Kireç Sanayicileri Derneği Kyoto Protokolu ve Türkiye’ye Etkileri Kireç Sanayicileri Derneği 21.05.2009-İstanbul Canan DERİNÖZ, Çevre Yük. Müh. TÇMB Çevre Danışmanı

www.tcma.org.tr

Kyoto Protokolu’nun imzası Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesine Yönelik Kyoto Protokolüne Katılmamızın Uygun Bulunduğuna Dair 5836 sayılı Kanun 17 Şubat 2009 tarih ve 27144 sayılı Resmi Gazetede yayımlandı Birleşmiş Milletler’e bilgi verilecek

KAPSAM SERA ETKİSİ İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ KÜRESEL ANLAŞMALAR 2008-2012 DÜNYA – AB - TÜRKİYE TÜRKİYE’NİN KONUMU - DETAYLAR SERA GAZLARI TÜRKİYE KİREÇ SEKTÖRÜ-ÖRNEK HESAPLAMA 2012 SONRASI GELİŞMELER TÜRKİYE’E ETKİLERİ***

SERA ETKİSİ ve İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ

Doğal Sera Etkisi Kaynak: İKLİMNET, 2006

Sera Gazları Karbondioksit (CO2) Metan (CH4) Nitrous Oksit (N2O) Hidroflorokarbonlar (HFCs) Perflorokarbonlar (PFCs) Sülfür heksaflorur (SF6)

iklim değişikliği potansiyeli Küresel Isınma “sera etkisi” SERA gazlarındaki artış küresel ısınma iklim değişikliği potansiyeli

Küresel Isınma Kaynak: IPCC, 2007 Yeryüzü Sıcaklık Artışındaki Değişimler (1000-2100 yılları) Bilimsel analiz verileri 1990 yılına göre sıcaklık değişimi °C Ölçümler Projeksiyon Kaynak: IPCC, 2007

Atmosferik CO2 Değerleri (Geçmiş-Gelecek) Küresel Isınma Atmosferik CO2 Değerleri (Geçmiş-Gelecek) Ölçüm Buzul Analizleri Projeksiyon Kaynak: IPCC, 2007

Buzul Analizleri-Ölçümler Ölçümler- en fazla 150 yıl öncesinde başlamıştır 1850 öncesi veriler bilimsel analizler ile hesaplanmıştır Bilimsel analizler: ağaçların halkaları, mercan kayalıkları, okyanus ve göl dibi çamurları mağara kalıntıları, derin buzullar, buz dağları buz dağları Ölçümler- en fazla 150 yıl öncesinde başlamıştır Bilim dünyası 2000 yıllık verilerdeki belirsizlikleri tartışmaktadır

En kötü durum senaryolarının sonuçlarıdır İklim Modelleri İyimser Durum: Sera gazları şu anki seviyede (400 ppm civarı) 2050 yılı sonunda 2°C’lik bir ısınma ihtimali En kötü durum: Sera gazları şu ankine göre % 250 artar ise (750 ppm aşar ise) 2050 yılı sonunda 3-10 °C arasında ısınma kuraklık, deniz seviyesi artışı, çölleşme... En kötü durum senaryolarının sonuçlarıdır

Maliyet 2050’de 4 kat artacakatır İklim Modelleri İyimser Durum: Sera gazları şu anki seviyede kalması 2050 yılı sonunda 2°C’lik bir ısınma ihtimali Önlemlerin bugünkü maliyeti: dünyanın toplam gelirinin %1 En kötü durum: Sera gazları şu ankine göre % 250 artması 2050 yılı sonunda 3-10 °C arasında ısınma Kuraklık, deniz seviyesi artışı, çölleşme... Gerekli önlemler bugün alınmaz ise maliyet 2050’de %3,5 Maliyet 2050’de 4 kat artacakatır

ENERJİ DIŞI EMİSYONLAR SERA GAZI KAYNAKLARI ENERJİ EMİSYONLARI ENERJİ DIŞI EMİSYONLAR Enerji (%24) Ulaşım (%14) Binalar (%8) Arazi Kullanımı (%18) Tarım Enerji Diğer (%5) Atık (%3) Endüstri(%14) 2004 yılı toplam emisyonlar: 42 GT CO2 e Kaynak: Stern Review, 2006

