KOOPERATİFÇİLİK NEDİR?, BAZI TANIMLAMALAR VE ORGANİZASYON YAPISI Prof.Dr.Murat YERCAN E.Ü.Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü

Ders İçeriği 1)Kooperatifçilik nedir? Kooperatifçiliği anlatan önemli bir tanım 2)Kooperatifçiliğin doğuşu ve gelişimi 3)Neden Kooperatifçilik? -Tarımın örgütlenmeyi gerektiren özellikleri 4)Bir kooperatifin amaçları nelerdir? 5)Kooperatifin Organizasyon Yapısı ve Temel özellikleri 6)Bir örgütlenmeyi kooperatif yapan ilkeler 7)Kooperatif ile kậr amacı güden bir şirket arasındaki farklar 8)Tarımda görülen kooperatif tipleri 9)Türk Tarımında Örgüt Modelleri 10)Türk Tarımında Kooperatifler

1)Kooperatifçilik nedir? Kooperatifçilik = İşbirliği yapma Kooperatifçilikte işbirliği; devlet yardımı olmaksızın tarafsız ve adil ilkelerle üretim, pazarlama, zararlardan korunma veya diğer hizmetlerin sağlanması için kişilerin oluşturdukları birleşmelerdir. Burada önemli olan konular; *Şahısların gönüllü birleşmesi, *zararlardan korunma, *devlet yardımının mutlaka gerekli şart olmaması, *tüm faaliyetlerde tarafsızlık ilkesinin ön planda olmasıdır.

Kooperatifin önemli bir tanımı Oluşan faydaların kullanım esasına göre paylaşıldığı, ortağın mülkiyetinde ve ortağın kontrolünde olan bir işletmecilik türüdür. Burada öne çıkan özellikler şunlardır; *Ortaklar kooperatifin sahibidir. *Ortaklar onu kontrol eder ve yönetir *Kooperatifi kullanan ortaklar onun faydalarından yararlanır.

2.Kooperatifçiliğin Doğuşu ve Gelişimi İlk kooperatifçilik 1800 lü yıllarda İngilterede görülmüştür. Rochdale kasabasında kurulan bu kooperatif bugünkü modern kooperatifçiliğin temelini oluşturmuştur. Bu kurulan ilk kooperatif ortaklarının gıda ve diğer tüketim malları ihtiyacını karşılayan bir TÜKETİM kooperatifidir. Aynı yıllarda da Fransa’da süt üreticileri bir araya gelerek bir süt üretimi ve pazarlama kooperatifi kurmuşlardır. Almanya’da ise esnaf ve zanaatkarlar bir araya gelerek bir kredi kooperatifi kurmuşlardır. Dolayısı ile bu tür organizasyonlar sanayii devrimi ve rönesansı yaşamış olan batı avrupa ülkelerinde ilk kez görülmeye başlamış ve daha sonra tüm dünyaya yayılmıştır.

3.Tarımın Kooperatifçiliği gerektiren özellikleri 1)Tarım üreticisinin geliri genelde diğer kesimlere göre oldukça düşüktür. 2)Tarım üreticisi genelde küçük parsellerde üretim yapar ve ortalama arazi genişliği bir aileyi geçindirecek düzeyde değildir 3)Tarım kesiminde aile nüfusu fazladır ve tüm aile fertleri tarım işletmesinde çalışır. 4)Bir çok tarım üreticisi bireysel davranışları ile zaten kendileri aleyhine olan Pazar koşullarını daha da çekilmez hale sokarlar 5)Gelişmekte olan ülkelerde tarımda sermaye birikimi düşüktür. Makineleşme azdır. Bu da verimi olumsuz etkilemektedir. 6)Gelişmekte olan ülkelerin tarımında alt yapı eksiklikleri tarımın hergeçen gün daha kötü ekonomik koşullar içine sürüklenmesine neden olur. 7)Tarım dışındaki kesimlerde örgütlenme ve birlikte hareket daha iyi organize olmuştur. 8)Daha birçok ekonomik nitelikli özellik, tarımda birlikte hareket etmeyi gerektirir(Doğaya bağımlılık, arz-talep esnekliklerinin düşüklüğü, vs)

4.Kooperatifin Amaçları Ekonomik Nitelikli Amaçlar Sosyal Nitelikli Amaçlar -Sermaye birikimi sağlamak -Ortakları için en iyi fiyata ulaşmak -Ortaklara en yüksek geri ödemeyi Yani risturn ödemesini sağlamak -Piyasada istikrar ve piyasa barışını Sağlamak -En yüksek ciroya(satış geliri) ulaşmak -Sermayenin tabana yayılmasına Katkıda bulunmak -Ortaklarına kendi-kendine yönetme Yeteneği(katılımcılık) sağlamak -İşgücüne istihdam imkanı yaratmak

5.Kooperatifin Organizasyon Yapısı ve Temel Özellikleri Ortak İşletme Kooperatif İşletme Ortak İşletmede hedef maximum kậr dır Kooperatif işletmede ise maliyet fiyatına hizmettir.

Bu oluşumun temel özellikleri şunlardır; 1) Kişiler topluluğudur ve ekonomik bir birimdir. Kesinlikle bir yardım kurumu değildir. 2)Ortak-müşteri özdeşliği ve patron-müşteri özdeşliği söz konusudur. 3)Geliştirme görevi vardır; ortaklarının daha rasyonel üretim ve tüketim koşullarının iyileştirilmesi,

6.Bir Örgütlenmeyi Kooperatif yapan ilkeler 1)Gönüllü ve açık üyelik 2)Demokratik üye kontrolü 3)Üyenin ekonomik katılımı 4)Özerklik 5)Eğitim ve bilginin geliştirilmesi 6)Toplumsal özellik 7)Kooperatifler arası işbirliği-entegrasyon

7)Bir kooperatif ile kậr amacı güden bir firma arasındaki farklılıklar ŞİRKETLERDE KOOPERATİFLERDE 1)Sermaye birliğidir, sermaye Önplandadır. 2)Temel amaç max. Kậrdır 3)Kontrol eldeki hisse oranına göredir. %50 den fazla hisseyi Elinde tutan firmayı yönetir. 4)Firmanın kậr düzeyi arttıkça Ortakların aldığı kậrda artar 5)Ortaklık sermaye oranına göre Kậrdan pay alınır 6)Bir kişi birden fazla hisse alabilir 1)Şahıs birliğidir. İnsan unsuru önplandadır. 2)Temel amaç maliyet fiyatına Hizmettir 3)Üyelik istisnalar dışında herkese Açıktır 4)Kontrol demokratiktir. Yönetim Gücü hisse ile ilgili değildir. 5)Ortak alış-veriş oranına göre kậr Dan pay alır. 6)Bir kişi bir hisse alır. Fazla hisse Genel kurul kararı ile belirlenir. Bunun üzerine çıkılması ortaklar için Mantıklı değildir.

