SINIFTA DAVRANIŞ KONTROLÜ KOCAELİ
SINIFTA DAVRANIŞ KONTROLÜ ''Ayşe yedi yaşındadır, bir yıllık ana sınıfı döneminden sonra ilkokula başlamıştır. Okula başladığı günden itibaren yoğun davranış problemleri olduğu gözlenmiştir. Derste sürekli olarak yerinden kalkan ve sınıfta dolaşan Ayşe, derslerde kendi saçı ya da ayakkabıları ile oynamakta, sınıfta yürütülen etkinliklere hiç katılmamaktadır. Bunun yanı sıra derste ya da teneffüste arkadaşlarına zarar vermekte; tırmalamakta, vurmakta ya da sürekli olarak saç çekmektedir. Öğretmenlerine anlamsız sorular sormakta, sorularına yanıt alana kadar ısrar etmekte, yanıttan sonra soru sormaya devam etmektedir. Öğretmenin gözlemlerine göre akademik becerileri yaşıtlarına çok yakındır ancak hiçbir derste yazmak istememekte; defterini karalamaktadır. Sınıf öğretmeni Nurgül Hanım derste bütün zamanını Ayşe ile geçirmek zorunda kaldığını, onunla nasıl baş edeceğini bilemediğini söylemekte ve Ayşe'yi sınıfında istememektedir.'' KOCAELİ
SINIFTA DAVRANIŞ KONTROLÜ “Mustafa İlkokul ikinci sınıf öğrencisidir. 8 yaşındadır. Sınıfta çok uyumlu, arkadaşları tarafından sevilen, resim derslerine karşı çok ilgili ve bu konuda çok yetenekli bir öğrencidir. Öğretmeni Meral Hanım, Mustafa'yı çok sevmekte ancak ona hiç yardım edemediğini, Mustafa'nın desteğe gereksinimi olduğunu düşünmektedir. Çünkü Mustafa akademik becerilerde sınıfın çok gerisindedir. Diğerleri ikinci sınıf programını takip edebilirken; Mustafa henüz heceleyerek okuyabilmekte, üç ya da dört sözcüklü heceleri ise çözememektedir. Matematikte İse henüz 20'ye kadar saymakta ve toplama çıkarma işlemlerini yapamamaktadır. Mustafa ders boyunca etrafı seyretmekte, defterine resimler çizmekte, bazen de ders kitaplarının resimlerine bakmaktadır. Meral Hanım Mustafa'nın hiç kimseyi rahatsız etmediğini ancak dersle hiç ilgilenmediğini, konuları takip etmediğini derslerde kendini oyaladığını ifade etmekte; çok uğraşmasına karşın çocuğun dikkatini derse yönlendiremediğini bildirmektedir.” KOCAELİ
SINIFTA DAVRANIŞ KONTROLÜ "Cem bu yıl üçüncü sınıfa gidiyor. Hasan Beyin öğrencisi olan Cem çok sakin, arkadaşları ile İlişkisi iyi olan, arkadaşlarının kolladığı bir Öğrencidir. Akademik becerilerdeki başarısı sınıf ortalamasına yakındır. Ancak bazı derslerde Cem ağlamaya başlamakta, kitap defterlerini yere fırlatmakta, yere yatarak bağırmaktadır. Zaman zaman bir anda öğretmenin masasına çıkmakta, orada bağırmakta ve eline gelenleri atmaktadır. Hasan Bey bazen kızarak, bazen de hoş görerek bu davranışları yok etmeye çalışmış, anne baba ve okul rehber öğretmeni ile iş birliği yapmış ancak kendi deyimi ile başarılı olamamıştır. Cem'in bu davranışlarının sıklığı birinci sınıfa göre çok azalmış olmasına karşın az da olsa bu davranışlar ortaya çıktığında Hasan Bey ne yapacağını bilemediğini, bazen kendisinin ve diğer çocukların bu davranışlardan ürktüğünü ifade etmektedir. " KOCAELİ
PROBLEM DAVRANIŞLAR 1. Uygun olmayan sınıf davranışları, 2. Zayıf ya da yetersiz çalışma becerileri Sınıfta konuşma, kavga etme, bağırma, tartışma, sıradan kalkma, sınıfta dolaşma, küfür etme ve utangaç davranışlar uygun olmayan sınıf davranışlarına örnek olarak verilebilir. Verilen ödevleri tamamlamama, dikkat azlığı, yönergelere uymama, dersi dinlememe gibi davranışlar da zayıf çalışma becerileri olarak sayılabilir . KOCAELİ
PROBLEM DAVRANIŞLAR Bu öğrenciler, kaynaştırma uygulamalarında başarılı olabilmek için, öğretmenlerin beklediği ve istediği davranışları sergilemek durumundadırlar. Böylece sınıfının aktif üyesi olabilir, gerçek performansları ortaya çıkabilir, arkadaşları ve öğretmenleri tarafından kabul görebilirler. Birçok sınıf öğretmeninin düşündüklerinin tersine, problem davranışlar Özel gereksinimli öğrenciye Özgü değildir. KOCAELİ
PROBLEM DAVRANIŞIN OLUŞMA NEDENLERİ a. Sınıf ortamının düzenlenişi, b. Çocukların oturma düzeni, c. Sınıfın kalabalık olması, d. Öğretim hızı (öğretimin çok hızlı ya da çok yavaş olması), e. Kullanılan ders araçlarının özellikleri, f. Ders programı g. Dersin içeriği (çok zor ya da kolay olması). h. Öğretmenin ya da idarecilerin davranışları, beklentileri ve çocuklara yaklaşımları da çocukların davranışlarını etkileyebilir KOCAELİ
