YONT-202 ÖRGÜTSEL DAVRANIŞ Kitap: Örgütsel Davranış ve Yönetim Psikolojisi- Prof. Dr. Erol EREN Beta Yayınları

Psikolojinin Yönetim ve Organizasyonlardaki Yeri ve Önemi BÖLÜM-1 Psikolojinin Yönetim ve Organizasyonlardaki Yeri ve Önemi

Örgüt ne demek? Davranış ne demek? Psikoloji Nedir? Bu kelimeler size neleri çağrıştırıyor? Neden bu konuyu öğreniyoruz? Aklınıza ilk gelen durumları anlatın….. İşletme ve Yönetim?

İşletme ve Yönetim İŞLETME: Bir takım amaçları gerçekleştirmek için bir araya gelen hammadde, makine, insan ve organizasyon gibi üretim araçlarının uygun bir bileşiminden oluşmuş kuruluşlardır. YÖNETİM: Belirli hedefleri gerçekleştirmek için bir araya gelmiş iki veya daha fazla kişinin meydana getirdiği bir grup faaliyet yada sosyal bir olaydır. İnsan davranışları ile ilgilidir. İnsanı yönlendirmek oldukça zordur. Bu sebeple insan davranışlarının nasıl oluştuğunu öğrenmek şart olmuştur. İşletme ve Yönetim birbirlerini tamamlayan kavram ve yapılardır. NEDEN?

Davranma işi, tutum, davranım, muamele, hareket + Dıştan gözlemlenebilecek tepkilerin toplamı= DAVRANIŞ Örgütsel davranış disiplini, bize ilişkilerin kurallarını ve prensiplerini tanıtarak, kendimizi birlikte çalıştığımız insan ve grupları anlamamıza yardımcı olmaktadır. Amacı, örgüt içindeki insan davranışlarını anlamak ve çalışanı daha etkin ve başarılı kılmaktır.

Örgütsel davranış kapsamında; 1- BİREY ; Merkezi bir elemandır. 2- GRUP ; Her grup bir çalışma grubunun üyesidir. 3- ÖRGÜT ; Birey ve grup resmi bir örgüt yapısı içinde varlıklarını sürdürürler. 4- ÇEVRE ; Her örgüt onu saran dışsal bir çevrenin fonksiyonudur.

1. Psikolojinin Genel Yönetim ve İşletme Yönetimi ile İlişkileri İşletme Nedir? (Amaçlar-hammadde, makina, insan, organizasyon) Yönetim Nedir? (Hedefler-2+insan topluluğu-grup faaliyeti) İnsanın Özellikleri Hedefe yönelmesi zor, sibernetik(güdüm bilim), organik, psişik yönü var.

İnsan hisleri ile hareket eder. (Eksik/Yanlıştır) İnsan hisleri 5 duyu organı ile ilgili algıladıklarıdır. İnsanda Akıl ve Duygu vardır. Bunların birleşiminden de Düşünceleri oluşur. Bunlara göre de hareket eder. HİS :Çağrıştırıcıların yaşattığı duygu. Çağrıştırıcıların sizde meydana getirdiği olumlu/olumsuz duygu. Hissi tahminle karıştırıyoruz, ‘bunu hissettim’ derken.

Tüm işletmelerin başarısı işletmeyi amaca ulaştırma başarısı, yani yönetsel etkinlik ile ölçülebilir. Yönetsel etkinliği arttırabilmenin temel koşulu ise insangücü etmenini amaçlar doğrultusunda davranışa geçirebilme ve ondan iyi bir verim alabilmeyi gerektirir. Yönetsel etkinlik demek BAŞARI demektir.

B. Yönetimde Davranış Bilimleri ve Psikolojinin Bu Bilimler İçindeki Yeri Davranış Bilimleri: İnsan davranışlarının NEDEN-SONUÇ ilişkisini ve insanları bu davranışa yönelten güdüleri incelemeye çalışan bir bilim dalıdır. Oluşmasına katkıda bulunan 3 temel bilim Psikoloji (bireysel davranışları inceleyen (algılama, yargılama, düşünme, güdüleme, tutum oluşumu) nedenlerini ve bireysel farklılıkları ortaya koyar) Sosyoloji (insan toplulukları; aileden-devlete sosyal grupları ve sosyal davranış süreçlerini inceler) Antropoloji (insanların yaşayış biçimini ve eserlerini-ilkelden günümüze inceler-dil bilimini de kapsar) Ayrıca tarih, iktisat, hukuk ve biyolojinin de katkıları vardır.

