Türkiye’de Koku İmisyon ve Emisyonları Yönetimi Politikaları Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü Hava Yönetimi Dairesi Başkanlığı Safiye BİLGİLİ Şube Müd.V. 19-20 TEMMUZ 2004 İZMİR

Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği Hava kirliliğinin kontrol altına alınmasına ilişkin düzenlemeler 2 Kasım 1986 tarih ve 19269 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği ile getirilmiştir.

Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği Bu Yönetmelik; sanayi tesislerinin bacalarından çıkan kirletici maddelere emisyon sınırlaması ve hava alıcı ortamına yani hava kalitesine uzun ve kısa vadeli sınır değerler getirmiştir.

Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği Türkiye’de koku ile ilgili esas ve kriterleri oluşturan ayrıca bir yönetmelik mevcut değildir.

Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği Sadece, Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği’nin bazı maddeleri çerçevesinde; baca gazı emisyon sınır değerleri ile alıcı ortam hava kalitesine sınır değerler getirilmiştir.

Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği Yönetmelik EK-4’de Organik Buhar ve Gazlar Kapsamında listelenen ve koku veren maddeler kapsamına giren; Asetaldehit, Ksilen, Merkaptanlar, Metil izo bütil keton, Propionik asit, Stiren, Toluen, Tri metil amin, Valerik asit gibi maddelere (Yönetmelik Madde 7 ile ) baca gazında emisyon sınırlamaları, Petro Kimya Tesisileri ve Petrol Rafinerilerilerinin kurulu bulunduğu alanlarda; Toluen, Ksilen ve Merkaptan için Hava Kalitesi Sınır değerleri, Gübre Kompleksleri için amonyaklı yıkama sularının verildiği su kanalı ortamına amonyak konsantrasyonu sınırlaması, Onsekizinci grup tesisler kapsamında yer alan Kümes ve Ahırlar için, kokulu salgılarının azaltılması gerektiği esası ile yerleşim bölgelerine uzaklık mesafesi getirilmiştir.

Bu esas ve standartlar dışında, Türkiye’de koku veren diğer maddelerle ilgili veya faaliyetlerle ilgili her hangi bir standart mevcut değildir. Ayrıca, Kokunun ölçülmesine yönelik metotlar ve kokunun azaltılmasına yönelik teknik tedbirleri içine alan bir düzenleme de yoktur.

Koku ile ilgili olarak Çevre ve Orman Bakanlığı’ na gelen şikayetler, ilgili standartların ve koku ölçüm metotlarının olmaması nedeniyle değerlendirilememektedir. Kokunun önlenmesi için alınacak tedbirlerde sıkıntı yaşanmaktadır.

Türkiye’de Koku Yaratan Emisyon ve İmisyonların Yönetimi Projesi Bu doğrultuda koku ile ilgili; standartların, ölçüm metotlarının ve alınacak tedbirlerle ilgili düzenlemelerin, oluşturulması için Çevre ve Orman Bakanlığı, “Türkiye’de Koku Yaratan Emisyonların ve İmisyonların Yönetimi” Projesine Stuttgart Üniversitesi, Dokuz Eylül Üniversitesi ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi ile işbirliği içerisinde ”Yetkili-Ortak” olarak katılım sağlamıştır.

KOKU KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ TASARISI Koku Kontrolü Yönetmeliği Tasarısı 8 Bölüm, 27 Madde ve 5 Ek’ten oluşturulmuştur. BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak, Terimler ve Tanımlar klgtxmjhklyjh

Bu yönetmeliğin amacı, Türkiye’de kokuya sebep olan emisyon ve imisyonların kontrol altına alınmasına yönelik idari ve teknik usul ve esasları düzenlemektir. Bu Yönetmelik, Ek-1 de verilen tesislerin kurulması ve işletilmesi ile Ek-1 kapsamında olmayan, ancak koku şikayetine neden olan faaliyetleri kapsar. Bu Yönetmelik “İşçi sağlığı ve iş güvenliği” mevzuatı kapsamına giren işyeri atmosferlerinde uygulanmaz.