Özel gereksinimli öğrencinin, uygun / istendik davranışları öğrenmemiş / öğrenememiş olması ya da bu davranışları olumlu davranışlardan daha ödüllendirici bulması nedeniyle de problem davranışlar sergilenebilir . Çocuğun birden fazla öğretmeni varsa, öğretmenlerin bu davranışlara tepkileri tutarsız ise; bazı öğretmenler problem davranışlara karşı daha otoriter, bazıları hoşgörülü davranıyor ise çocuğun davranışları bu tepkilere bağlı olarak da artabilir. KOCAELİ
PROBLEM DAVRANIŞLARI ORTADAN KALDIRMA AŞAMALARI Problem davranışın tanımlanması, 2. Değiştirilmek istenen davranışın / davranışların gözlemlenmesi ve gözlem sonuçlarının kayıt edilmesi (problem davranışın değerlendirilmesi), 3. Problem davranışların kontrol edilmesi, a. Problem davranışların önlenmesi, b. Bazı problem davranışların hoş görülmesi c. Alınan önlemlere karşın azalmayan, ortadan kalkmayan davranışlar için uygun yöntem seçilmesi 4. Seçilen yöntemin uygulanması ve sonucunun değerlendirilmesi KOCAELİ
1. PROBLEM DAVRANIŞIN TANIMLANMASI Problem davranışları olan çocukları bazen azarlayarak, bazen ceza vererek, bağırarak, bazen de öğrencinin dikkatini farklı yöne (genellikle sınıf çalışmalarına) çekerek davranışları azaltmak ister. Ancak çoğu zaman kullandığı bu yöntemler, problem davranış / davranışlar üzerinde etkili olmaz . Problem davranışlarla baş etmenin en iyi yolu, bu davranışları İyi tanımak, nedenlerini, çıktığı ortamları ve çocuğun davranışın sonucunda elde ettikleri, davranışın çocuk için amacını belirlemek bir başka deyişle davranış hakkında veri toplamaktır. KOCAELİ
1. PROBLEM DAVRANIŞIN TANIMLANMASI Birçok öğretmen problem davranışı olan çocuklardan söz ederken "Ahmet çok huysuz.", "Melek çok hareketli.", "Oya çok saldırgan." ya da "Kerem çok utangaç." gibi ifadeler kullanmaktadır. Problem davranış somut, açık, gözlenebilir ve ölçülebilir şekilde tanımlanmalıdır. Sınıf öğretmeni ve rehber öğretmenin, anne babanın aynı davranışı gözleyebilmesini sağlayacak şekilde "Ahmet arkadaşlarına vurur.", "Kerem sorulan soruları yanıtlamaz." Ya da "Cem istediği olmadığı zaman ağlar,'kendini yere atar." gibi ifadelerle tanımlanmalıdır. KOCAELİ
1. PROBLEM DAVRANIŞIN TANIMLANMASI Problem davranış örneklerde olduğu gibi ölçülebilir / gözlenebilir olarak tanımlanırsa bunun öğretmen için üç temel yararı olacaktır: Öğretmen; a. Hangi davranışı gözleyeceğini, yoruma ya da yanlış anlaşılmaya gerek kalmayacak şekilde tanımlamış olacaktır. b. Davranış için hazırladığı program sonucunda programın etkili olup olmadığını değerlendirmesini kolaylaştıracak ölçütler oluşturmasını sağlayacaktır. c. Rehber öğretmen, idareci, anne baba, varsa gönüllü çalışan ve stajyer öğrenci ile aynı davranışı tutarlı olarak gözleyebilecektir. KOCAELİ
PROBLEM DAVRANIŞLARIN GÖZLENMESİ VE GÖZLEM KAYIT TEKNİKLERİ Bir problem davranışı kontrol etmek, bu davranış için etkili bîr yöntem seçebilmek, seçilen ve uygulanan yöntemin davranış üzerindeki etkilerini belirleyebilmek amacıyla davranış hakkında ayrıntılı bilgi toplamak, diğer bir deyişle davranışı gözlemek yoluyla veri toplamak gereklidir. Öğretmenin bazı davranışların sıklığını (vurma, anlamsız konuşma, yerinden kalkma, vb.), bazı davranışların süresini (ağlama, sınıfta dolaşma, verilen ödev/işle uğraşma vb.) değerlendirmesi gerekebilir. KOCAELİ
DAVRANIŞLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ Davranışın sıklığının / sayısının belirlenmesi Davranışın gözlem süresi içinde kaç kez ortaya çıktığı belirlenir. Örnek: Ali bir ders saatinde 7 kez yerinden kalkar. Ayşe 45 dakikalık öğle yemeğinde 6 kez arkadaşını iter. Hasan bir gün içinde 5 derste sınıfa geç gelir. KOCAELİ
DAVRANIŞLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ Davranışın süresinin belirlenmesi: Davranışın ne kadar sürdüğü, başlaması ve bitmesi arasında geçen süre belirlenir, Örnek: Oya verilen ödevle ortalama 3 dakika uğraşır ve ödevi bırakır, Cem 'in ağlaması 20 dakika sürer, Davranışın bekleme süresinin belirlenmesi: Bir davranışı yapmaya başlaması için geçen süre belirlenir. Örnek: Kerem, Öğretmen "Defterlerinizi açın." yönergesini verdikten 5 dakika sonra defterini açar, Emrah, öğretmenin "Oyuncaklarınızı toplayın." yönergesinden 4 dakika sonra toplamaya başlar KOCAELİ
DAVRANIŞLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ Davranışın şiddetinin / gücünün belirlenmesi: Öğretmen davranışın ne kadar güçlü olduğunu belirlemek istiyorsa örneğin öfke nöbetinin şiddetini azaltmak istiyorsa davranışın şiddetini değerlendirir. Örnek: Ayşe ders sırasında çok şiddetli çığlık atar. Cem çok fazla / şiddetli ağlar. Davranışın şeklînin / topografyasının belirlenmesi: Davranışın şekli, neye benzediğinin belirlenmesidir. Örnek: Kerem sınıfta yerinden kalkar, camdan bakar, öğretmen masasına gider, öğretmenin kitaplarıyla oynar, arkadaşlarının kollarına dokunur. KOCAELİ
DAVRANIŞLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ Davranışın yerinin belirlenmesi: Davranışın nerede çıktığının (çıktığı ortamın) belirlenmesidir. Örnek: Melek kendisine her soru sorulduğunda elleriyle gözlerini kapatır, Kerem derste sınıf kurallarına uymayan arkadaşlarına vurur. Cem ingilizce derslerinde öğretmen sınıf ödevi dağıttığı zaman ayağa kalkar, bağırır ve ödev kâğıdını yere atar. KOCAELİ
Davranışın değerlendirilmesi için gözlem kayıt teknikleri... Sıklık/Olay Kaydı: Objektif, gözlenebilir şekilde tanımlanan davranışın önceden belirlenen gözlem süresinde kaç kez çıktığının kayıt edilmesidir. Öğretmen belirlenen gözlem süresinde (bir ders, bir teneffüs ya da bir öğle yemeği süresinde vb.) çocuk problem davranışı her sergilediği zaman bir kâğıda "+" işareti koyarak, ders içinde davranışın kaç kez ortaya çıktığını kayıt edebilir. Önceden hazırlanmış bir gözlem formu, davranışın sıklığını kayıt etme işini kolaylaştıracaktır. KOCAELİ
Olay Kaydı KOCAELİ 15 Toplam 5 3 7 Gözlem süresi 1 Gözlem günleri - Yerinden kalkma davranışı (ortalama): Toplam davranış sayısı/gözlem sayısı Yerinden kalkma davranışı (ortalama): 15/3 = 5 Sonuç: Ayşe, bîr derste ortalama beş kez yerinden kalkmaktadır. 15 Toplam 5 + + + + + 40 dakika Üçüncü gözlem 3 + + + ikîncİ gözlem 7 +++++++ Birinci gözlem sonuç Davranışın sıklığı /sayı sı Gözlem süresi 1 Gözlem günleri - Problem davranış : İzinsiz yerinden kalkma Gözlem zamanı : 4ö'ar dakikalık Türkçe dersleri KOCAELİ
Davranışın değerlendirilmesi için gözlem kayıt teknikleri... 2. Süre Kaydı: Davranışın azaltılmak ya da artırılmak istenen özelliği süresi ise, bir başka deyişle, davranış sürekliliği olan bir davranış ise, gözlem kayıt tekniği olarak süre kaydı kullanılmalıdır. Süre kaydı sonunda davranışın ne kadar süre (kaç dakika, kaç saniye) sürdüğünün yanı sıra sıklığına ilişkin bilgi de elde edilir. KOCAELİ
Süre Kaydı KOCAELİ suresi 10.00-10.03 10.20-10.25 3dk. 5dk. Problem davranış : Sınıfta dolaşma Göziem zaman : İlk üç ders Gözlemler Davranışın sıklığı suresi 21 Ekim 2001 (birinci ders) 10.00-10.03 10.20-10.25 3dk. 5dk. 21 Ekim 2001 (İkinci ders) 11.15-11.17 11. 20-11.21 11. 30-1 1.33 2dk. 1 dk. 3dk. (üçüncü ders) 13.10-13.13 13.20-13.24 3dk. 4dk. Toplam 18dk. Davranışın ortalama süresi: Davranışın toplam süresi/davranışın sayısı Davranışın ortalama süresi: 18/7 = 2,5 dakika Sonuç: Ali, üç derste toplam 7 kez sınıfta dolaşmıştır. Her dolaşma davranışı ortalama 2.5 dakika sürmekledir. KOCAELİ
Davranışın değerlendirilmesi için gözlem kayıt teknikleri... 3. Bekleme Süresinin Değerlendirilmesi: Bekleme süresi kaydı, öğrencinin bir davranışı yapması istendikten ne kadar süre sonra o davranışı yapmaya başladığının ölçülmesidir. Örnek: Oya, öğretmenin “Yerine otur “ yönergesinden 3 ya da 4 dakika sonra yerine oturuyorsa, öğretmen davranışın bekleme süresinin kaydını tutması ve bu süreyi azaltmak için program hazırlaması gerekmektedir. KOCAELİ
Davranışın değerlendirilmesi için gözlem kayıt teknikleri... 4. Aralık Kaydı: Bu gözlem kayıt tekniğinde öğretmen problem davranışı gözleyeceği zamanı önceden belirler ve gözlem süresini eşit aralıklara böler (her aralık 30 saniyeden fazla olmamalıdır). Problem davranışın her aralıkta çıkıp çıkmadığı izlenir, davranışın gözlendiği aralıklara "+", gözlenmediği aralıklara ise "-" işareti konularak kayıt tutulur. KOCAELİ
