim biçimi vardır Kaç tür İletişim biçimi vardır? Sözel İletişim Sözel Olmayan İletişim Sözel olmayan iletişime Örnek veriniz.
Dil Nedir? Dil iletişim amacı ile kullanılan anlamları ifade etmek için toplumsal uzlaşmaya dayalı biçimlerden oluşan bir sistemdir. Dil iletişimin sağlanmasında araç görevi görmekte ve kodlardan oluşmaktadır.
Sözel iletişimin sağlanmasında bu derece önemli olan dil, Bloom ve Lahey’e (1978) göre birbiriyle etkileşim hâlinde bulunan üç bileşenden meydana gelir. Bunlar; Biçim, İçerik Kullanım
Dilin biçim bileşeni, dildeki konuşma seslerini, sözcüklerdeki kök ve ekleri ve sözcüklerin cümle içinde dizilişini inceler. Dilin içerik bileşeni, dilin anlam yönüyle ilgilidir. İçerik tek tek sözcüklerin anlamları ve sözcüklerin farklı şekillerde bir araya getirilmesinden oluşan cümle anlamlarıyla ilgilenir.
Bloom ve Lahey’e göre dil kullanımının iki yönü bulunmaktadır. Birincisi işlevler, ikincisi bağlamlardır.
İşlevler, kişinin konuşma amacını belirler İşlevler, kişinin konuşma amacını belirler. Bir kişi ihtiyacını karşılamak için, başkalarını yönlendirmek için, etkileşimde bulunmak için, duygularını anlatmak için, çevresindeki nesne ve olaylar hakkında bilgi edinmek için, bilgi sunmak için dili kullanabilir.
Bu amaçların doğru mesajlar şeklinde sözlü iletişimde bulunan kişiye ulaştırılabilmesi için doğru bağlamların seçilmesi gerekir. Bu da doğru sözcüklerin ve cümle biçimlerinin seçimiyle gerçekleşir. Örnek: Bir konuyu ders de anlatırken seçtiğimiz sözcükler ile aynı konuyu arkadaşımızla tartışırken seçtiğimiz sözcükler aynımıdır?
Aşağıdaki örnekleri dilin üç bileşenine göre inceleyiniz. Süt içmek isteyen çocuk annesine süt içmek istiyorum der. Dondurma isteyen Ali babasına Biraz dondurma ister misin Ali? Evet, isteyebilirsin der. Ece havuza gitmek istediği zaman anneye boneyi getirerek tak tak, kollarını sallayarak yüzme hareketi yapar evin kapısını gösterir ve ınnn hadi der.
Normal gelişim gösteren çocuklar, çevreleri ile etkileşime girmeleri sonucu doğal olarak kazandıkları dilin içerik, biçim, kullanım bileşenlerini yine çevre ile etkileşim ve doğal ortamlardaki yaşantıları sonucunda kolay ve hızlı bir şekilde geliştirebilmektedirler.
KONUŞMA NEDİR? Sözel dildeki sesbirimleri konuşma organlarını kullanarak işitilebilir hale getirme işine konuşma denir. Konuşmayı üç temel işlevde inceliyoruz: Solunum Gırtlakta ses üretimi Sesletim – dildeki seslerin üretimi (artikülasyon)
DİL VE İLETİŞİM BECERİLERİNİN DESTEKLENMESİ Herhangi bir yetersizlik veya gelişimsel gerilik sonucunda oluşan Dil gelişimindeki aksamalar ve gerilikler çocukların diğer gelişimsel alanlarını da olumsuz etkiler.
Dil ve iletişim problemleri sıklıkla bebeklik döneminde ortaya çıkmaktadır. Bu yüzden dil ve iletişim problemlerinin erken tanılanması ve müdahale edilmesi dil gelişiminin desteklenmesinde ve daha sonraki yıllarda akademik becerilerin kazanılmasında önem taşır.
İletişim değişik biçimlerde bir mesaj değiş-tokuş işlem sürecidir İletişim değişik biçimlerde bir mesaj değiş-tokuş işlem sürecidir. Bu mesaj değiş tokuşunda kullanılan en yaygın araç ise dildir. O halde bu mesaj değiş-tokuşunun gerçekleşmesi için dilin iki önemli boyutu önem kazanmakta. Alıcı dil İfade edici dil
ALICI DİL BECERİLERİ Dilin başkalarını anlama amaçlı kullanımı alıcı dil olarak adlandırılır. Alıcı dil becerilerinde yaşanan sorunlar, yetersizlikten etkilenen bireylerin, sosyal etkileşimini, öğrenme yaşantılarını ve ifade edici dil becerilerini olumsuz yönde etkilemektedir.