B. Yönetimde Davranış Bilimleri ve Psikolojinin Bu Bilimler İçindeki Yeri İnsan sosyal bir varlıktır. İşte bireyin sosyal bir grup içindeki davranışlarını inceleyen bilim dalına sosyal psikoloji denir. Sosyal ve psikolojiyi kapsadığından buradaki önemini anlayabiliriz.

C. Yönetim ve Psikolojinin Belli Başlı İlişkileri Psikoloji davranış bilimlerinden ayrılamaz. ( yönetim de yönlendirme ile ilgili olduğundan %90 ‘ı Dav. Bil. kapsar, amaçlara, hedeflere ulaşım, iletişim, güdüleme vb.) Faydaları; İşe uygun personel tedariki: Bireysel davranışların nedenlerini bireysel nitelik ve özelliklerden hareket ederek inceleyen psikoloji , işe uygun personel alımında bireysel özellikleri ortaya çıkaracak bir takım bilimsel tekniklerle yöneticiye ve yönetime yardımcı olur. (testler, mülakat teknikleri) İşyeri koşullarındaki düzensizlikler ve insanın bedensel ve zihinsel yapısına uygunsuzluklar: (monotonluk, iş kazaları, psik. yorgunluklar vb.)

Faydaları (genel problemleri gidermek); c) Üretilen malı satmak/ satılacak mal üretmek: (müşteriyi çok iyi tanımak, anlamak, bağlı kılabilmek, alım güdüleri) Ast ve Üst İlişkilerini İyileştirmek: (Emir kumanda sistemi, otorite kurma, verimli ve mutlu çalışanlar) Güdüleme (motivasyon): bireysel davranış nedenlerini araştırma, bireysel ihtiyaçların temeline inme ve özendirme araçlarını belirleme. Yöneticiye Karşı Tutumlar: Ölçümler yapmak, olumsuzları azaltıp olumluları artırabilmek. Yönetsel Yetke (otorite) nin kurulması sorununu azaltmak: (alt etme, ayak kaydırma değil – otorite özelliklerini öğrenmek)

D. Bilim ve Yaşam Diyaloğu Bilimsel Yaklaşımın 2 yönü: Bilimsel çabalar merak gidermek için; Niçin ve Nasıl sorularını doğada evrende cevaplamak için araştırırlar. Evrende olup bitenlere cevap ararlar. Örn: Göçmen kuşlar kendiliklerinden göç etmeleri gerektiğini nasıl biliyorlar? Birçok araştırma, test ve deney yapılır ve sonuçlardan bir kuram oluşacak şekilde bilgiler gruplanırlar. Böylece bilinmeyen hususlar öğrenilmiş olur. 2. Bu kuramlardan nasıl yararlanılacaktır? Yani yaşama katkısı Arıların balı nasıl bulduğunu öğrenerek bal üretiminin artırımı nasıl yapılabilir? Kuşlar ve uçak üretimi?

D. Bilim ve Yaşam Diyaloğu b) Yaşam ile Bilimin Birbirine Iraksak Yaklaşımı: Iraksak yaklaşım, keşfedilen bir bilimsel ilkenin yaşamın birçok sorunlarının çözümünde kullanılmasıdır. Örn: Her takrar ezberleme/öğrenme üzerinde faydası var. (eğitim, pedagoji, şiir, şarkı vb. kullanılabilir) Elektirklenme ilkesi, yaşamın aydınlatma, ısıtma, haber iletme vb. Sorunları çözer. Bedel Ödeyen Değer Bilir (DTÖ) Sayfa 8- Şekil-2

D. Bilim ve Yaşam Diyaloğu c) Yaşam ile Bilimin Birbirine Yakınsak Yaklaşımı: Örn: İşte tatmin sorunu ile başbaşa kalan yönetici. Psikoloji, sosyoloji, iktisat, hukuk bilimleri çözüm ilkeleri hep birlikte çeşitli yönlerden bir araya gelmektedirler. Çünkü bu ilkelerin her biri soruna çeşitli açılardan yaklaşırlar. Yakınsak yaklaşımda bilimsel ilkeler yaşamın bir sorunu çözümlemek için bir noktada birleşmeleridir. (Syf 8- Şekil3) Iraksak yaklaşımda bir ilke yaşamın birçok sorununa çözüm getirme amacı ile dağılmaktadırlar.