Davranışın değerlendirilmesi için gözlem kayıt teknikleri... 5. Zaman Örneklemesi: Bu yöntemi kullanmak isteyen öğretmen aralık kaydında olduğu gibi gözlem süresini önceden belirleyerek eşit aralıklara bölmelidir. KOCAELİ
Davranışın değerlendirilmesi için gözlem kayıt teknikleri... 6. Anekdot Kaydı: Bu gözlem kayıt tekniği önceden belirlenen gözlem süresinde, ortamda geçen her türlü olayın kayıt edilmesi olarak tanımlanabilir. Örnek: "Caner, ders sırasında sürekli olarak sınıf rahatsız eder, dersi engeller ve sınıf içi ödevlerini yapmaz." KOCAELİ
Davranışın değerlendirilmesi için gözlem kayıt teknikleri... 7. İşlevsel Analiz / Ortam, Davranış, Sonuç Analizi: Sınıf öğretmeninin sınıf içinde kullanabileceği bir diğer gözlem kayıt tekniği işlevsel analiz tekniğidir. Davranış her ortaya çıktığında öğretmenin kendisine "Ne zaman yaptı?", "Ne yaptı?" ve "Ne yaptım? Sonra ne oldu?" sorularını sorması işlevsel analiz yapmasını kolaylaştıracaktır. KOCAELİ
Problem Davranış Hakkında Bilgi Edinme??? Problem davranış hangi ders ya da derslerde daha az çıkıyor? (Türkçe, matematik, hayat bilgisi gibi akademik derslerde mi, yoksa resim, müzik gibi dersler ya da teneffüslerde mi?) Problem davranış günün hangi saatlerinde daha fazla ortaya çıkıyor (sabahları mı öğleden sonraları mı)? Problem davranış ortaya çıkmadan önce sınıf ortamı nasıl oluyor (gürültülü, sakin)? Problem davranış öncesinde sınıfın düzeni nasıl (grup çalışması, sınıf çalışması, alıştırma yapılması, ödev dağıtımı ya da rol oynama vb.)? KOCAELİ
Problem Davranış Hakkında Bilgi Edinme??? Davranış ortaya çıktığı sırada ben ne yapıyordum {Ders anlatıyordum, tahtaya yazı yazıyordum, problem çözüyordum, çocukların arasında dolaşıp hatalarını düzeltiyordum vb.)? O sırada çocuk ne yapıyordu? (Çocuk ne ile meşguldü?) Çocuğun problem davranışına hemen nasıl tepki veriyorum? Çocuk benim tepkime karşılık oîarak nasıl tepki veriyor? KOCAELİ
Problem Davranış Hakkında Bilgi Edinme??? Davranış ortaya çıktığında, diğer çocuklar nasıl tepki veriyorlar? Bu davranışı daha önce kontrol edebildim mi? Nasıl kontrol ettim? Problem davranışa her zaman tutarlı tepki veriyor muyum? Çocuğun doğru/olumlu davranışlarını fark ediyor ve fark ettiğimi öğrenciye gösteriyor muyum? / ödüllendiriyor muyum? KOCAELİ
3. PROBLEM DAVRANIŞLARIN KONTROL EDİLMESİ Problem Davranışların Önlemesi Bazı Davranışların Hoş Görülmesi Problem Davranışları Azaltma Yöntemleri KOCAELİ
3. PROBLEM DAVRANIŞLARIN KONTROL EDİLMESİ Problem Davranışların Önlenmesi “Etkili sınıf yönetimi” Sınıf Kurallarının Belirlenmesi: Okulların açıldığı ilk gün en geç ilk hafta içinde sınıf içinde uyulması gerekli kurallar, öğrencilerle birlikte oluşturulur; her kural açık, anlaşılabilir ve işlevsel olarak tanımlanır . Öğrencilerle birlikte belirlenen kurallar olumlu ifadelerle yazılmalıdır. ''Sınıfta yüksek sesle konuşma!" yerine "Alçak sesle konuşalım.", "Parmak kaldırmadan konuşma!" yerine "Parmak kaldırarak konuşalım." KOCAELİ
3. PROBLEM DAVRANIŞLARIN KONTROL EDİLMESİ b. Sınıf İşleyişinin Düzenlenmesi ve Sınıfa Açıklanması: Öğretmen okulun ilk günlerinden itibaren sınıf işleyiş ilkelerini örneklerle açıklamalıdır. Örnek: Öğretmen masasından izinsiz bir şey almayın. Kalem, silgi, kalemtraş gibi eşyalarınızı evde unutursanız, sınıf dolabımızdan alabilrsiniz. Ödevlerinizi yapmadığınız yada unuttuğunuz zaman dersten önce bana söyleyin. Tuvalete gitmeniz gerekirse, bir derste bir kez olmak üzere benden izin almadan gidebilirsiniz. Verdiğim sınıf ödevlerini erken bitiren, çantasından öykü kitabını çıkarıp okuyabilir ya da ev ödevlerini yapabilir. KOCAELİ
3. PROBLEM DAVRANIŞLARIN KONTROL EDİLMESİ c. Sınıfın Düzenlenmesi / Fiziksel Yapısı: Öğretmen sınıfta etkili öğretim yapabilmek, öğrencilerin öğrenmesini artırmak için kullandığı Öğretim yöntemine uygun sınıf düzenlemesini yapmak zorundadır. Sınıfın ısısının, aydınlığının, sıraların ve öğretmen masasının, panoların yerinin, büyüklüğünün, renginin öğretim sürecini etkilediğini bilmelidir. Çocukların oturma düzeni öncelikle belirlenmeli, işitme yetersizliği,görme yetersizliği ve ortapedik yetersizliği olan öğrenciler için gereksinim durumlarına ilişkin düzenleme yapılmalıdır. Öğretim materyalleri sınıf düzeni içinde çok önemli bîr yer tutar. Sınıf içinde kullanılacak olan uhu, kalem, boyalar, haritalar, tebeşirler ve benzeri diğer materyaller belli bir dolapta ve yeterince bulundurulmalıdır KOCAELİ