EK-1 Koku Kaynağı Olan Tesis ve Faaliyetler Listesi Atık Yönetimi Kompost Tesisi Geri kazanım tesisi (koku sorununa yol açıyorsa) Katı Atık Depolama Sahası

EK-1 Koku Kaynağı Olan Tesis ve Faaliyetler Listesi Gıda ve bitkisel Sanayi Gül Ürünleri Kahve-Kakao Kanyak Fabrikası Konsantre Fabrikası Maya Üretim Tesisi Meyve Suyu ve Meşrubat Tesisi Sebze Meyve Şoklama Tesisi Su Ürünleri İşleme Tesisi Süt Ürünleri Turşu Salça Fabrikası Un Fabrikası Şeker Fabrikası Mandıralar Yağ Sanayi Alkoloid Fabrikası Bira Fabrikası Şarap Fabrikası Sirke Fabrikası Suma Fabrikası

EK-1 Koku Kaynağı Olan Tesis ve Faaliyetler Listesi Hayvancılık, hayvan besleme Tavuk Çiftlikleri Besi Ahırları Devekuşu, Bıldırcın Çiftlikleri Domuz Çiftlikleri

EK-1 Koku Kaynağı Olan Tesis ve Faaliyetler Listesi Hayvancılık Sanayi, hayvansal ürünler ve yemler Yem Sanayi Balık yemi Üretimi Sakatat işleme yerleri Balık unu, yağı Salyangoz Fabrikası Kesimhane Entegre Et Tesisleri Mezbaha Kemik Unu (Rendering) Üretimi

EK-1 Koku Kaynağı Olan Tesis ve Faaliyetler Listesi Kimya Sanayii Asfalt Üretim Tesisi Bentonit Cam Yünü tesisi İzolasyon Tesisi LPG Dolum Tesisi Petrokimya Tesisi PVC boru, Rafineriler Kimya Sanayi ( Boya ve Vernik Sanayi, uçucu organik bileşiklerin kullanıldığı veya üretildiği tesisler, amonyak üretim tesisleri vb.)

EK-1 Koku Kaynağı Olan Tesis ve Faaliyetler Listesi Diğer Arıtma Tesisi Koku Yayan Uygunsuz foseptik veya Uygunsuz Atıksu Deşarjı Pirina İşleme Tesisi Mantar Üretim Çiftliği Gübre Fabrikası Mantar Toprağı Üretimi Deri Sanayi Kağıt Fabrikası Refrakter Fabrikası Sabun Yağı Sigara Fabrikası

KOKU KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ TASARISI İKİNCİ BÖLÜM (Genel Hükümler) Görev, Yetki ve Sorumluluk İzne Tabi Tesisleri Kuran ve İşletenlerin Yükümlülükleri İzne Tabi Olmayan Tesisleri Kuran ve İşletenlerin Yükümlülükleri Yeni Kurulacak Tesislerin Yükümlülükleri EK-1 deki Liste Kapsamında Olmayan, Ancak Şikayete Neden Olan Faaliyetleri Yapanların Yükümlülükleri

KOKU KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ TASARISI Görev, Yetki ve Sorumluluk Madde 5- Bu yönetmeliğin kendi yetki alanları içerisinde uygulanmasından Çevre ve Orman Bakanlığı ile Valilikler sorumludur.

KOKU KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ TASARISI İzne Tabi Tesisleri Kuran ve İşletenlerin Yükümlülükleri Madde 6- Kokuya neden olan izne tabi tesislerin kurulmasında ve işletilmesinde; Tesisin kamuya ve çevreye zararlı etkilerinin teknolojik seviyeye uygun olarak azaltılması için bu yönetmelikte belirtilen teknik şartlara uyulması, Şikayet olması halinde, Madde 14’ de belirtilen esaslar çerçevesinde emisyon ve imisyonların ölçtürülmesi, Bu yönetmelikte belirtilen emisyon ve imisyon sınırlarının aşılmaması, Bu yönetmelikte belirtilen esas ve usulleri de sağlayarak, Endüstriyel Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği çerçevesinde Emisyon izni alınması, esastır.

KOKU KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ TASARISI ÜÇÜNCÜ BÖLÜM (Sınır Değerler) İmisyon Sınır Değerleri Emisyon Sınır Değerleri

KOKU KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ TASARISI İmisyon Sınır Değerleri Madde 10- Kokunun kontrolünde ortam havasında yapılan ölçümler ile bulunan imisyon seviyesi esas alınır. Bu seviye iki şekilde belirlenir: En az 3 ay süreli alan çalışmaları yapılarak bulunan toplam “Koku Saati”, yerleşim alanlarında ölçüm süresinin %20 sini ve endüstri bölgelerinde %30 unu aşıyorsa, veya Ortam havasından ardışık olarak alınan örnekler ile yapılan olfaktometrik ölçümlerde (saatte bir örnek almak koşulu ile) 10 ölçümden 9 u 20 KB/m3 koku konsantrasyonunu aşıyorsa, imisyon sınırının aşıldığına karar verilir.