SERA GAZI KAYNAKLARI ENERJİ SANAYİ Mineral Ürünler Yakıt Kullanımı (çimento, kireç, asafalt) Kimya sanayi (amonyak, asit) Metal Üretimi (demir çelik, aluminyum ) Halocarbons ve SF6 kullanımı/üretimi (elektrik ekipmanı, buzdolabı, klima) Yakıt Kullanımı 1. Enerji Sektörü (elektrik santralı, rafineri) 2. Üretim sektörü (demir çelik, metalurji, kimya, kağıt) 3. Ulaşım (kara, hava, demiyolu) Yakıt Kaynaklı Uçucu Emisyonlar 1. Katı yakıtlar (kömür madeni), 2. Petrol ve doğal gaz

SERA GAZI KAYNAKLARI TARIM ATIKLAR Enterik Fermentasyon (koyun, inek, at metan emisyonları Hayvan Gübreleri (koyun, inek, at gübre havuzları) Pirinç Üretimi Agricultural Soils (gübre, hasat artıklarının bozunması Evsel Atıkların Depolanması Atıksu Arıtma Tesisleri Atık Yakma

(2008-2012) DÜNYA-AB-TÜRKİYE - İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ÇERÇEVE SÖZLEŞMESİ KYOTO PROTOKOLU

Birleşmiş Milletler Anlaşmalar Ek-B Özel şartlar Türkiye BMİDÇS imzası Türkiye Kyotoya Taraf Oldu! 2005 2004 1994 1997 2009 2008 2012 Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (BMİDÇS) Kyoto Protokolu Yürürlük 2012- Post-Kyoto ? Kyoto Protokolu İmza Baz yıl :1990 EK B: -5% AB: -20% ETS3  * Türkiye AB : ETS2 Ek-I Diğer EK B? Ek-B: ETS-CDM-JI Türkiye ? Ceza: 100 euro/ton * OECD Ek-II Ceza: 2. dönem azaltım %30 fazla uygulanacak

BMİDÇS

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ÇERÇEVE SÖZLEŞMESİ 21 Mart 1994 tarihinde yürürlüğe girmiştir Ek-I ve Ek-II listesinin diğer ülkelere göre daha çok sorumluluğu var Türkiye 24 Mayıs 2004 tarihi itibariyle 189. ülke olarak imzalamıştır.

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ÇERÇEVE SÖZLEŞMESİ Ek-I ve Ek-II listesinin diğer ülkelere göre daha çok sorumluluğu var Sanayileşme süreçleri tamamlanmıştır Bu süreçteki sera gazı artışının öncelikli sorumluları Mücadelede öncülük rolü Türkiye, OECD üyesi olması sebebiyle başlangıçta sözleşmenin Ek-I ve Ek-II listesinde yer almıştır. 2001 yılı: Türkiye’nin adı EK-I’de kalacak, EK-II’den silinecek Türkiye’nin özel koşulları tanınacak

KYOTO PROTOKOLU 11 Aralık 1997 tarihinde imzalanmıştır. BMİDÇS’ nin yetersiz olduğu kabul edilerek, yükümlülüklerin daha sıkı hale getirilmesi ve yasal bağlayıcı bir belge olması BMİDÇS Ek-I ve EK-II ülkeleri için emisyon azaltma hedefleri Diğer ülkelerin emisyonlarını azaltma programları 156 ülke ile Avrupa Birliği tarafından onaylanarak 16 Şubat 2005’te yürürlüğe girmiştir. 17 Şubat 2009 tarih ve 27144 sayılı Resmi Gazetede yayımlandı Birleşmiş Milletlere başvuru yapılacak

KYOTO PROTOKOLU Kyoto Protokolü’nün, Ek-B listesi BMİDÇS EK-1 listesinde yer alan taraf ülkelerden oluşmaktadır. Kyoto Protokolu EK-B ülkeleri protokol kapsamında sınırlama getirilen altı sera gazı toplam emisyonlarını 2008-2012 döneminde 1990 yılı seviyesinin en az %5 altına indireceklerdir. BMİDÇS EK-1 dışı ülkelerin ise emisyonları indirme zorunluluğu olmayıp, gönüllülük esasına göre sera gazlarını azaltabilirler.