Öğretim Materyalleriyle ilgili Bir Örnek... "Ayşe Hanım Türkçe dersi için bir etkinlik hazırlamıştı. Çeşitli dergi ve kitaplardan kestiği resimleri çocuklara dağıtarak 'Hepiniz size verdiğim resmi Türkçe defterinize yapıştırın, sonra resmin altına resimle ilgili küçük bir öykü yazın.' dedi. İki dakika sonra sınıfta sadece beş çocuğun yanında yapıştırıcı olduğu ortaya çıktı. Diğerleri 'Öğretmenim yapıştırmıyoruz, zamkımız yok dediler. Ayşe Hanım 'Sınıf dolabından alıp kullanabilirsiniz dedi. Bütün çocuklar bir anda dolabın Önünde biriktiler. Dolapta sadece iki yapıştırıcı vardı ve çocuklar yapıştırıcıları elde etmek için bağırmaya başladılar. Ayşe Hanım bir öğrenciyi idareye yolladı ve yapıştırıcı istedi, bir tek yapıştırıcı geldi. Bazı çocuklar yeni yapıştırıcıyı kapmaya çalıştılar. Dersin ilk 15 dakikası geçtiği hâlde çocukların çoğu defterlerine resmi yapıştıramamış, bazıları resimden vazgeçip öyküyü yazmaya başlamıştı. Bir çocuk resmi tükürükle yapıştırmaya çalışıyordu. İki çocuk ise yapıştırıcıya ulaşabilmek için birbirlerine bağırıyor ve birbirlerini itiyorlardı." KOCAELİ
3. PROBLEM DAVRANIŞLARIN KONTROL EDİLMESİ d. Olumlu Davranışların Ödüllendirilmesi: Ödüllendirme, çocuğa olumlu / istendik bir davranışının arkasından hoşuna gidecek bir şeyin verilmesi olarak tanımlanabilir. Ödül ise çocuğun hoşuna giden herhangi bir şeydir. Çocukların olumlu davranışlarının, örneğin sınıf kurallarına uymalarının ödüllendirilmesi, bu davranışların kalıcı olmasını ve artmasını sağlar. Bu davranışlarda artma olabilmesi ya da çocuğun olumlu davranışları sürekli sergilemesi için verilecek ödülün çocuk için anlamlı olması ve davranışın hemen arkasından verilmesi gereklidir. Davranıştan bir saat sonra verilecek ödülün anlamı olmayacak ya da çok az olacaktır. Ödül çocuğun sevdiği bir yiyecek, hoşlandığı bir etkinlik olabileceği gibi öğretmenin ''Aferin, çok iyi, harika." demesi ya da çocuğun başını okşaması, sarılması gibi sosyal bir ödül de olabilir. KOCAELİ
3. PROBLEM DAVRANIŞLARIN KONTROL EDİLMESİ Öğretmenler çocukların / her çocuğun nelerden hoşlandıklarını, neleri sevip sevmediklerini genellikle bilirler ancak aşağıdaki sorulardan oluşan bir formu çocuklara doldurtmak ya da formdaki soruları temel alarak gözlem yapmak her çocuk için doğru ödülün seçilmesini kolaylaştırır. Boş vakitlerinde en çok ne yapmak isterdin? En sevdiğin televizyon dizileri nelerdir? Baban para verdiği zaman ne almak istersin? Teneffüslerde en çok kiminle oynamak istersin? Hangi kitap ya da dergileri okumaktan hoşlanırsın? Ödevlerini eksiksiz yaptığın zaman öğretmenin seni nasıl ödüllendirmesi ni istersin? Okuldan eve bir şey götürebileceğini söylersem, ne götürmek istersin? KOCAELİ
3. PROBLEM DAVRANIŞLARIN KONTROL EDİLMESİ Bunlar ve benzeri sorular, öğretmenin çocuklar için önemli olan etkinlik, yiyecek, kişi ya da yerleri, tercihleri ve seçimlerini belirlemesini kolaylaştıracaktır Ödüllerin çocuklara verilmesinde öğretmen çok dikkat etmeli, ödülü olumlu davranışın hemen arkasından vermelidir (çocuğun o davranışı daha sonra yapacağını söylemesi, ödülü alması için yeterli değildir.)Ödüller tutarlı olarak verilmeli, davranışın her sergilenişinde sunulmalı, çocuk hedef davranışı öğrendikçe ve uygun şekilde kullanmaya başladıkça Ödüller azaltılmalıdır. KOCAELİ
3. PROBLEM DAVRANIŞLARIN KONTROL EDİLMESİ 2. Bazı Davranışların Hoş Görülmesi Problem davranışların azaltılması yöntemine karar vermeden, seçilen bir yöntemin uygulanmasına başlamadan önce öğretmen, özel gereksinimli öğrencinin bazı davranışlarını hoş görmesi gerektiğini bilmelidir. KOCAELİ
Bazı Davranışların Hoş görülmesi Görmemezlikten gelme: Öğretmen için uygulaması çok kolay olan ancak sabırlı olmayı gerektiren bu teknikte, öğretmen öğrencinin sergilediği davranışı görmüyormuş gibi davranır. Uygun olmayan davranışı görmemezlikten gelen öğretmen, uygun davranış ortaya çıktığı zaman öğrenciyi ödüllendirir. Problem davranışla öğretmenin dikkatini çekeceğini düşünen çocuğun, öğretmenin bu tepkisi üzerine davranıştan vazgeçmesi beklenir. KOCAELİ