8. Tarımda görülen kooperatif tipleri 1)Tarımsal Pazarlama Kooperatifleri; Ortağından ürünü alır, ya hiç işlemeden işleyici bir firmaya satar yada kendisi işleyerek tüketiciye ulaştırır. Kendisi işlerse ortağının kazancı daha çok olur. 2)Tedarik Kooperatifleri; Ortağının ihtiyacı olan tarımsal girdileri onlara temin eden kooperatiflerdir. Bu girdileri ya üretici-sanayiciden temin ederek ortağına satar yada bunları kendi işletmesinde üreterek temin eder. Kendi üretirse kooperatif ortağı daha çok kazanır. 3)Tarımsal Hizmet Kooperatifleri;Tarı üreticisine sulama suyu temin eder, suni tohumlama hizmeti verir, arazi tesfiye, drenaj hizmeti verir, tarım sigortası yapar. Bu hizmetlerin hepsini birden yapan çok amaçlı kooperatiflerde vardır

TÜRK TARIMINDA ÖRGÜTLENMENİN GENEL GÖRÜNÜMÜ TÜRK TARIMINDA ÖRGÜTLENME DESENİ Kamu Örgütlenmesi Üretici Örgütlenmesi Mesleki Örgütlenme Ekonomik Örgütlenme Ziraat Odası Tarımsal Kooperatifler Köy. Hiz.Götürme Bir. Ve Sulama Birlikleri Çiftçi Birlik ve Dernekleri Kalkınma Vakıfları Üretici Birlikleri Sendikalar

2.ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ Sunumda Üretici örgütlenmesi ve üretici örgütlenmesi içinde de ekonomik örgütlenme şekilleri daha detaylı bir şekilde ele alınarak, sonuçlarının karşılaştırılması yoluna gidilmiştir. 2.1.Ekonomik Örgütlenme 2.2.1.Kooperatifler Ülkemizde Ekonomik örgütlenmenin içinde en büyük ağırlığı Kooperatifler çekmektedir. Bugün ülkemizde tarım kesiminde hizmet veren kooperatifler 4(dört) farklı yasa ile kurulup, yönetilmektedir. Bunlar; a)Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri Bu kooperatifler ülke tarımında büyük öneme sahip kooperatiflerdir. İşledikleri ürünler ülke ticaretinde son derece önemli ürünlerdir. Çoğu zamanda politikacılara hedef olmuş kooperatiflerimizdir. Şu anda 333 birim tarım satış kooperatifi 17 kooperatif üst birliğinde örgütlenmişlerdir. Birim kooperatiflere üye toplam 750 bin civarında çiftçi mevcuttur. Çalıştıkları ürünleri itibariyle birçoğu kendi sanayisini kurmuşlardır. Tarımsal Sanayinin güzel örneklerine sahiptirler. 2000 yılında çıkarılan 4572 sayılı kanun ile özerkliklerine kavuşmuşlardır. Ayrıca, bu kanun ile kendi şirketlerini kurma serbestisi de getirilmiştir. Bunlar kısaca; TARİŞ, FİSKOBİRLİK, ÇUKOBİRLİK, KOZABİRLİK, ANTBİRLİK, MARMARABİRLİK, GÜLBİRLİK, TRAKYABİRLİK ve diğerleri.

b) Tarım Kredi Kooperatifleri; 1581 sayılı yasa ile kurulan tarım kredi kooperatifleri, günümüzde 2500 yaklaşan birim kooperatif ve 1,5 milyon çiftçi ortağı ile önemli kooperatiflerimizdendir. Bu kooperatifler 9(dokuz) bölge birliği ve merkez birliği şeklinde üst örgütlenmeye gitmişlerdir. Yaklaşık 27 bin köyde örgütlenmişlerdir. Kredi kaynaklarının çok büyük bir kısmını yabancı kaynaklar üzerine oturtmuş olan tarım kredi kooperatifleri, 2000 yılı itibariyle plasmanlarının sadece %12 sini kendi öz kaynaklarından karşılamıştır. Bu da, tarım kredi kooperatifçiliği için bir sorundur.

c) Genel Tarımsal Kooperatifler Yukarıda saydığımız kooperatiflerin dışında kalan Pancar Kooperatifleri, Tarımsal kalkınma Kooperatifleri, Sulama kooperatifleri, Su ürünleri ve Yaş meyve sebze kooperatifleri’nin bulunduğu kooperatiflerdir. Bu kooperatifler 1163 sayılı Genel kooperatifler yasasına tabidirler. Bunlarla ilgili ayrıntılı bilgi aşağıdaki tabloda verilmiştir. Birim Kooperatif Sayı Ortak Kooperatif Birliği Sayı Ortak Pancar Koop. 31 1823319 1 Tar.Kal.Koop. 5535 666008 42 2043 Sulama Koop. 2411 236371 7 365 Su Ürün. Koop. 407 20385 6 78 Yaş Mey-Seb. Koop. 14 397 - Ülkemizde tarımsal kalkınma kooperatiflerinin 2, sulama kooperatiflerinin de 1 Merkez birliği mevcuttur.

TÜRKİYEDE ÇİFTÇİNİN ÖRGÜTLENME DESENİ VE KOOPERATİF DIŞI ÖRGÜTLENME MODELLERİ Prof.Dr.Murat YERCAN

TÜRKİYE TARIMININ ÖRGÜTLENME DESENİ Kamu Örgütlenmesi Üretici Örgütlenmesi San. Ve Tic. Bak. Çevre ve Orman Bak. Mesleki Örgütlenme Ekonomik Örgütlenme Ziraat Odaları Çiftçi Birlik ve Dernekleri Sendikalar Tarımsal Kooperatifler *Sulama Birlikleri *Damızlık Yet. Birlikleri Üretici Birlikleri Tarım ve Köy İşl. Bak.