D. Bilim ve Yaşam Diyaloğu d) Yaşam ile Bilimin Yakınlaşması: Yakınsak yaklaşımda her zaman bilimler çözüm getiremeyebilirler bazen çözümsüzlük de getirebilir. Endüstrilerde bugün birçok problem mevcut. Psikolojik sorunlar ağırlıkta ise onları saf psikolojik ilkelerle incelememek gerekir. Sosyal bilimlerle çözülemeyebilir. Durum yer, zaman, örgütsel kişisel özelliklere göre değişebileceğinden diğer bilimlerden de yararlanılır.

II. YÖNETİM VE ÖRGÜT PSİKOLOJİSİNİN GELİŞMESİ Tarihsel Yaklaşım: Teknolojik Değişmelerin Beşeri Yönü: Sanayi Devrimi Etkileri El becerileri- ustalığı Mekanikleşme Makineleşme Ev ve el sanatı, küçük dükkan, atölye, usta-çırak, kalfa ilişkileri sona erdi, büyük fabrikalar kuruldu. 100 yılda ABD, japonya ve Batı Avrupa tarımsal ve El sanatalarından Sanayi ekonomilerine geçtiler.

II. YÖNETİM VE ÖRGÜT PSİKOLOJİSİNİN GELİŞMESİ Tarihsel Yaklaşım: Teknolojik Değişmelerin Beşeri Yönü: Sanayi Devrimi Etkileri Ustalık Sistemi: İşim tüm süreçlerinde bilgi gerektiren Yerini Tek İşlemde Uzmanlaşmaya bıraktı. Uzmanlaşma verimi artırıyor ancak üretimde işgören yerine makineler birinci plana geçmiş oldu. Tek işlem, ona yoğunlaşma monotonluk (psikolojik) problemi de oluşturdu.

Tarihsel Yaklaşım: Teknolojik Değişmelerin Beşeri Yönü: Sanayi Devrimi Etkileri İş gören kendini daha az önemli, katkısı az, işe yaramayan Ve mutsuz hissediyor. Dolayısı ile sanayileşme insanı daha mutlu çalışan haline getirmedi. Daha mutsuz yaptı bu durum da Örgütsel Davranış gibi bilimlerin yönetimdeki önemini her geçen gün artırıyor. Çünkü insansız fabrikalar gelişen teknoloji ile hızla artıyor. Gölcük – FORD OTOSAN Fabrikası. İnsan bütünsel olarak işe yaradığında mutlu bir çalışan olabiliyor. Sadece bedensel kal zihnini hiç yorma demek onu problemlere doğru yönlendirir.

Uzaktan lazer kaynağı

Teknoloji ve sanayi gelişimi insanı geliştirdi mi? Daha mutlu yapabildi mi? Daha Marifetli? Amaçlar Nedir? Sonuçlar Ne Oldu? (Sınıf Çalışması)

Tarihsel Yaklaşım: b) Yönetsel ve Örgütsel Psikolojinin Doğuşu Sanayi devrimi ve teknolojik gelişmelerle oluşan problemleri çözmek ile ilgili çalışmalar:20 yy psikoloji endüstride uygulanıyor. Daha Nitelikli Eleman İhtiyacı: İşe Alırken (kişilik ve yetenek belirleyici testler) İlk kitap Münsterberg tarafından yazıldı. Sırası ile ; - Personel Seçimi - Pazarlama ve Satış - Reklamcılık, alanlarında yayıldı ve kullanıldı.