KYOTO PROTOKOLU Ek-B Ülkeleri Emisyon Azaltım Hedefleri Hedef (2008/2012 Dönemi ile 1990** arası) AB-15*, Bulgaristan, Çekoslovakya, Estonya, Letonya, Liechtenstein, Litvanya, Monako, Romanya, Slovakya,Slovenya, İsviçre -8% ABD*** -7% Kanada, Hollanda, Japonya, Polonya -6% Hırvatistan -5% Yeni Zelanda, Rusya, Ukrayna Norveç +1% Avustralya +8% İzlanda +10% * AB Ülkeleri %8’lik payı kendi aralarında taksim ettikleri bir “balon” oluşturmuşlardır ** Bazı Ülkelerin baz yılı 1990’dan farklıdır *** ABD Protokolu İmzalamış ancak onaylamamıştır Kaynak: http://unfccc.int/kyoto_protocol/background/items/3145.php

KYOTO PROTOKOLU Hedefler-İmzalar Ülkeler Kyoto Emisyon Hedefi 2008-2012 Kyoto İmza Durumu Avrupa Birliği Balonu -8 % İmza: 1999 Yürürlüğe girme- 2005 Çin YOK İmza: 1998 ABD -7% Yürürlüğe girme- HENÜZ GİRMEDİ Rusya Hindistan Türkiye İmza: KANUN KABUL EDİLDİ

KÜRESEL ANLAŞMALAR-ÖZET Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi Kyoto Protokolu EK-1 (Avrupa Birliği+ OECD+PEGSÜ*) Türkiye Ek-1 ülkesi Emisyon azaltım hedefleri bulunuyor Ek-B listesi EK-2 Avrupa Birliği+OECD Türkiye Ek-2’de yoktur Ek-1 dışı ülkelere mali katkıda bulunmaları gerekiyor Türkiye Ek-B’de yoktur Ek-1 Dışı Ülkeler Yükümlükleri yok * PEGSÜ: Pazar ekonomisine geçiş sürecindeki ülkeler

POLİTİKALAR- AB (-8% Kyoto Yürürlükte) AB Balonu Baz Yıla Göre Azaltım Taahhüdü (%) Avusturya -13.0 % Belçika -7.5 % Danimarka -21.0 % Finlandiya 0.0 % Fransa Almanya                    Yunanistan +25.0 % İrlanda +13.0 % Italya -6.5 % Luksemburg -28.0 % Hollanda -6.0 % Portekiz +27.0 % İspanya +15.0 % İsveç +4.0 % İngiltere -12.5 % Kaynak:25.04.2002 tarihli 2002/358/CE EU Direktifi

KYOTO PROTOKOLU ve Avrupa BİRLİĞİ (-8% Kyoto Yürürlükte) Kyoto Protokolü kapsamında belirlenen hedefler 1. Periyod (2005-2007) AB Emisyon Ticaret Sistemi (EU-ETS) “AB Balon Sistemi”- Kotalar Sanayi için Tahsisat Kotaları NAP 2. Periyod (2008-2012) Esneklik Mekanizmalar (JI-CDM-Emisyon Ticareti) Kyoto Sonrası (2012-) SON BÖLÜMDE DEĞERLENDİRİLECEK!!

(2008-2012) TÜRKİYE’NİN KONUMU

KYOTO PROTOKOLU ve Türkiye Kyoto Protokolu 11 Aralık 1997 tarihinde imzaya açılmıştır BMİDÇS EK-1 listesinde yer alan taraf ülkeler Ek-B listesine alınmıştır Protokolün imzaya açılması safhasında (1997 yılı) Türkiye BMİDÇS Ek-I listesindeydi Ancak, 1997’de Türkiye BMİDÇS’yi imzalamamıştı Protokolun EK-B listesinde yer almamıştır Kyoto Protokolu bügün yürürlüğe girse bile, teorik olarak Türkiye EK-B listesinde yer almayacaktır..

KYOTO PROTOKOLU ve Türkiye Türkiye’nin Ek-B listesinde yer almayacak olması, 1990 yılına oranla emisyon mutlak azaltım hedefi taahhüt etmeyeceği anlamına gelmektedir. 2008-2012 aralığında Türkiye’nin, örneğin Kanada gibi mutlak emisyon azaltım hedefi olmayacaktır. Örneğin Kanada’nın 2008/2012 arasında sera gazı emisyonlarını 1990 seviyesinin %6’sı kadar azaltması gerekmektedir Protokolu imzalayan ülkeler, emisyon azaltım hedefleri haricinde sera gazı emisyonları azaltımı ile ilgili politikaları taahhüt etmek ve gelişmeleri raporlamaktan sorumludur.