Damızlık Yet.Bir. Sayısı Üye Dam.Sığ.Yet.Bir. 73 68 611 1)TÜRKİYE’DE YETİŞTİRİCİ BİRLİKLERİ Ülkemizde şu anda dört(4) alanda örgütlenmiş damızlık yetiştirici birlikleri mevcuttur. Bunlar; Büyükbaş, Küçükbaş, Kanatlılar ve Arıcılık alanında faaliyet göstermektedirler. Bunlarda kendi aralarında örgütlenerek, merkez birliklerini kurmuşlardır. Damızlık Yet.Bir. Sayısı Üye Dam.Sığ.Yet.Bir. 73 68 611 Dam.Koyun-Keçi Yet.Bir. 56 61 099 Dam.Kan.Hay.Yet.Bir. 75 24 292 Arı Yet.Bir. 76 38 330 TOPLAM 280 192 322

Yetiştirici birliklerinin amaçları da çok üyelerinin mesleki ihtiyaçlarına dönük hizmetleri kapsamaktadır. Dernek zihniyeti ile kurulmuş olduklarını söylemek mümkündür. Ancak, ekonomik nitelikli bir çok konuda da faaliyet göstermeleri açısından yasal bir kısıtlama söz konusu değildir. Bu amaçları şu şekilde özetleyebiliriz; Üyeleri arasında dayanışmayı sağlamak, Üyelerinin mesleki eğitimlerini sağlamak, Soy kütüğü faaliyetlerini yürütmek, Üyelerine hayvan sağlığı ve suni tohumlama hizmeti vermek, Ürünlerin satışı için her türlü tesisi kurma, kiralama ve işletmek, Üyelerine mesleki alanda sigorta faaliyeti sunmak, Üyelerinin kredi ihtiyaçlarını gidermek için kolaylıklar sağlamak şeklinde sıralanabilir.

2)TÜRKİYE’DE ÜRETİCİ BİRLİKLERİ AB uyum yasaları doğrultusunda Tarım Bakanlığının zorlaması ile kurulmuş ve kurulmakta olan çiftçi örgütleridir. AB ortak tarım politikasının uygulanmasında Kullanılması düşünülen örgütlerdir. Devlet bu örgütleri kullanarak piyasa Mekanizmasına müdahale edecektir. Çiftçilere ödenecek destekler bu örgütler aracılığıyla yapılacaktır. Seçilmiş ürün veya ürün grupları bazında ve asgari ilçe düzeyinde kurulmaktadırlar. Meyvecilik konusunda 7 ürün grubunda, Sebzecilik Konusunda 3 ürün grubunda, Tarla bitkileri konusunda 7 ürün grubunda, Hayvancılık konusunda ise 7 ürün grubunda ve Organik ürün yetiştiricileri birliği Olarak kurulabilirler. Bitkisel ürün Birlikleri kurulacakları yerin toplam üretiminin en az %10 unu üyeleri ile sağlamalıdır. Hayvansal ürün birlikleri ise; Süt için en az yıllık 3600 ton pazarlanabilir süte, Kırmızı et için en az 320 ton ete, Yumurta için 16 milyon adet pazarlanabilir ürüne Sahip olması gerekir.

Hayvansal Üretim Birlikleri Bitkisel Üretim Birlikleri Ürünler Sayısı Süt 153 Meyve 124 Yumurta 16 Seb. Ve Süs Bit. 65 Bal 47 Tarla Bit. 40 Kırmızı Et 14 Yağlı Toh. 20 Kanatlı Eti 10 İç Su Ür. Deniz Ürün. 5 Alabalık 2 Koza 1 Toplam 258 249 Genel Top. 507 Üye Sayısı 32 115

Üretici Birliklerinin Amaçları; *İlgili ürünle ilgili olarak piyasa araştırması yapmak, *Üyelerinin ürünlerine Pazar bulmak, *Üyelerine teknik bilgi desteği, yayım ve danışmanlık yapmak, *Ürünlerin tanıtımı ile ilgili faaliyetlerde bulunmak, *ürün depolama konusunda yardımcı olmak, *Ürünlere ilişkin ortak piyasa düzenlemelerini yürütmek, *Sözleşmeli üretim konusunda faaliyette bulunmak, gibi daha çok ürün ile ilgili üyelerine pazarlama kolaylığı üzerine yoğunlaşmış ve yine daha çok üyelerinin mesleki eğitimlerine yönelik hizmetler üstlenmiş bir yapısı söz konusudur.

TÜRK TARIMINDA ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ Prof.Dr.Murat YERCAN Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü Bornova-İzmir Murat.yercan@.ege.edu.tr

1. GİRİŞ 2. TÜRK TARIMINDA ÖRGÜTLENME 2. 1. Kamu Örgütlenmesi 2. 2 1.GİRİŞ 2.TÜRK TARIMINDA ÖRGÜTLENME 2.1.Kamu Örgütlenmesi 2.2.Üretici Örgütlenmesi 2.2.1.Ekonomik Örgütlenme 2.2.1.Mesleki Örgütlenme 2.3.Örgütlenme Sorunları 3.AB’YE UYUM SÜRECİNDE ÖRGÜTLENMEYE İLİŞKİN YAPILMASI GEREKLİ İYİLEŞTİRMELER 3.1.Küreselleşme Süreci ve Örgütlenme İlişkileri 3.2.AB’de Örgütlenmenin Genel Çerçevesi 3.3.Türk Tarımında ve AB’de Örgütlenmenin Genel Hatları İle Karşılaştırılması 3.4.Yapılması Gerekli İyileştirmeler 4.ÖZET VE SONUÇ

TÜRK TARIMINDA ÖRGÜTLENMENİN GENEL GÖRÜNÜMÜ TÜRK TARIMINDA ÖRGÜTLENME DESENİ Kamu Örgütlenmesi Üretici Örgütlenmesi Mesleki Örgütlenme Ekonomik Örgütlenme Ziraat Odası Tarımsal Kooperatifler Köy. Hiz.Götürme Bir. Ve Sulama Birlikleri Çiftçi Birlik ve Dernekleri Kalkınma Vakıfları Üretici Birlikleri Sendikalar