Evvela 1. Dünya Savaşında Ordu Örgütleri – Personel Testleri Uyguladı. Sınıflandırma ve görevlendirme amaçları ile kullanılmıştır. 1930 larda ÖP sabitleşmiş. Bundan sonra sorunlara verilen önem değişir . 1930-40 arasında işe alma ve yerleştirmede testler geliştirilir ve daha yaygın kullanılır. 1940-50 Grup içi etki ve tepki, gözetim ve liderlik sorunlarına haberleşme sistemlerine inanç ve tutumların belirlenmesine ilişkin çalışmalar artı ve ÖP örgütsel yapılarda önemli bir araç haline geldi.

2. Dünya Savaşı ve bugüne kadar psikoteknik bir bilim dalı olarak gelişmiş ve yaygınlaşmıştır. Psikoteknik; - İşlerde kullanılan araç ve gereçlerin insan yeteneklerine uygunluğunu ve kullanılışını kolaylaştırmak, - Beşeri yetenekleri ortaya çıkarmak, - Sınırları belirlemek alanlarında hizmet verir. .

1950-60 larda Güdüleme kuramı, uzmanlaşmadan doğan monotonluk ve iş tatminsizliği için önlemler. Dolayısı ile İş genişletme, iş zenginleştirme ve iş yapılandırma kavramları ortaya atıldı. 1960-70 ler Otorite(yetke) analizleri, önderlik araştırmaları, yönetim biçimleri yaygınlaşır. Yetki dağılımları da önemli konulardan olur. Daha sonra da Endüstriyel Demokrasi ve Yönetime Katılma konusu güncellik kazanır. (insan işe yaradığını/faydalı olduğunu bilmek ister) 1970-1980 Sistem yaklaşımı moda olur. .

B: Yönetsel ve Örgütsel Psikolojinin Doğuşuna Neden Olan Klasik Yönetim Görüşleri ve Doğurduğu Tepkiler Frederick W. Taylor’un Bilimsel Yönetim Akımı (1911) İşçilerin verimli ve ekonomik kullanılmadığını savunur ve 2 zararlı sonucu olduğunu açıklar; 1-Gerekli olmayan bir takım hareketler yaptıklarını ve boşa harcanan emek ve zaman oluştuğunu basit işlerin karmaşık şekilde yapılarak yorgunluğu arttırdığını inceler. İnsan sorunlarına bakışları mühendis gözüyle olmuş, rutin ve alışılmış işlerin etkin bir biçimde örgütlendirilmesi ve yürütülmesi için yöntemler geliştirdiler. 2-Gereksiz yapılan hareket, kullanılmaya çalışılan zaman eleme ve ast üst hiyerarşisini kesinleştirme. (sy 13 inceleyin)

b) Henri Fayol’un katkıları (1916-Fransız Mad.Muh.) Yönetim ve yöneticilikle ilgili çalışmalar gerçekleştirir. Örgüt yönetmek ve yöneticilerin yapması gerekenleri işlev, ilke ve kuralları açıklar. İşletmenin psiko-sosyal yönünü incelemiştir. Taylor işletmelerin işçilerle odaklı olarak psiko-teknik yönünü incelemiştir. Fayol yönetim faaliyetlerini 5 işleve ayırmıştır. Öngörme ve planlama, Örgütlenme, Emir-kumanda, haberleşme ve yürütme, Örgütsel birimlerin kendi aralarında ve tepe yönetimi ile çalışmaları (koordinasyon) Faaliyet sonuçlarını denetleme ve değerlendirme.

b) Henri Fayol’un katkıları (1916) Sayfa 15 İlkelere bakınız. Fayol’un çalışmaları klasik yönetim anlayışının temellerini oluşturması bakımından da önemli ve ilginç olmaktadır. Fayol’un kafasındaki ortalama insan tembeldir. İş yapmaktan kaçınır. Bu sebeple onları yola getirecek katı disiplin ve ceza sistemi gerekliliğini ortaya koyar. Yöneticiler astlarına güvenmemeli ve yapılan her işe nezaret etmemeli ve mutlaka kontrol etmelidirler. İnsanlar sorumluluktan kaçmayı ve yönetilmeyi tercih ediyor. Sorumluluk korku kaynağıdır. Bu nedenle onu yüklenebilenler cesurdurlar ve azdırlar. Onları kahraman olarak nitelendirir. ????? Katılıyor musunuz???