Emisyon Ticareti ve Türkiye Sınırlar: Kyoto Ek-B ülkeleri arasında Kayıt Sistemi Firmalar arasında direk ticaret Alternatif: broker, banka veya diğer piyasa kuruluşları Kotası olan her firma “account” sahibi Emisyon ticareti yapan tüm kuruluşlar “account” sahibi “On-line registry” sistemi AB, transferlerin EU-ETS direktifine uygunluğunu denetliyor Türkiye’nin ETS şansı yoktur. Ek-1 üyesi, ancak: Kyoto Ek-B ülkesi değil

Gönüllü Emisyon Ticareti (ETS) ve Türkiye VER (Gönüllü Ticaret) yapılabilir fiyatlar düşük, kayıt sistemi mevcut değil Sektöre ETS yapılması yönünde talepler VER ların Kyoto imzası sonrasında ETS’ye dahil olacağı varsayımları Kyoto ve Çerçeve Sözleşmesi kapsamı aynı kalırsa mümkün olamayacak Bali Roadmap ile değişiklik olabilir

Ortak Uygulama (JI)- Türkiye Ek-I ülkeleri arasında Emisyon azaltım birimlerinin transferi Türkiye’nin ortak uygulama (JI) şansı yoktur. Ek-1 üyesi, ancak: emisyon hedefi yoktur

Temiz Kalkınma Düzeneği (CDM) ve Türkiye Ek-1 üyesi ülkeler Ek-1 üyesi olmayan ülkelerde projeler Türkiye’nin mevcut durumda CDM kullanma şansı yoktur. Ek-1 üyesi; ancak: emisyon hedefi yoktur

SERA GAZLARI -TÜRKİYE - KİREÇ SEKTÖRÜ -ÖRNEK HESAPLAMA

Türkiye Emisyonları (CO2 eq) Toplam CO2 emisyonları 1990 2004 2005 2006 2007 mio ton Toplam CO2 ( LULUCF dahil) 94 167 187 198 228 Toplam CO2 ( LULUCF hariç) 140 241 256 274 304 2004 yılı dağılımı Enerji sektörü: %76 Sanayi : %9 Tarım: %5,1 Atık: %9,3 Avrupa Birliği: -%8 ABD : -%7 LULUCF: Land Use, Land-Use Change and Forestry Ör: Ağaçlandırma, ormansızlaşmanın engellenmesi Kaynak: 2009 yılı Envanter Tabloları

Kaynak: I. Ulusal Bildirim

Enerji sektörü dağılımı: %76 Kaynak: I. Ulusal Bildirim

Kireç CO2 Emisyon Kaynakları Direkt CO2 emisyon kaynakları Yakıt Kullanımı Hammadde kalsinasyonu Indirekt CO2 emisyon kaynakları Satınalınan elektrik enerjisi üretimi

Tier 2: toplam klinker , CaO içeriği Tier 1: en genel Tier 2: toplam klinker , CaO içeriği Tier 3 : tesis bazında klinker kimyasal kompozisyonu Birleşmiş Milletler Kılavuzuna göre eksikler Belirsizlik hesaplamaları QA/QC çalışmaları

Kireç-üretim Kaynaklı CO2

Yakıt Kaynaklı CO2 GJ/ton = kcal/kg*4,186/1000 * GJ: Gigajolue

Yakıt Kaynaklı CO2 Sera Gazı Emisyon Değeri Hesaplamaları   Yakıt Emsiyon Faktörü Yıllık Yakıt Tüketimi Yakıt Alt Isıl Değeri CO2 Emsiyonu Açıklama [kg CO2/GJ]* ton/yıl GJ/ton kg CO2/yıl Conventional fossil fuels - Fosil yakıt toplamı yerli taş kömürü 96 ithat taş kömürü petrol coke 92,8 fuel-oil 77,3 diesel oil 74 natural gas 56,1 shale 107 linyit 101 Biomass fuels sewage sludge 110 wood, non impregnated saw dust paper, carton animal meal 89 animal bone meal animal fat agricultural, organic, diaper waste, charcoal other biomass Toplam Yıllık Yakıt Kaynaklı CO2 Emisyonu (kg CO2/yıl) Toplam Yıllık Yakıt Kaynaklı CO2 Emisyonu (ton CO2/yıl)

CO2 Hesaplama Yöntemleri

Kireç Sanayi- Ulusal Bildirim Üretim Kaynaklı CO2  ACTIVITY DATA EF CO2 Production/Consumption quantity   Emissions Description (1) (mio ton) (t/t)   (mio ton) A. Mineral Products 22 1. Cement Production clinker 41.5 0,51 21.2 2. Lime Production CaO 0,87 0,91 0,8 3. Limestone and Dolomite Use dolomite C 4. Soda Ash 5. Asphalt Roofing 6. Road Paving with Asphalt 7. Other (please specify) Yakıt kaynaklı : özel olarak belirtilmemiş, toplam enerji tüketimi içerisinde Kireç emisyonlarını çapraz kontrol mümkün görünmüyor Kaynak: Türkiye 2007 Ulusal Envanteri