Bazı Davranışların Hoş görülmesi İşaret etme: Öğretmen öğrencinin bir problem davranışı sergilediğini yada sergilemek üzere olduğunu fark eder ve fark ettiğini bir işaretle öğrenciye bildirir. Örneğin, çocuğun gözüne bakması, eliyle ''Otur, ''Sessiz ol." ya da "Elindekini bana ver." işareti yapması, çocuğun bu davranışını durdurabilir ya da sergilemesini önleyebilir. Bu işaretlerle öğretmen problem davranışı durdurabildiği gibi başlamasına da izin vermemiş olur. KOCAELİ
Bazı Davranışların Hoş görülmesi Çocuğa yaklaşma: Ders sırasında öğretmenin problem davranışı sergileyen çocuğa doğru hareket etmesi, yaklaşması olarak tanımlanan tekniktir. Öğretmen bulunduğu yerden çocuğa doğru yürür, bazen onun yanında birkaç dakika durur ya da elini çocuğun omzuna koyabilir. Bu teknik öğretmenin dersi kesmeden problem davranışı kontrol etmesini sağlar. KOCAELİ
Bazı Davranışların Hoş görülmesi Günlük rutini takip etme / geçişleri planlama: Bu teknik bazı çocuklarınokul ve sınıftaki günlük rutin etkinlikleri anlamasını kolaylaştırır. Çünkü bazı çocuklar günlük rutini ("Hangi dersten sonra nereye gidilecek?", "Yemekten sonrane yapılacak?", "Müzik dersi nerede yapılacak?" gibi) kolay takip edemeyebîlirler. Bu nedenle de dersten derse, dersten teneffüse, teneffüsten derse geçişlerde problemler yaşayabilir, bu da çocuğun problem davranışlar sergilemesine neden olabilir. Bunu önlemek için sınıf öğretmeni, günlük ya da haftalık programı öğrencinin görebileceği bir yere asarak gün içindeki dersleri, teneffüsleri, etkinlikleri kolayca İzlemesini sağlayabilir. KOCAELİ
Bazı Davranışların Hoş görülmesi e. Dikkat dağıtan nesneleri ortadan kaldırmak: Birçok sınıf öğretmeninin kullandığı bir tekniktir. Ders sırasında çocuğun herhangi bir şeyle meşgul olduğunu gören öğretmen, çocuğa doğru yürür, çocuğun meşgul olduğu nesneyi (kitap, oyuncak, resim kartları, vb.) alır. Öğretmen derse başlamadan önce "Masanızda dikkatinizi dağıtacak ve derse ilginizi azaltacak bazı şeyler görüyorum. Ben üçe kadar sayacağım, üç dediğimde bu nesneleri kaldırmış olacaksınız." yönergesini vererek bu tür nesnelerin özellikle, özel gereksinimli öğrencinin dikkatini dağıtmasını ve bazı problem davranışların ortaya çıkmasını önleyebilir. KOCAELİ
3. Problem Davranışları Azaltma Yöntemleri Problem Davranışları Ödüllendirme Yolu ile Azaltma Problem Davranışı Görmemezlikten Gelme Sembol Ödüllerin Kullanılması Kontrat Yapma Çocuğun Kendi Davranışlarını Kontrol Etmesi Bedel Ödeme Mola KOCAELİ
3. Problem Davranışları Azaltma Yöntemleri Problem Davranışın Ödüllendirme Yolu ile Azaltılması: "Uygun olmayan problem davranışa alternatif olacak istendik davranışların ödüllendirme yolu ile artırılması" olarak kısaca açıklanan bu yöntemde öğretmen, problem davranışlarla aynı anda çıkması mümkün olmayan, problem davranışla aynı amaca hizmet edecek olumlu davranışları artırmaya çalışır. Sürekli olarak yerinden kalkan çocuk için yerinde oturma, etrafıyla ilgilenen / dersle ya da ödevle ilgilenmeyen çocuk için dersi dinleme, ödevini yapma, izinsiz konuşan çocuk İçin parmak kaldırma; vuran, iten, çimdikleyen çocuk için duygularını sözel olarak ifade etme gibi davranışlar alternatif davranışlardır. KOCAELİ
Problem Davranışın Ödüllendirme Yolu ile Azaltılması Azalan davranışın Ödüllendirilmesi: Seyrek çıktığı zaman uygun, istendik, işlevsel olan ancak fazla sergilendiği zaman öğrenme ortamını olumsuz etkileyen davranışlar için kullanılan tekniktir. Amaç, fazla sayıda ortaya çıkan davranışın sayısının / sıklığının azaltılmasıdır. Örneğin sınıf ortamında tuvalete gitmek İçin izin isteme uygun sayıda ortaya çıktığı zaman, istendik ve işlevsel bir davranıştır ancak çocuk bir ders içinde 6-7 kez tuvalete gitmek için izin isterse, bu davranış problem davranış hâline gelebilecektir. Öğretmen işlevi nedeni ile bu davranışı tamamen ortadan kaldırmak istemeyecek ancak davranışın bir derste ortaya çıkış sayısını göz önüne alarak sayısını azaltmak ve sınıf İçinde kabul edilebilir düzeye çekmek isteyecektir. Bir derste 5-6 kez tuvalet izni isteyen çocuğun bu davranışını bir ya da iki keze indirmeyi planlayarak çocukla konuşur. "Tuvalete her ders bir kez gitmene izin vereceğim, eğer her ders bir kez izin istersen ders sonunda bir gülen yüz kazanacaksın." açıklamasını yapar ve çocuk bunu yapabildiği zaman ödülünü verir. KOCAELİ