c) Max Weber Bürokrasi Modeli (Alman-Sosyolog) Yetke (Otorite ) konusunu inceler. Geleneksel yetke (babadan oğula, doğuştan gelir-soyluluktan gelen- yetke ailededir ve soylulukla ilgilidir- örn. krallıklar,) Karizmatik Yetke (Kişisel beceri ve yeteneklerden gelir- kahramanlık, kutsallık, büyücülük) Meşru Yetke (demokratik, akılcı, ve yasal düzenlemelerde olur- Hukuk Devletlerinde olabilen)

c) Max Weber Bürokrasi Modeli (Alman-Sosyolog) Daha sonra demokrasi üzerine yoğunlaşır ve Bürokrasi Modelini geliştirir. Sağlam bir örgüt yapısının kurulması, bu yapıda sadece belirli görevleri yerine getirmekten sorumlu olan kimselerin kendi alanlarında uzmanlaşmaları, kişisel arzu, hırs ve ihtiyaçlardan arınmış nesnel (objektif) ve akılcı bir yönetim sistemi kurulması ve iş başına geleceklerin seçimle demokratik olarak görevlendirilmeleri kurallarını içerir. (ancak aşırı kuralcılık esneklik ve yaratıcılığı yok edebiliyor, aşırı bürokrasi hantallaşma robotlaşma, vb)

Elton Mayor ve Howthorne Araştırmaları C) Yönetsel ve Örgütsel Psikolojinin Önemini Ortaya Koyan Belli Başlı Araştırmalar K.Lewin ve Arkadaşları Önderlik Araştırması (3 tip önderlik - astlara otoriter, ne yapacaklarını nasıl yapacaklarını gösteren ve işleri belirleyen yöneticidir, verimlilik yüksek, kalite düşük sonuç verdi. 2tip serbesti tanınmış özgür çalışma şekli-verimlik ve kalite kötü, 3.tip demokratik ve katılımcı yönetim yaklaşımı sonuçlar daha iyi çıkmıştır.) Elton Mayor ve Howthorne Araştırmaları (Işıklandırma, Röle Montaj Odası, Röle Montaj (teşvikli ücret), Mika yarma Test Odası (ücret +), Mülakat programı ve Seri Bağlama Gözlem Odası deneylerini yapar. ) Özet: teknik ve fiziksel koşullar, grup oluşturma, grupta arkadaşlık ve sevgi bağları. Verimlilik artışları elde edilir.

c) Yankee City Araştırmaları Nitelikli işçilerin değişen teknolojik gelişmelerle, yeteneklerini kullanamaz hale gelince statü ve prestij açısından da problem yaşarlar. Planlı değişimler olması geliştirilmiştir. d) Harwood İmalat İşletmesi Araştırmaları e) Tawistock Enstitüsü Araştırmaları

D) Yönetsel ve Örgütsel Psikolojinin Temellerini Oluşturan Bazı Kuramsal Görüşler Douglas McGregor ve X ve Y Kuramları X Kuramı: Ortalama insan işi sevmez ve işten kaçma yolları arar. Dolayısı ile yönetilmeye, disipline ve kurallara ihtiyaç duyar (Mayo ve Fayoldan esinlenir). İnsan sorumluluktan kaçar, bencildir, yenilik istemez, kandırılabilir, vb. Daha sonra bunu eleştirir ve Y Kuramını geliştirir. Bunu insana robot gibi bakan, katı kuralları ile insanı duygu ve düşünceleri ile hareket ettiğini önemsemeyen bir kuram olarak bulur.

Douglas McGregor ve X ve Y Kuramları Y Kuramı: ‘Bireysel ve örgütsel amaçların kaynaştırılması’ Ortalamaya göre bir insan işten nefret etmez, iş bir başarı ve tatmin kaynağıdır. İş yerinde iş görenin çaba harcaması doğaldır. İnsanlar işi ve arkadaşlarını severse örgüte daha ayrarlı davranışlar sergiler, Bağlılık ödüllerle geliştirilebilir, psiko-sosyal ve benliği doyurma en iyi ödüllerdir. Elverişli koşullara kişi sorumluluğu kaybetmez onu aramayı da öğrenir, yetenekler de memnuniyetle gelişebilir, uzmanlaşma insanda sadece bir kısmı geliştirir. b) Homan’ın İnsan Grubu Yaklaşımı: 3 öğe var – faaliyetler – karşılıklı ilişkiler – duygular. Bunlar ayrı olmalarına karşın sıkı ilişkileri vardır ve birindeki değişim ötekileri de etkilemektedir.