Çocukların Alıcı Dil becerilerinin desteklenmesi Tek eylemli yönergeleri Yerine getirme
İki ve daha fazla eylem gerektiren yönergeleri yerine getirme iphone görüntü\IMG_2248.MOV iphone görüntü\IMG_2235.MOV
İFADE EDİCİ DİL BECERİLERİ Başkalarına kendini anlatma amaçlı kullanımı ifade edici dil olarak adlandırılır. İfade edici dilde yaşanan yetersizlikler farklılık gösterebilir. Bireyin Yetersizlik türü ve Yetersizlikten etkilenme düzeyine göre ifade edici dil becerileri değişkenlik gösterebilmektedir. Bireyler konuşmayı iletişim amaçlı kullanmada yetersizlik yaşayabilir. Bireyler konuşma güçlükleri yaşayabilir (Sesletim sorunları,Akıcılık sorunları Ses kullanımı sorunları
İfade edici dil becerilerinin gelişimine etki eden temel beceriler 1- Göz teması kurma Göz teması kurmayı arttırmak için neler yapılabilir? 2-Ortak ilgi Ortak ilgi kurmak için neler yapılabilir?
3-Sıra alma Sıra almayı çocuklara nasıl öğretebilirsiniz 3-Sıra alma Sıra almayı çocuklara nasıl öğretebilirsiniz? 4- Taklit Taklit etme becerisini nasıl kazandırabilirsiniz? 5- Jest ve mimik kullanımı jest ve mimik kullanımını desteklemek için neler yapılabilir?
Dil Öğretim Yöntemleri Dil becerilerini desteklemede bir çok yöntem kullanılmaktadır. Bu yöntemler; Davranışçı yaklaşımdan etkilenilerek düzenlenen dil öğretim yöntemleri sosyal etkileşim yaklaşımından etkilenerek düzenlenen dil öğretim yöntemleri şeklinde sınıflandırılabilir.
Her iki iki yöntemden de yararlanılarak düzenlenen çevrenin yapılandırılmasına dayalı dil öğretim yöntemi ( milieu teaching) sosyal etkileşimci teoriyi uygulamalı davranış analizi ile birleştiren eklektik bir yöntemdir
Davranışçı Yaklaşıma göre dil öğretimi Davranışçı yaklaşıma göre Dil Öğretim Yönteminde amaç; çocuğa iletişim için gerekli uygun dil biçimlerini, doğru yapıları ve söz dizimini öğretmektir.
Davranışçı yaklaşıma göre Dil Öğretim Yönteminde öğretim kontrollü koşullar altında düzenlenir. Öğretim ortamında genellikle çocuk ve eğitimci olmak üzere iki kişi bulunur. Öğretim sırasında odada öğretimle ilişiksiz tüm uyaranlar ortadan kaldırılır.
Öğretilecek dil ve iletişim becerisiyle ilişkili uyaranlar amacına uygun bir şekilde dikkatle seçilir. Çocuğun uygun dil kullanımı için taklit, pekiştirme, düzeltme ve ipucu verme gibi Davranışçı Yaklaşıma dayalı teknikler kullanılır.
Davranışçı yaklaşıma göre Dil Öğretim Yönteminin avantajları; Öğretimin son derece kontrollü koşullar altında gerçekleşmesi, ileri derecede dil sorunu olan çocuklara dil becerilerinin kazandırılması, dil öğretiminin yanı sıra zihinsel engelli çocuklara öğretilmesi zor olan beceri ve davranışların öğretiminde kullanılması şeklinde sıralanabilir
Bu avantajların yanı sıra davranışçı yaklaşıma göre Dil Öğretim Yönteminin bazı sınırlılıkları bulunmaktadır. Bu yöntemde öğrencilerden kendilerine sunulan uyaranlara sözel tepki üretmeleri ya da sözel taklitte bulunmaları istenmesi doğal iletişimin gerçekleşmesine benzememektedir. Bu nedenle de öğretilen hedef dil ve iletişim becerileri öğretim ortamından doğal ortamlara taşınamamakta yani genellenememektedir
Davranışçı yaklaşımdan etkilenerek en yaygın şekilde kullanılan dil öğretim yöntemi Ayrık denemelerle öğretim yöntemidir.