KOKU KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ TASARISI DÖRDÜNCÜ BÖLÜM (Kokuya Neden Olan Emisyon ve İmisyonların Ölçülmesi ve Ölçüm Sonuçlarının Değerlendirme Kriterleri İle İlgili Usul ve Esaslar) Emisyonların Ölçülmesi ve Değerlendirilmesi İmisyonların Ölçülmesi ve Değerlendirilmesi Koku Konusundaki Şikayetlerin Değerlendirilmesi Ölçümler İçin Yapılacak Harcamalar

KOKU KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ TASARISI Koku Konusundaki Şikayetlerin Değerlendirilmesi Madde 14- Şikayete neden olan koku/kokular için yetkili mercilere aşağıdaki prosedüre göre şikayet yapılır. 1. Şikayetçi, yetkili merciye dilekçe ile başvurur. 2. Yetkili merci, şikayet mahallinde ön değerlendirme yapar. 3. EK-2’de verilen Ön değerlendirme formu, şikayet mahallinde ön değerlendirme yapmak üzere yetkili merci tarafından görevlendirilen kişi/kişiler tarafından doldurulur.

KOKU KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ TASARISI 4. Yetkili merci tarafından görevlendirilen kişi/kişiler şikâyet mahallindeki tüm olası koku kaynaklarını belirler. 5. Kaynak çevresinde araştırma yapılarak koku problemine katkıda bulunabilecek başka kaynakların olup olmadığı ve koku önlemlerinin alınıp alınmadığı kontrol edilir. 6. Eğer şikayet, gerçek bir koku probleminden kaynaklanmıyorsa, yetkili merci tarafından şikayet sonlandırılır.

KOKU KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ TASARISI 7. Eğer şikayet, gerçek bir koku probleminden kaynaklanıyorsa, şikayet konusu olan kaynakta uzun süreli incelemeler gerekebilir. Bu durumda: Kokuya neden olan tesis/tesislerden gerekli proses bilgileri elde edilir. Proseste veya tesis sınırları içinde kokuya neden olabilecek kaynaklar belirlenir ve değerlendirilir. Emisyon kaynaklarından numune alma yöntemleri ve yerleri belirlenir. Koku kaynaklarının şikayet noktasına olan uzaklığı belirlenir Koku kaynaklarının yerleşik olduğu mahallin kentsel, kırsal, ticari veya endüstriyel bölge olup olmadığı belirlenir. Tesis içinde belirlenmiş olan koku kaynaklarında Örnekleme yapılır, ( İlgili Standart) Ölçümler gerçekleştirilir. (VDI 3881 Olfactometry Odour Threshold Determination, EN 13725: İngilizce metni 28 Ocak 2004 tarihinde Türk Standardı olarak kabul edilmiş ve yürürlüğe konmuştur.) Koku emisyonları belirlenir. EK 3’te verilen formata uygun olarak Emisyon Raporu hazırlanır.

KOKU KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ TASARISI 8. Raporda yapılan değerlendirmeler doğrultusunda Madde 11’de belirtilen sınır değerler aşılmış ise, tesisten koku problemini giderici gerekli tedbirleri alması istenir. 9. Alınan tedbirlerin etkinliği ölçümlerle belirlenir. 10. Şikayetlerin devamı halinde şikayet mahalline kaynaktan koku etkisinin belirlenmesi amacıyla model çalışması (STANDART-ISCST-3) gerçekleştirilir. Bu çalışmanın sonuçlarına göre tesisten ek tedbirler alması istenir.

KOKU KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ TASARISI 11. Şikayetlerin bu durumda da devamı halinde şikayet bölgesinde imisyon değerlendirmeleri gerçekleştirilerek tesisten kaynaklanan kokunun şikayet alanındaki etkisi ölçülür. İmisyon düzeyleri (VDI 3940 Determination of Odorants in Ambient Air by Field İnspektion) belirlenir. EK-4’de belirtilen formata uygun olarak İmisyon Raporu hazırlanır. Raporda yapılan değerlendirmeler doğrultusunda, Madde 10’da belirtilen imisyon sınır değerinin aşılması halinde tesisten ek tedbirlerin alınması istenir. 12. Ek tedbirlerin alınmasına yönelik rapor tesis tarafından yetkili merciye sunulur. 13. Yetkili merci tarafından EK-5’de verilen Şikayet Değerlendirme Formu hazırlanır. Şikayet Değerlendirme Formları dikkate alınarak şikayet konusu devam ettirilir ya da sonlandırılır.