2.ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ Sunumda Üretici örgütlenmesi ve üretici örgütlenmesi içinde de ekonomik örgütlenme şekilleri daha detaylı bir şekilde ele alınarak, sonuçlarının karşılaştırılması yoluna gidilmiştir. 2.1.Ekonomik Örgütlenme 2.2.1.Kooperatifler Ülkemizde Ekonomik örgütlenmenin içinde en büyük ağırlığı Kooperatifler çekmektedir. Bugün ülkemizde tarım kesiminde hizmet veren kooperatifler 4(dört) farklı yasa ile kurulup, yönetilmektedir. Bunlar; a)Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri Bu kooperatifler ülke tarımında büyük öneme sahip kooperatiflerdir. İşledikleri ürünler ülke ticaretinde son derece önemli ürünlerdir. Çoğu zamanda politikacılara hedef olmuş kooperatiflerimizdir. Şu anda 333 birim tarım satış kooperatifi 17 kooperatif üst birliğinde örgütlenmişlerdir. Birim kooperatiflere üye toplam 750 bin civarında çiftçi mevcuttur. Çalıştıkları ürünleri itibariyle birçoğu kendi sanayisini kurmuşlardır. Tarımsal Sanayinin güzel örneklerine sahiptirler. 2000 yılında çıkarılan 4572 sayılı kanun ile özerkliklerine kavuşmuşlardır. Ayrıca, bu kanun ile kendi şirketlerini kurma serbestisi de getirilmiştir. Bunlar kısaca; TARİŞ, FİSKOBİRLİK, ÇUKOBİRLİK, KOZABİRLİK, ANTBİRLİK, MARMARABİRLİK, GÜLBİRLİK, TRAKYABİRLİK ve diğerleri.

b) Tarım Kredi Kooperatifleri; 1581 sayılı yasa ile kurulan tarım kredi kooperatifleri, günümüzde 2500 yaklaşan birim kooperatif ve 1,5 milyon çiftçi ortağı ile önemli kooperatiflerimizdendir. Bu kooperatifler 9(dokuz) bölge birliği ve merkez birliği şeklinde üst örgütlenmeye gitmişlerdir. Yaklaşık 27 bin köyde örgütlenmişlerdir. Ortaklarını borçlandırarak, nakdi ve ayni kredi vermektedir. Kredilerin çoğunu gereksinim duyulan girdiler bazında vermekte ve bu girdilerin bedeli kadar ortağını borçlandırmaktadır. Tarım alet ve makinaları, gübre, ilaç ve hatta bir çok tüketim mallarını ortaklarına temin etmektedir.

c) Genel Tarımsal Kooperatifler Yukarıda saydığımız kooperatiflerin dışında kalan Pancar Kooperatifleri, Tarımsal kalkınma Kooperatifleri, Sulama kooperatifleri, Su ürünleri ve Yaş meyve sebze kooperatifleri’nin bulunduğu kooperatiflerdir. Bu kooperatifler 1163 sayılı Genel kooperatifler yasasına tabidirler. Bunlarla ilgili ayrıntılı bilgi aşağıdaki tabloda verilmiştir. Birim Kooperatif Sayı Ortak Kooperatif Birliği Sayı Ortak Pancar Koop. 31 1823319 1 Tar.Kal.Koop. 5535 666008 42 2043 Sulama Koop. 2411 236371 7 365 Su Ürün. Koop. 407 20385 6 78 Yaş Mey-Seb. Koop. 14 397 - Ülkemizde tarımsal kalkınma kooperatiflerinin 2, sulama kooperatiflerinin de 1 Merkez birliği mevcuttur.

2.2.2.Kalkınma Vakıfları Ülkemizde Vakıflar 903 sayılı yasaya göre kurulur ve yönetilirler. Ülkemizde birçok vakıf olmasına rağmen, bunların yaklaşık olarak on(10) kadarı tarımsal kalkınma vakıflarıdır. Bunlardan en önemlileri şunlardır; Türkiye Kalkınma Vakfı; Özellikle süt inekçiliği, tavukçuluk, arıcılık gibi projeler uygulamaktadır. Anadolu Kalkınma Vakfı; vakıf daha ziyade Van, Hakkari ve Erzurum illerinde faaliyet göstermektedir. Bu vakıf hayvancılık, el sanatları, meyve-sebze üretim projeleri uygulamaktadır.

2.2.3.Köylere Hizmet Götürme Birlikleri - Sulama Birlikleri- Damızlık Sığır Yetiştirici Birlikleri Bu organizasyonların kendine özgü bir yasası yoktur. Yasal gücünü mahalli idareler kanunu, köy kanunu gibi kanunlardan alırlar. Köylere hizmet götürme birliklerinin temel amacı kırsal kesimdeki alt yapı yetersizliklerini gidermek olmasına rağmen, tarımsal üretim ile ilgili bir çok alanda da faaliyette bulunmaktadırlar. Trakya bölgesinde bunların güzel örneklerine rastlamak mümkündür. Sulama birlikleri de DSİ nin sulama hizmetlerini devrettiği organizasyonlar olarak kurulmuşlardır. DSİ bugün sulama tesislerinin büyük bir bölümünü başta sulama birlikleri olmak üzere devretmiştir. Sulama Birlikleri de yasal gücünü mahalli idareler ve köy kanunlarından almaktadır. Her iki organizasyon modelinin de kendine özgü müstakil bir kanununun olmaması, farklı hukuksal sorunların çözümünü engellemektedir. Bu organizasyonlar, demokratik çitçi organizasyonları değillerdir. Bu oluşumlar tabanın tercihlerini yansıtmamaktadır.

Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birlikleri, Tarım Bakanlığı tarafından çıkarılmış bir yönetmelik uyarınca kurulmaktadırlar. Temel amaçları, sığır yetiştiricilerinin kendi aralarında örgütlenerek üstün verimli hayvanlar yetiştirmelerini sağlamaktır. Bunu yaparken; soy kütüğü ve verim kayıtlarının tutulması, hayvan sağlığı hizmetlerinin yürütülmesi, sigorta işlemlerinin yapılması, girdilerin sağlanması dır. Köylere hizmet götürme ve sulama birliklerine nazaran nispeten daha demokratik ve bağımsız bir yapıları vardır. AB ülkelerindeki benzer organizasyonlarla eş değer fonksiyonlara sahiptirler.