Ayrık denemelerle öğretim; ADÖ, uygulamalı davranış analizine dayalı öğretim uygulamalarından biridir. ADÖ, Uygulamalı davranış analizinin temel unsurlarından biri olan davranışın öncülü ve sonuçlarının davranışın oluşumunda önemli etkisi olduğu ilkesinden hareketle geliştirilmiştir.
ADÖ uygulamasında öğretimsel denemeler davranışın öncülü, davranış ve davranışın sonucundan oluşmaktadır. ADÖ’nün öncül, davranış ve davranışın sonucundan oluşan temel uygulama biçimine ek olarak davranışın öncülünün yanı sıra ipuçları da sunmayı ve sunulan ipuçlarını sistematik biçimde silikleştirmeyi içermektedir.
Dolayısıyla, yanlışsız öğretim formatıyla gerçekleştirilen ADÖ’nün beş ana unsuru bulunmaktadır: 1-Öncül sunma, 2- İpucu sunma, 3- Öğrenci tepkisi 4-Davranış sonrası uyaranların sunumu 5-Denemeler arası süre
Doğal Dil Yöntemi (Naturalistic Teaching) Doğal Dil Sağaltım Yönteminin temeli Sosyal Etkileşimci teoridir. Bu teoriye göre çocuk sosyal ortamlarda etkileşim sonucunda dil edinir. Doğal Dil Sağaltım Yöntemi, çocuğun iletişimi başlatması için gerekli düzenlemelerin yapıldığı, öğretimin doğal ortamlarda düzenlendiği bir dil öğretim yöntemidir.
Bu yöntemde, amaçlar normal çocuğun gelişim aşamalarına göre belirlenir ve doğal pekiştireçler kullanılır. Doğal Dil Öğretim Yöntemi öğrenci merkezli bir öğretim yöntemidir. En önemli ve temel amacı; Çocukla yetişkin arasındaki etkileşimin kalitesini yükselterek çocuğun sosyal iletişim becerilerini arttırmaktır.
İletişim çocuklar ortamda bulunan nesne ve aktivite ile ilgili etkileşime girmeye hazır olduğu zaman başlar. İletişimi başlatan çocuktur. Öğretmen, çocuğun iletişimi başlatması için ortamı çocuğun ilgisine yönelik düzenler.
Doğal Dil Yaklaşımında çocuğa dil kazandırmak için kendiliğinden oluşan fırsatların değerlendirilmesine önem verilir Çocuk iletişimi başlattıktan sonra öğretmen, çocuğun ilgilendiği nesne ve olaylarla ilgili çocuğa sözel model olur genişletmeler ve düzeltmeler yapar
Doğal Dil Sağaltım Teknikleri Doğal Dil Sağaltım Yöntemi genişletme, kendi kendine konuşma, paralel konuşma model olma gibi doğal dil tekniklerini içerir.
Genişletme: Çocuğun konuşmalarını tamamlayarak tekrarlama anlamına da gelmektedir. Konuşan fakat tam cümlelerle konuşamayan çocuklar için yararlıdır. Daha karmaşık sözel davranışın kullanımına model olmak için kullanılır.
Genişletme yapılırken; yetişkin çocuğu dinler, çocuğun söylemek istediği tüm cümleyi anlamaya çalışır ve cümleyi tüm fakat basit şekilde söyler.
Kendi kendine konuşma: Çocuğun hareketlerini ve düşüncelerini sözelleştirmedir. Kendi kendine konuşma tekniğini kullanırken, yetişkinler ne yaptıklarıyla, ne gördükleriyle ve ne hissettikleri ile ilgili çocuk yanlarındayken konuşurlar. Kendi kendine konuşma tekniği aynı zamanda çocuğa gelişmiş cümleler, paragraflar, yeni kelimeler duyma fırsatı sağlar
Paralel konuşma: Çocuğun hareketlerini ve düşüncelerini sözelleştirmedir Model: Çocukla etkileşime giren kişinin diyalog aktivitelerinin uygun anlarında kurallı ifadeler ürettiği fakat çocuğun taklit etmesini istemediği bir tekniktir
Örnek: Anne ve çocuk arabayla oynarken, annenin arabayı hareket ettirerek arabam gidiyor‖ demesi veya çocuğun hareketlerini tanımlamak için senin araban dağı tırmanıyor‖ demesi Model‖ tekniğine örnek olarak verilebilir.