KOKU KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ TASARISI BEŞİNCİ BÖLÜM (Kontrol Tedbirleri) Kokulu Atık Gazların Atmosfere Atılması Madde 16- Kokulu atık gazlar toplanmalı ve baca vasıtası ile atmosfere verilmelidir. Faaliyetleri ve kullandığı proses nedeniyle kokuya neden olan ve bu Yönetmelikte Ek-1 de yer alan tesisler için koku emisyonunun önlenmesine yönelik genel tedbirler Bazı Tesisler İçin Spesifik Koku Önlemeye Yönelik Tedbirler Kokuya neden olan maddelerin depolanması, taşınması, doldurulması ve boşaltılması sırasında alınması gereken tedbirler. Yerleşim alanına uzaklık mesafesi.

KOKU KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ TASARISI ALTINCI BÖLÜM(Ölçüm Yetki Belgesi Esasları) Ölçüm Yapmaya Yetkili Kuruluşlar Ölçümde Kullanılacak Cihazlar ve özellikleri Ölçüm Yapacak Personelin Nitelikleri

KOKU KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ TASARISI YEDİNCİ BÖLÜM (Cezai Hükümler) Madde 24- Yönetmeliği ihlal edenlere, iş termin planının hazırlanması için 30 gün süre verilir. Termin plan çerçevesinde gerekli tedbirleri almayanlara 2872 sayılı Çevre Kanunu hükümleri uygulanır. SEKİZİNCİ BÖLÜM (Çeşitli Hükümler) Tebliğler Yürürlük Yürütme

KOKU KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ TASARISI EKLER: EK-1 Koku Kaynağı Olan Tesis ve Faaliyetler Listesi EK-2 Şikayet Ön Değerlendirme Formu EK-3 Emisyon Raporu Formatı EK-4 İmisyon Raporu Formatı EK-5 Şikayet Değerlendirme formu

KOKU KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ TASARISI Şikayet Ön Değerlendirme Formu

Koku : İnsanda koku alma duyusunu harekete geçiren ve kokunun algılanmasına neden olan bazı uçucu maddeler. Koku emisyonu : Bir kaynaktan (nokta kaynak veya alan kaynak) ortama atılan ve yayılan kokulu gazlardır. Bu gazın belli bir konsantrasyonu ve debisi vardır. Bacadan veya alan kaynaktan örnek alınarak emisyon konsantrasyonu ve debisi ölçülür. Koku imisyonu : Ortam havasında bulunan kokulu gazlardır. Belli bir debisi yoktur. Ortam havasından örnek alınarak imisyon konsantrasyonu ölçülür. Koku konsantrasyonu : Standard koşullardaki (25 C, 1 Atm) 1 m3 gaz içinde bulunan koku birimi sayısıdır. Konsantrasyon, KB/m3 olarak ifade edilir.

Koku birimi : 1 Koku Birimi (KB), kokulu maddenin 1 m3 nötral seyreltme havası içinde bulunan ve insanda koku hissi yaratan en az kokulu madde miktarıdır. 1 KB/m3’lık koku değeri, koku konsantrasyon skalasındaki başlangıç noktasıdır. Nötral (temiz) hava : İçinde kokuya neden olacak herhangi bir madde bulunmayan hava. Bu hava kokulu gazın seyreltilmesi için kullanılır. Ayrıca, ölçümlerde referans hava olarak da kullanılır. Nötr hava, sıcaklığı, basıncı ve nem oranı belli olan havadır. Koku Saati: Pozitif sonuç veren tekil ölçümdür. Eğer bir kokunun kolayca tanımlanabilme oranı daha önceden belirlenmiş olan belli bir oranı geçerse, tekil ölçüm pozitif olarak değerlendirilir.

Olfaktometre- Olfaktometre, kokulu bir gaz numunesinin belirli oranlarda nötral (yani kokusuz) hava ile seyreltilerek koku konsantrasyonun ölçüldüğü bir cihazdır. Bu cihazda farklı oranlarda seyreltilmiş kokulu gaz örnekleri, test için kullanılan denek, ya da panelistlere koklatılarak koku konsantrasyonu tayin edilir. Kokulu Zaman Yüzdesi: Bir ölçüm zamanı boyunca panelist kokunun algılanabildiği zaman aralıklarını kaydeder. Kokulu Zaman Yüzdesi, değerlendirme zamanı boyunca kaydedilen bu zaman aralıklarının toplam değerlendirme zamanına oranıdır