2.2.4.Üretici Birlikleri 2004 yılının Haziran ayında çıkarılan 5200 sayılı kanun ve 2005 yılı başında çıkarılan yönetmelik ile Tarımsal Üretici Birliklerinin Kurulmasına izin verilmektedir. Bu birlikler ürün veya ürün grubu bazında ilçe düzeyinde kurulması öngörülen örgüt tipidir. Şu ana kadar kurulmuş bir üretici birliği mevcut değildir. Bu konuda çok büyük sıkıntılar mevcuttur. Bu tip bir örgütlenme modeli kooperatif-dernek arası bir örgütlenme modelini yaratmaktadır. Gerek kanunda ve gerekse de çıkarılan yeni yönetmelikte bu birliklerin kurulması ve çalışması ile ilgili çok fazla açık nokta ve yanıtlanması gerekli konu bulunmaktadır. AB deki üretici birlikleri dernek statüsünde çalışırlar ve başlıca görevleri; lobi faaliyetleri yürütmek, üyelerine danışmanlık hizmeti vermek, çiftçi kayıt sistemi ve veri tabanının hazırlanması, teknik ve ekonomik konularda üyelerine eğitim hizmeti vermek olarak sıralanabilir. Dernek statüsünde çalışacak olan Üretici Birliklerinin ‘dernekler kanunu’ göre ticaret yapması mümkün değildir. Oysa AB üretici örgütlerinin tanınma kriterleri içinde; üretici örgütünün ‘ürünlerin depolanması, paketlenmesi ve pazarlanması için teknik araçlar sağlamak’ zorunluluğu aranmaktadır. Ticaret yapması yasak olan bir organizasyonun bütün bunları nasıl gerçekleştireceği soru işaretidir. Ülkemizdeki birliklere kooperatiflerin bazı fonksiyonları da yüklenmiştir. Kooperatifçiliğin önündeki engeller aşılmadan ,Üretici Birliklerinin başarılı olabileceğini sanmıyorum.

Ülkemizdeki üretici organizasyonları AB Ortak Piyasa düzeni açısından incelendiğinde bazı ürün ve ürün grupları hariç bir çoğu için üretici organizasyonları hazırdır. Bunlar için yeni bir organizasyon modeli aramaya gerek yoktur.(TMO, TARİŞ, ÇUKOBİRLİK, TRAKYABİRLİK, MARMARABİRLİK, KOZABİRLİK, KARADENİZBİRLİK, FİSKOBİRLİK, Tütün Tarım satış Koop. Gibi). Ancak, diğer ürünler açısından(Pirinç, Patates, Meyve-Sebze, Hayvansal Ürünler) yeni organizasyon modelleri arama yerine, hukuki alt yapısı hazır olan kooperatif ve üst birliklerinin kuruluşunun teşfik edilmesinden başka yapılacak bir şey olduğunu sanmıyorum. Bu alanlarda da kooperatiflerin kurulmaları ve yaygınlaşması sağlanarak bu sorun çözümlenir di. Üretici Birlikleri ile yeni bir model arayışına girilmiştir. En azından, Bakanlık bundan sonraki süreçte yukarıda saydığım Birlikler kapsamına giren ürünler itibariyle Üretici Birliği Kurulmasına izin vermemesi gerekir.

3.2.Çiftçi Birlik ve Dernekleri Bu organizasyonlar dernekler yasasına göre kurulan organizasyonlardır. Bölge ve ürün bazında kuruldukları gibi meslek adları ile de kurulmaktadırlar. Bunlardan en önemlilerini şu şekilde sıralayabiliriz; Manisa Bağcılar Derneği, Ege Bölgesi Süt Hayvancılığı ve Süt Üreticileri Derneği, Ege Çiftçiler Derneği, Adana Çiftçiler Derneği, Muz Üreticileri Derneği(Muz-Der) gibi. Bu organizasyonlar daha çok teknik konularda üyelerine bilgi aktarımında bulunmak ve üyeleri arasında görüş-alışverişinde bulunmak ve mesleğin menfaatlerini korumak için kamu oyu oluşturma faaliyetlerinde bulunmak gibi görevler üstlenmektedirler.

3.3.Sendikalar Ülkemizde TÜRK-İŞ ve HAK-İŞ’e bağlı tarım ve orman işçileri sendikaları mevcuttur. Bunlar; TÜRK-İŞ HAK-İŞ Tarım-İş: 41046 üye Öz-Tarım İş Orman-İş: 75590 üye Tarım Orman İş Sen.: 18030 üye Ayrıca; Ege Bölgesinde çiftçi düzeyinde Tütün-Sen ve Üzüm-Sen Karadeniz Bölgesinde Fındık-Sen sendikaları da mevcuttur. Bu sendikalar daha ziyade sözleşmeli tarım da sanayiciye taraf oluşturmada görev almak için kurulmuşlardır.

AVRUPA BİRLİĞİNDE KOOPERATİFÇİLİK HAREKETİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Prof.Dr.Murat YERCAN Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü Bornova-İzmir murat.yercan@ege.edu.tr

1.DÜNYA’DA VE AB’DE KOOPERATİFLERİN BAZI ÖNEMLİ EKONOMİK BAŞARILARI Belçika’da eczane kooperatiflerinin ilaç piyasasındaki payı %19,5 dur. Brazilya’da kooperatifler ülkenin toplam ulusal hasılasının %40 ını üretmektedirler. Tarım ürünleri ihracatının %6 sını gerçekleştirmektedir. Kolombiya’da sağlık kooperatifleri nüfusun %16 sına sağlık hizmeti vermektedir. Kahve piyasasının %34 kooperatiflerin elindedir. Danimarka’da tüketici kooperatifleri perakende pazarının %37 sine sahiptirler. Finlandiya’da kooperatifler et ürünlerinin %74 ünden, süt ürünlerinin %96 sından, yumurta üretiminin %50 sinden, ormancılık ürünlerinin %34 ünden ve bankacılık sektöründeki toplam mevduatın %34 ünden sorumludurlar.