Kireç sanayi-örnek yaklaşım Üretim Kaynaklı CO2 ** Hesaplamada kendi tesisinde üretim yapan kuruluşlar hariç tutulmuştur (yaklaşık 2 mio ton CaO) Yakıt Kaynaklı CO2 Kaynaklar 1.Dr. Levent Lokman, Kireç Üreticileri Birliği Yayını 2. ILA 2004 verileri 3. IX kalkınma planı, Kireç ÖİK, 2008

2012 SONRASI -GELİŞMELER -TÜRKİYE’E ETKİLERİ

Birleşmiş Milletler- 2012 Sonrası Sözleşme değişmeyecek Sözleşme altında yeni bir protokol olabilir COP15 (Kopenhag aralık 2009) Veya Kyoto değiştirilerek devam edebilir Müzakere metini hazırlanması

AB enerji ve iklim paketi (Aralık 2008) AB- 2012 Sonrası AB enerji ve iklim paketi (Aralık 2008) Sera gazı hedefi: 2020’ye kadar 1990 seviyesine göre %20 azaltım, daha genis bir uluslararası anlasmanın parçası olarak %30 azaltım Yenilenebilir enerji hedefi: 2020’ye kadar AB toplam enerji tüketiminin %20’sini yenilenebilir enerji kaynaklarından elde etmesi Enerji verimliliği: 2020’ye kadar enerji verimliliğini %20 artırmak Emisyon Ticareti: küresel sistem

AB- 2012 Sonrası 28/01/2009 tarihli Avrupa Komisyonu Belgesi “Kopenag’da Kapsamlı bir İklim Değişikliği Anlaşmasına Doğru” Aşağıdaki ülkelerin emisyon azaltım taahhüdü alması: Tüm Protokol Ek-1 Ülkeleri Tüm OECD üye ülkeleri Mevcut AB üye ülkeleri, AB aday ülkeleri ve potansiyel adaylar Gelişmekte olan ülkelerin, 2020 yılına kadar mevcut işletme şartlarından en az 15-30 % azaltım yapması 2011 yılına kadar Tüm gelişmekte olan ülkelerin düşük karbon stratejisi geliştirmesi

Türkiye’nin Konumu Özel ve Karışık Hukuki Durum OECD Üyesi Ek-1 ancak özel şartları tanınacak Kyoto’ya üye fakat Ek-B değil AB üyeliği için aday Kyoto esneklik mekanizmalarını kullanamıyor

Ülke gerçekleri  Yüksek sera gazı emisyonları 2020 yılına kadar gelişme Düşük kişi bası GSMH Düşük kişi başı CO2 emisyonu Dünya Bankası çalışması : BAU’dan azaltım için 33%!! Ulusal bildirim : BAU’dan azaltım için 11%!! Halihazırda azaltım çalışmaları devam ediyor

Türkiye’den Beklentiler Dünya ülkeleri ve AB taahhüt almamızı istiyor Türkiye’nin taahhüt alma potansiyeli sınırlı Düşük karbon stratejidine geçiş- finansman-yatırım Mümkün olan azaltım potansiyelinin belirlenmesi ve deklare edilmesi- henüz yapılmadı

Türkiye Ne İstiyor Ek-1 olmakla beraber “ileri gelişmekte olan ülke” olarak tanınmak Nationally Appropriate Mitgation Actions (NAMA) Ulusal olarak uygun azaltım hedefleri BAU’dan azaltım yapmak No loose target: Emisyon azaltım taahüdü Ancak cezai müyyide yok Temiz kalkınma düzeneğine evsahipliği yapmak Uluslar arası emisyon ticaret sistemine bağlanmak

Olasılıklar Sektörel bazda kota getirilmesi Sektörü de kapsamak üzere ulusal bazda kota uygulaması CO2 emisyonu için emisyon yoğunluk sınırlaması ? Emisyon ticaret sistemi Kotalar nasıl belirlenecek? Finansmanı Kim sağlayacak? İlave maliyetler?

Olası AB ETS Türkiye etkileri Sektörlerin ETS sisteminden etkilenmelerinde 3 ana faktör : Üretimin CO2 yoğunluğu Maliyet artışlarını ürün fiyatına yansıtabilme Karbon azaltım olanakları Maliyet artışını ürün fiyatına yansıtanlar ETS den etkilenmeyecek (elektrik) Yansıtmayanlar: yüksek CO2 maliyetleri uluslararası taşınabilir,çimento-demir çelik Karbon leakage Elektrik fiyatlarında artış

Teşekkür Ederim