c) Chris Argyris Olgunlaşma Kuramı: Argyris’e göre kişinin sorumluluk alanının artırılması, onu daha olgunlaştırmaktadır ve hem kendisi hem de işletme için yararlı faaliyetlerde bulunma olanağı vermektedir. (kişiyi önce pasif (bebek gibi) ve örenip tecrübelendirdikçe aktife geçeceğini ve daha bağımsız olacağını belirtir. d) Maslow’un İnsan Gereksinimleri Kuramı İlk kez insan ihtiyaçları üzerine bilimsel çalışma yapan ve güdüleme (motivasyon) konusunun gelişmesini sağlayan Maslow’dur. İnsanlar neden fedakarlıkla çalışır? Nasıl itaat ederler? Araştırır.

d) Maslow’un İnsan Gereksinimleri Kuramı Bulguları İnsan biyolojik, sosyal ve psikolojik bir varlık olarak; Fizyolojik gereksinimlerini karşılamalıdır (yemek, içmek, barınmak) Güvenlik Gereksinimleri (hasta, yaşlı/kaza olduğunda biyolojik yaşamını sürdürebileceği güvenlik/ tasarruf/ sigorta vb. yapar) Sevgi ve Ait Olma (sosyalleşme/aile, gruplara ait olma sevgisiz yaşam çok acıdır) Takdir ve Saygı Kendini Güncelleştirme (yaratıcılık)(bilim/sanat/firmadaki buluşları ile kendini göstermesi/örnek olma) Şekil 5

1.Cil gereksinmeler

Kurt Lewin’in Güç Alanı Analizi Örgüt; birbirine zıt olan iki grup gücün çarpışma alanıdır. Bu güçler sosyal ve psikolojik baskı unsurlarıdırlar. Sürükleyici ve kısıtlayıcı güçler vardır. Sürükleyici güçlerin toplamının kısıtlayıcı güçlerin toplamına eşit olduğu noktada dengeye ulaşıldığını göstermektedir. Bu denge sürükleyici ve kısıtlayıcı güçler arasındaki ilişkiler ile azaltılır veya çoğaltılır. Örn: Sürekli baskı kurup verimlilik artırılabilir ancak baskının sonucu kayıtsızlık/düşmanlıkta artar. Sonuç olarak lehine değişen denge tekrar aleyhine döner.

Blake ve Mouton’un Yönetim Biçimleri Yönetsel Izgara Modeli (Managerial Grid) Bu yönetim modelinde 2 boyut vardır. Yönetici davranışında ; insana dönüklük, Üretime dönüklük. Bunların kombinasyonlarından 5 yönetsel davranış biçimi açıklarlar. ÖDEV: Bu konuyu inceleme, hazırlık ve sunum.

İnsana Dönüklük

ÖRGÜTSEL SORUNLARIN ÜÇ BÖLÜMÜ KADRO Sorunlar incelenirken bireyleri faaliyette bulundukları çalışma kadrolarıyla birlikte ele almalıdırlar. BİREY Birey randımanı kişisel yetenek ve ruhsal durumuna bağlıdır. Yönetici astları üzerinde olumlu /olumsuz etkide bulunur.

ÖRGÜTSEL SORUNLARIN ÜÇ BÖLÜMÜ GRUP Grup arzu ve ihtiyaçlarına göre objektif olarak davranabilmeyi gereklidir. Kendi hislerinden arınmalıdır. Hakkaniyetli olmaya özen gerektirir.

BİREY VE ÖRGÜT arasındaki ilişkiler Amaçlara Bağlılık Yaratmak (Bireysel ve Kurumsal amaçlara ulaşılırken kişilerin tatmin ve istekleri de aynı anda iyi yönetilebilmelidir) Grubu Benimseme Kişisel Değer Kazanma İsteği