Fransada toplam mevduatın %60 na kooperatifler hakimdir Fransada toplam mevduatın %60 na kooperatifler hakimdir. Toplam perakendeci firmaların %25’i kooperatifitir. Macaristanda, kooperatifler ulusal gıda ve perakende satışlarının %14’üne sahiptirler. Kenyada, kooperatifler ulusal gelirin %45’ini üretmişlerdir. Kahve piyasasının %70’ine, süt piyasasının %76 sına, pamuk piyasasının %95 ine sahiptirler. Kore balıkçılık kooperatiflerinin Pazar payı %71 dir. Yeni Zelanda da, kooperatifler ulusal gelirin %22 sini üretmektedirler. Kooperatifler süt piyasasının ve ihracatının %95 ine sahiptirler. Et piyasasının %70 ine, kimyasal gübre piyasasının %70 ine ve çiftlik girdilerinin %50 sini temin etmektedirler. İngilterede turizm sektöründeki seyahat şirketlerinden en büyüğü bir kooperatiftir.

İstihdama Katkı Kooperatifler tüm dünya çapında 100 milyondan fazla kişiye istihdam imkanı sağlamaktadırlar, Kolombiyada, kooperatifler 109 000 kişiye iş imkanı sağlamakta ve 379 000 işçide işçi üretim kooperatiflerinde işçi-patron olarak çalışmaktadır. Kooperatifler sağlık sektörüne %23, ulaşım sektörüne %18, sanayi sektörüne %13, finans sektörüne %11, ve tarım sektörünede %9 oranında istihdam sağlamaktadırlar. Fransada 21 000 kooperatif 4 milyondan fazla iş imkanı sağlamaktadır. Almanyada 8106 kooperatif 440 000 kişiye istihdam sağlamaktadır. Italyada 70 400 kooperatif işletme 1 milyon kişiye istihdam sağlamaktadır.

AB’DE TARIMSAL ÖRGÜTLENMENİN GENEL GÖRÜNÜMÜ AB’DE TARIMSAL ÖRGÜTLER Ekonomik Örgütler Kooperatifler Gruplar/Birlikler Ve Topluluklar Mesleki Örgütler Ziraat Odaları Çiftçi Birlikleri Branş Birlikleri COGECA COPA CEJA

COGECA (AB TARIMSAL KOOOPERATİFLER GENEL KOMİTESİ) AB bünyesinde kooperatiflerin üst birliğidir. Üye ülkelerden toplam 39 kooperatif üst kuruluşu üyesi vardır. Bu organizasyon kendi özel konularını, Avrupa Komisyonunda, Bakanlar Konseyinde, Avrupa Parlementosunda, Ekonomik ve Sosyal Komitede ve Bölgesel Komitede sunar ve tartışılmasını sağlar. COGECA, Kooperatifler ve tarım ile ilgili topluluk politikalarının geliştirilmesi ve hazırlanmasında taraf teşkil etmektedir. COGECA, Kooperatifler arası ilişkilerin geliştirilmesi faaliyetlerinde bulunmaktadır. İhracat ve ithalat yapan kooperatiflerin listesini hazırlamakta, 500 den fazla kooperatifin faaliyetlerinin istatistiklerini tutmakta, kooperatifçilik ile ilgili çalışmalar(vergilendirme, kooperatif hukuku, kooperatif eğitimi) yapmakta ve sempozyumlar düzenlemektedir.

COPA (AB TARIMSAL ORGANİZASYONLAR KOMİTESİ) 25 ülkeden toplam 59 çiftçi örgütü üyesi mevcuttur. Bunların içinde ziraat odaları , sendikalar, çiftçi birlikleri ve hatta kooperatifler gibi bir çok çiftçi örgütü vardır. COPA, çok fonksiyonlu ve sürdürülebilir avrupa tarım modelinin geliştiricisi ve savunucusudur. COPA Avrupa komisyonunda temsil edilmektedir. COPA komisyon üyeleri ile OTP ve piyasa düzenleri ve yıllık ürün fiyatları konusunda tartışmalarda bulunmak üzere toplantılar yapar.

CEJA (AVRUPA GENÇ ÇİFTÇİLER KONSEYİ) Bünyesinde 22 ulusal organizasyon vardır. 1 milyona yakın genç çiftçiyi temsil etmektedir. CEJA Avrupa komisyonunun 24 tarımsal komitesine düzenli olarak katılmaktadır. CEJA; Avrupa’da kırsal alan ve tarımın geliştirilmesinde etkili olmak, Genç çiftçilerin koşullarını iyileştirmek, Genç çiftçiler arası iletişimi sağlamak, Genç çiftçilerin eğitimi ile ilgili çalışmak, Tarımın rolü konusunda toplumu bilgilendirmek

DANİMARKA TARIM KONSEYİ Birlikleri Federasyonu Danimarka Kooperatifler AB bir bütün olmasına rağmen tek tip bir örgütlenme deseni bulmak mümkün değildir. AB’de her ülkenin kendine özgü bir örgütlenme modeli mevcuttur. DANİMARKA DANİMARKA TARIM KONSEYİ Danimarka Çiftçi Birlikleri Federasyonu Danimarka Aile İşletmeleri Birliği -Dan. Domuz Konseyi -Dan. Tohum Konseyi -Dan. Şeker Pan.Ür.Kon. -Dan. Süt Hayv. Federasyonu -Dan. Kan. Hay. Fed. -Dan. Sığır ve Et Bordu -Dan.Kürk Üretim Birliği -Meyve ve Sebze Konseyi Danimarka Kooperatifler Federasyonu

Danimarka’da çiftçi örgütlenmesinin gelişimi dört önemli çiftçi kuruluşunun incelenmesi ile açıklanabilir. 1)Danimarka Çiftçi Birlikleri Federasyonu Ülkemizdeki Ziraat Odaları ile eş değer kuruluşlardır. Amacı; Danimarka tarımının ekonomi içindeki önemini korumak ve teknik bilgi ve yönetimle tarımın gelişmesine katkıda bulunmaktır. Federasyon, diğer tarımsal kuruluşlarla birlikte parlementerlere tarım hakkında bilgi verir ve siyasi partilerle düzenli toplantılar yapmaktadırlar. 2)Danimarka Çiftçi Aileleri Birlikleri Bu organizasyon da Ülkemizdeki Ziraat Odalarının eşdeğeri olan bir modeldir. Amacı; Çiftçilerin genel menfaatlerini savunmak ve üyelerine ekonomik, sosyal, kültürel, teknik konularda yardımcı olmaktır.