Problem Davranışın Ödüllendirme Yolu ile Azaltılması 2. Alternatif/uyuşmayan davranışın Ödüllendirilmesi: Alternatif davranış, problem davranışla aynı amaçla yapılan davranış; uyuşmayan davranış ise problem davranışla aynı zamanda yapılması mümkün olmayan davranıştır. "İzin almadan konuşma" davranışı için alternatif davranış "parmak kaldırarak konuşma", "yerinden kalkma davranışı" için uyuşmayan davranış ise "yerinde oturmak"tır. Özel gereksinimi! öğrencinin problem davranışı yerine alternatif ya da uyuşmayan davranışları üzerinde odaklaşılan bu yöntemde, öğretmen çocuğu alternatif / uyuşmayan davranışı sergilemek için cesaretlendirir. KOCAELİ
Örnek "Cem ikinci sınıftadır. Akademik derslerdeki başarısı sınıf ortalamasına yakındır. Bazı derslerde anîden yüksek sesle ağlamaya başlamakta, öğretmenine bağırmakta ve sırasındaki defter ve kitapları yere atmaktadır. Belma Hanım, bu davranışı uzun süre gözlemiş, davranışın genellikle sınıfa bir soru sorulduğu, ödev kâğıdı dağıtıldığı ya da tahtadaki problemleri çözmesi istendiğinde ortaya çıktığını belirlemiştir. Belma Hanımın gözlemlerine göre bu durumlar dışında problem davranış ortaya çıkmamakta, Cem İstenen görevi ya da ödevi yapamayacağını anladığı anda davranışı sergilemektedir. Belma Hanım, rehber öğretmenle konuşarak bu davranış ile aynı amacı olan alternatif bir davranışı ödüllendirme yöntemini kullanmaya karar verir. İki öğretmen bu davranışla aynı amacı olan parmak kaldırarak yardım isteme davranışını alternatif davranış olarak seçerler. Cem ile konuşarak ödevleri anlamadığı zaman ne yapabileceğini anlatırlar ve birkaç kez yardım ederler, bu davranışı nasıl sergileyeceğini anlaması için model olurlar ve parmak kaldırarak yardım istemesini sağlarlar. Belma Hanım Cem'in zor bir ödevle karşılaştığında parmağını kaldırarak yardım istediği her zaman Cem'i ödüllendirir. Uygulama öncesinde haftads 5-6 kez çıksn problem davranış, iki hafta sonra sıfıra iner/' KOCAELİ
Problem Davranışın Ödüllendirme Yolu ile Azaltılması Alternatif davranış Uyuşmayan davranış Yönergeye uymama yönergeye uymak -- Yerinden kalkmak izin İstemek yerinde pturmak Ödev dışı meşguliyet ödevine bakmak ödevini yapmak Vurmak, İtmek konuşmak/iş birliği ellerini kucağında tutmak izinsiz konuşmak parmak kaldırmak sessiz olmak Koşmak yürümek hareketsiz durmak Yanlış konuşmak uygun konuşmak konuşmamak KOCAELİ
b. Problem Davranışı Görmemezlikten Gelme Bu yöntem, problem davranışın ortaya çıkmasına ya da devam etmesine yol açan ödüllerin geri çekilmesi olarak tanımlanabilir ve problem davranış ile davranış sonucunda elde edilen ödülün (öğretmen ya da arkadaşlarının dikkati) ilişkisi ortaya çıkarıldığı durumlarda kullanılır.Çocuklar bazı davranışları arkadaşlarının ya da Öğretmenlerinin dikkatini çekmek için sergileyebilirler. Öğretmen dikkat çekmek için sergilenen bu davranışları azaltmak istediği zaman davranışı görmemezlikten gelme yöntemini kullanabilir. Çocuğun davranışı sergilediği durumlarda davranışı yapmamasını söylemek yerine davranışı görmemezlikten geiir. Kolay ve pratik bir yöntem gibi görünmesine karşın öğretmenin sabırlı olmasını gerektiren bir yöntemdir. Çünkü yöntemin uygulanmaya başlanmasıyla birlikte, problem davranışın sıklığı, süresi ya da şiddetinde de artma gözlenir.Yöntemin tutarlı olarak uygulanmaya devam edilmesi île davranışta azalma başlar .Yöntemin başarılı olması için olumlu davranışların ödüllendirilmesi yöntemiyle birlikte kullanılmalıdır. KOCAELİ