Eklektik yöntemler Eklektik yöntemler hem davranışçı yaklaşımdan hem de sosyal etkileşim teorisinden etkilenerek oluşturulan dil öğretim yöntemleridir.
Bu yöntemler; Çevresel İpuçlarına dayalı yöntemler Fırsat Öğretimi
Çevresel İpuçlarına dayalı yöntemler Ulaşılmaz hale getirme Sınırlı oranda verme Seçenek sunma Şaşırtıcı beklenmedik durumlar yaratma Tepki isteme ( mand- model olma)
Ulaşılmaz hale getirme Çocuğun ilgi ve gereksinimlerine göre ulaşmak istediği şeyleri ulaşılmaz hale getirmektir. İlgi ya da gereksinim duyacağı ve ya etkileşime gireceği durumlar sosyal olarak engellenir ve böylece çocuğun yapmak istediği şey için yetişkinle iletişime girmesi beklenir.
Sınırlı oranda verme Etkinlik ya da herhangi bir durum sırasında çocuğun ilgi duyduğu ya da gereksinim duyduğu şeylerin hepsini değil sadece bir kısmını vererek çocuğun daha fazla istemesi dolayısıyla iletişim kurması amaçlanır. İletişim kurma çabası içine giren çocuğun dil becerilerini desteklemek için fırsat elde edilmiş olunur.
Seçenek sunma Seçenek sunma aslında çocuğun liderliğini / ilgisini izleme açısından da çocuğun tercihine duyulan saygıyı ifade etmekte olup çocuk merkezli bir stratejidir. Seçenek sunmanın biçimi çocuğun dil beceri düzeyine göre değişebilir.
Şaşırtıcı beklenmedik durumlar yaratma Çocuğun alışkın olduğu durumlarda ya da etkinlikler sırasında şaşırtıcı durumlar yaratma çocuğun iletişim kurması için fırsatlar sunar. Bu durumlar yetişkini çocuğun dil becerilerini desteklemesi için olanak sağlar. Her zaman aynı şekilde yapılan etkinlikler sırasında çocuğa farklı tanıdık olmadığı bir durum yaratma hem etkileşime hareket kazandırarak heyecan katar hem de etkileşimi monotonluktan çıkarır. Böyle bir ortam düzenlemesi çocuğun ilgisini çekerek iletişimsel tepki vermesine yol açar.
Tepki isteme ( mand- model olma) Bu teknik; yetişkinlerin çocuktan tepki istemesine ve model olmasına dayanır. Çocuğu sorular yöneltilerek tepki vermesi beklenir çocuk tepki vermediğinde model olunur ve tekrar etmesi istenir. Ardından çocuğun sözel tepkisi pekiştirilir.
Fırsat Öğretimi İletişim teşvik edici bir çevre düzenlemesi yapılarak doğal etkileşim bağlamında art arda denemelere yer verilmesi ile yürütülen UDA ya dayalı doğal öğretim yöntemidir. Fırsat öğretiminde her bir denemeyi ön uyaran değil çocuğun iletişim girişimi başlatır. İletişim girişimi iletişim ortağı tarafından kabul edilir ve çocuktan daha üst düzey bir iletişimsel davranış beklenir. Çocuk kendisinden beklenen iletişimsel davranışı gerçekleştirdiğinde davranışla işlevsel olarak ilişkili doğal pekiştirme yapılır.
Fırsat öğretiminde Hedef davranış ve hedef davranışa ilişkin ön koşullar belirlenir. Ardından önkoşul davranışlarını gerçekleştirmeye ve hedef davranışların öğrenilmesine zemin hazırlayacak ortam ve araçlar düzenlenir. ( Örneğin çocuğun sevdiği bir nesne çocuğun görebileceği ama ulaşamayacağı bir yere konulur ve çocuğun nesneyi almak için bir girişimde bulunması beklenir yada ortamda bir zorlukla karşılaşması sağlanarak bu zorluğu ortadan kaldırması için iletişim girişiminde bulunması beklenir.
Çocuğun kendiliğinden talep etmesi beklenir Çocuğun kendiliğinden talep etmesi beklenir. ( Bekleme ile birlikte fırsat öğretiminin bir denemesi başlamış olur).
TEŞEKKÜRLER…