3)Danimarka Kooperatifleri Federasyonu 1899 yılında kurulmuş bir organizasyondur. Federasyon 25 üye kuruluştan meydana gelmektedir. Bunların içinde Tarımsal işleme ve pazarlama kooperatifleri ile birlikte bankacılık, sigortacılık, balıkçılık alanlarında faaliyet gösteren bir çok şirket de federasyona üyedir. Amacı; üyelerinin her türlü girdilerini temin etmek ve ürünlerinin pazarlanmasını sağlamaktır. 4)Danimarka Tarım Konseyi Bu konsey yukarıda sayılan organizasyonların üstünde olan bir oluşumdur. Danimarka tarımında yatırımlar, pazarlama, teknik ve ekonomik işbirliğinin sağlanması ve üyelerinin ortak çıkarlarının korunması konularında çalışmaktadır. Ülke tarım politikasının saptanması ve uygulanmasında konseyin büyük etkinliği bulunmaktadır.

FRANSA Fransa’da çiftçi örgütlenmesi çok çeşitli ve geniş kapsamlıdır FRANSA Fransa’da çiftçi örgütlenmesi çok çeşitli ve geniş kapsamlıdır. Çiftçi örgütlenmesini genel olarak altı(6) ana grup altında toplamak mümkündür. ÇİFTÇİ ORGANİZASYONLARI Ulusal Çiftçi Birlikleri federasyonu Ulusal Genç Çiftçiler Federasyonu Ziraat Odaları Birliği Ulusal Tarımsal Kooperatif Federasyonu Ulusal tarımsal Kredi Federasyonu Ulusal Çiftçiler Karşılıklı Yardım

Ulusal Çiftçi Birlikleri Federasyonu Birçok çiftçi kuruluşunun birleşmesinden oluşmaktadır. Ülkemizde yeni kurulması planlanan üretici birlikleri niteliğinde ve onların bir federatif örgütlenmesi niteliğindedir. Bünyesinde ürün bazında örgütlenmiş Buğday üreticileri Birliği, Sığır yetiştiricileri birliği gibi organizasyonlar bulunmaktadır. Mesleki örgütlenme niteliği olan bir yapılanmadır. -Ziraat Odaları Birliği En önemli görevi tarımın ve üyelerinin çıkarlarını hükümetle diyalog kurarak korumaktır. Üyelerinin mesleki sorunlarının çözümü, işletmecilik konuları, teknik girdilerin sağlanması ve tarımla ilgili yasal düzenlemelerin yapılması bu birliğin başlıca çalışma alanlarıdır. -Ulusal Genç Çiftçiler Federasyonu 80 bin üyesi mevcuttur. Federasyonun amaçları; genç çiftçiler arasındaki ilişkiyi geliştirmek, genç çiftçilerle ilgili tarım politikalarında politikalar oluşmasını sağlamaktır.

-Ulusal Tarımsal Kooperatifler Federasyonu Bu federasyon, kooperatif ve kooperatif birliklerinin Çok amaçlı bölgesel federasyonlarını, ürün bazında uzmanlaşmış ulusal federasyonlarını kapsamaktadır. -Ulusal Tarımsal Kredi Federasyonu Bu federasyon bölgesel mevduat bankalarından oluşmaktadır. -Ulusal Çiftçiler Karşılıklı Yardımlaşma Federasyonu Bu federasyon da bölgesel karşılıklı yardımlaşma ofislerinden oluşmaktadır.

ALMANYA Almanya’da çiftçi örgütü olarak iki büyük organizasyon bulunmaktadır. Bunlar; Alman Raiffeisen Birliği ve Alman Çiftçi Birliği’dir. ALMAN RAIFFEISEN BİRLİĞİ 11 Bölgesel Birlik 4 Federal Kooperatif 31 Bölgese Kooperatif 4044 adet pazarlama, hizmet ve alım tedarik kooperatifi

Eyalet çiftçi birlikleri Alman Çiftçi Birliği Bir çok çiftçi organizasyonundan oluşmuştur. Bunların içinde kooperatif birlikleri de vardır. Bu organizasyonun oluşum şeması aşağıda verilmiştir.Birliğin Amaçları; tarım alanında kabul edilebilir bir ihracat politikası ve uygun bir iş bölümünü desteklemek, çiftçilerin mesleki sorunlarını çözmek ve yardım programları hazırlamak, kırsal yapı üzerinde kurulu tarımsal sistemin devamını garanti altına almak. Alman Çiftçi Birliği Eyalet çiftçi birlikleri Alman Kırsal Gençlik Federasyonu Alman Raiffeisen Birliği Alman Tarım koleji Mezunları Birliği

AB Ülkelerinde Kooperatiflerin Satışlarda Payları(%) Kırmızı Beyaz Yumurta Süt Şeker Tahıllar Tüm Tüm Et Et Pan. Meyve Sebze Belçika … … … 53 … 30 75 85 Danimarka 66 … 52 94 … 60 70-80 70-80 Yunanistan 2 15 2 20 … 49 57 3 İspanya 8 22 25 27 22 20 45 15 Fransa 30 30 25 47 16 68 40 25 Irlanda 15-20 20 … 99 … 57 14 18 İtalya 12 35 8 40 7 20 43 8 Luxemburg 38 … … 81 … 79 … … Hollanda 16 9 14 83 63 65 76 73 Avusturya 25 70 … 90 100 60 18 28 Almanya 28 … … 52 80 45-50 40 28 Finlandiya 65 83 54 97 … 48 … … İsveç 76 … 33 99 … 75 20 50 İngiltere … 25 … 67 … 24 67 26 Kaynak:European Commission, Directorate for Agriculture