c. Sembol Ödüllerin Kullanılması Sembol ödül, çocuk İçin değeri olmayan ancak önemli şeylerle değiştirildiği zaman önem kazanan ödüllerdir. İstendik davranışlar sonucunda çocuğa verilen bir gülen yüz, bir yıldız ya da + işareti en yaygın sembol ödüllerdir. Öğretmen kullanacağı sembol ödülün anlamını ve bu ödülleri ne ile değiştirebileceğini öğrencilere açıklamalıdır. Sembol ödüllerin değerlerine; kaç sembol ödülün, ne ile değiştirilebileceğine Öğretmen, öğrenciyle / öğrencilerle birlikte karar verebilir. Çocuk önceden belirlenen hedef (olumlu) davranışı her sergilediğinde bir sembol ödül alır ve önceden belirlenen sayıda sembol ödülü biriktirerek kendisi için önemli gerçek bir ödülle değiştirir. KOCAELİ
d. Kontrat Yapma: Kontrat öğretmenle öğrenci arasında, öğrencinin hangi davranışı yaptığı zaman ne alacağını gösteren yazılı anlaşmadır. Öğretmen ve öğrenci kontratın koşullarını önceden belirler ve anlaşırlar. Öğrenci kontratta yazılı olan anlaşmayı anlayabilrneli; öğretmen öğrencinin kontrata uyduğu her zaman kontratta yazılı olan ödülü vermeli ve yöntemi tutarlı olarak kullanmalıdır . KOCAELİ
KONTRAT Ben, İPEK KAYIKÇI, her teneffüsten sonra çalan ders zilini duyar duymaz hemen sınıfa geleceğim. Ben SERPİL KÖYLÜOĞLU, İpek her ders zilini duyduğu zaman hemen sınıfa gelirse, HİÇBİR DERSE GEÇ KALMAZSA, o günün sonunda İpek'e en sevdiği büyük çıkartmalardan bir tane vereceğim. Süre: Bu kontrat 23 Kasım 2004 tarihine kadar geçerlidir. Tarih: 8 Kasım 2004 KOCAELİ
Yaşasın! Başardım! Ben İPEK KAYIKÇI, 8 Kasım 2004- 15 Kasım 2004 tarihleri arasında her teneffüs sonunda sınıfa zamanında döndüm. HİÇ BİR DERSE GEÇ KALMADIM. Bir haftada beş tane çıkartma kazandım KOCAELİ
f. Bedel Ödeme Bu yöntem çocuk için önemli olan ve Öğretmenin daha önce vermiş olduğu, ödüllerin (puan, artı "+", yıldız, gülen yüz gibi özellikle sembol ödüllerin), olumsuz/problem davranış sonrasında geri alınması şeklinde uygulanmaktadır. Bedel ödeme, hem evde hem okulda rahatlıkla kullanabilen, problem davranış üzerinde etkili bir yöntemdir. Özellikle kurallara uymama, ders/ödev dışı etkinliklerle uğraşma, aşırı hareketlilik ve vurma, itme, çekme gibi saldırgan davranışları değiştirmede etkili olarak kullanılır. Hangi davranış sergilendiğinde ne kadar ödül geri alınacağı, çocuğun ne kadar ödül kaybedeceği konusunda bilgi verilmelidir. KOCAELİ
f. Bedel Ödeme Öğretmen bedel ödemeyi sadece özel gereksinimli öğrenci ile değil, tüm sınıf için kullanabilir. Bu durumda, sınıf için hem uygun davranışların hem de problem davranışların bulunduğu iki liste hazırlar. Böylece çocuklar uygun davranışları sergiledikleri her zaman +, *, gibi ödüllerden birini kazanırlar; sergiledikleri her olumsuz davranış İçin bu sembol ödüllerden birini kaybederler. Böylece öğretmen bu yöntemle tüm sınıfın davranışlarını kontrol edebilir. KOCAELİ
Mola/Ortam Dışı Bırakma: Bu yöntem birçok problem davranışın azaltılması ya da ortadan kaldırılmasında yaygın olarak kullanılan bir yöntemdir. Problem davranış sonrasında çocuğun ödül kaynağından uzaklaştırılması olarak tanımlanabilir. Eğer çocuğun bulunduğu ortam çocuk için ödüllendirici değilse, o ortamda bulunmaktan hoşlanmıyorsa mola kullanılamaz. Örneğin çocuk Türkçe dersinden hoşlanmıyor ve etkinliklere katılmıyorsa, derste arkadaşına vurduğu zaman öğretmenin "Türkçe dersimize katılmayacaksın, çünkü arkadaşına vurdun." demesinin çocuk üzerinde hiç etkisi olmayacaktır. Çocuğun sınıfta olmak istemediği zaman öğretmenin onu sınıftan uzaklaştırması, sınıfın uzak köşesinde tek başına oturmasını sağlaması çocuk için benzer sonucu verecek; problem davranışta azalma olmayacaktır. KOCAELİ
Mola/Ortam Dışı Bırakma: Mola yönteminde çocuğun sınıftan yada etkinlikten ne kadar süre uzaklaştırılacağı önemlidir. . Bazı öğretmenler bu süreyi çok uzun tutmaktadır, oysa genellikle bu sürenin küçük çocuklar için 2-8 dakika olması önerilmektedir . Çocuk problem davranışı sergilediği zaman öğretmen, sakin bir sesle çocuğa sergilediği problem davranışı söyler. Örneğin "Arkadaşına vurdun/ bu nedenle 5 dakika süreyle bu çalışmaya katılmayacaksın," der ve başka bir şey söylemekten kaçınır, pazarlık etmez ve çocuğun itirazlarını dinlemez. Kararlı bir ifade ile onu sınıfın arkasında tek başına oturtur ya da sınıftan çıkarır ya da yapılan etkinliğe katılmasını engeller. Öğretmen molayı nasıl uygulayacağını önceden belirlemeli, çocuğu etkinlikten mi yoksa sınıftan mı uzaklaştıracağına karar vermelidir. KOCAELİ