AB Ülkelerinde Tarımsal Kooperatiflertin Girdi Tedarikinde Payları(%) Belçika 40(Tüm Girdiler) Danimarka 87(Yem), 64(Gübre) Almanya 50(Tüm Girdiler) Finlandiya 41(Tüm Girdiler) Fransa 45(Yem) İrlanda 65(Yem) Hollanda 54(Tüm Girdiler) Portekiz 66(Kredi) İspanya 70(Tüm Girdiler) İsveç 40(Tüm Girdiler) İngiltere 30(Gübre)

Türkiye’de Kooperatiflerin Pazar Payları Tarım Satış Kooperatifleri Pamuk Kuru Üzüm Ayçiçeği Zeytinyağı Zeytin Soya İncir Fındık %14-22 %20-30 %31 %12-20 %10-20 %40 %28 %36 Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri Sütçülük Zeytinyağ Hayvan yemi %2.9 %6.8 %9.5

KÜRESELLEŞME SÜRECİ VE KOOPERATİFLEŞME İLİŞKİSİ Esas anlamıyla Küreselleşme; ticaret, finansal akımlar, teknolojik değişim ile bilgi, işgücü ve sermayenin mobilitesi yoluyla dünya ekonomilerinin birbirleriyle entegrasyonu olarak tanımlanabilir. Küreselleşme sürecini hazırlayan ve hızlandıran DTÖ, yapılan ticaret anlaşmaları İle dünya ticaretini yönlendirmektedir. Türkiye’de DTÖ nün bir parçası olduğuna göre bu anlaşmalardan etkilenmemesi mümkün değildir. DTÖ, tarımsal üretimde ticaretin piyasa mekanizmasının yönlendirmesine bırakılmasını istemekte ve faaliyetlerini bu şekilde yönlendirmektedir. Bu nedenle; 1)İhracat sübvansiyonlarının azaltılmasını, 2)Gümrük Vergilerinin aşağı çekilmesini, 3)İç desteklerin azaltılmasını öngörmekte ve ülkeler ile yaptığı anlaşmalarda bunları sağlamaktadır. Bu nedenle dış piyasalarda bir çok ürünümüz için rekabet şansımızın bulunmamaktadır. Bu konu bir çok üründe verimliliğin son derece düşük ve örgütsüz bir tarım sektörünün varlığından kaynaklanmaktadır. Türkiye tarıma vereceği kaynaklarının tamamını verimin yükseltilmesi için tarımsal yapının iyileştirilmesi ve üretici örgütlerinin etkin hale gelmesi için harcamalıdır

TÜRKİYE İÇİN ULUSAL TARIM KONSEYİNİN KURULMASI Çiftçilerin mesleki örgütlenmesi ile ekonomik amaçlı örgütlenmesi birbirinden kopuk olması, çiftçilerin baskı grubu olarak lobi faaliyetlerinin etkinliğini olumsuz etkilemektedir. Bu amaçla, ülkemizde bir tarım konseyine gereksinim vardır. TARIM KONSEYİ Tarım Kooperatifleri Federasyonu Tarım Sendikaları Ve Müh.-Tekn.Od. TZOB TKİB ve İlgili Resmi Kur. Diğer Üretici Örg.

Tarım Dışı Kooperatifler

Tarım dışı kooperatifler ortaklarının ihtiyaçlarını karşılamak ve dayanışmayı sağlamak amacıyla kurulan kooperatiflerdir. Bu kooperatifler ortaklarının küçük tasarrufları ve devletten alınan kredi olanaklarıyla onların ihtiyaçlarını kolay yoldan ve daha ucuza karşılamaya çalışır. Bu gruba giren kooperatifler şunlardır:

Tüketim Kooperatifleri Konut Kooperatifleri Esnaf ve Sanatkarlar Kredi ve Kefalet Kooperatifleri Tarım Dışı Hizmet Kooperatifleri Taşıma Kooperatifleri Küçük Sanat Kooperatifleri Ecza Kooperatifleri İş Yeri Yapı Kooperatifleri Turizm Kooperatifleri İşçi Kooperatifleri

1) Tüketim Kooperatifleri: Tüketim kooperatiflerinin temel amacı ortaklarının tüketim ihtiyaçlarını, aracıları ortadan kaldırarak veya onların kâr düzeylerini en düşük seviyeye indirerek daha ucuza karşılamaktadır.

Ortaklarının sigorta ihtiyaçlarına aracı olur. Konusu ile ilgili işletmeler kurarak ortaklarının ihtiyaçları için üretim faaliyetlerinde bulunur, bu konuda kurulmuş teşebbüslere katılır. Kooperatif tarafından temini ve dağıtımı mümkün olmayan zorunlu ihtiyaç maddeleri için ortaklarına kredi verir. Ortaklarının sigorta ihtiyaçlarına aracı olur. Gerektiğinde ortaklar ve personel için yardım fonları oluşturma konusu ile ilgili eğitim, yayın, araştırma ve benzeri faaliyetlerde bulunur.

Tüketim kooperatifi, bir yardımlaşma derneği değildir Tüketim kooperatifi, bir yardımlaşma derneği değildir.Tüketiciler, kendilerine bir ekonomik yarar sağlamak için bir tüketim kooperatifi kurmaktadırlar.Bu yararı kooperatife yatırmış oldukları sermayeye fazla kâr alarak değil, gereksinim duydukları tüketim maddelerini kooperatifleri aracılığıyla daha ucuza almak suretiyle sağlarlar. Örneğin ortaklarının ihtiyacı olan şekeri çuval olarak toptancıdan satın alarak, ortaklarının şeker ihtiyaçlarını market fiyatının altında bir fiyatla karşılar.

2) Konut Kooperatifleri: İnsanların zorunlu ihtiyaçları arasında yer alan barınma ihtiyacının karşılanması amacıyla kurulan bu tür kooperatifler, özelliklede dar ve orta gelirli ailelerin konut sahibi olmasında aktif rol oynar. Bu tür kooperatifler sayesinde kişilerin küçük birikimleri bir araya getirilip, gerekli durumlarda banka kredilerinden de yararlanılarak, üyelerin konut ihtiyaçları karşılanır. Ülkemizde bu tür kooperatiflere yaygın olarak rastlanmaktadır.

Türkiye'de konut kooperatifçiliği başlıca üç model çevresinde gelişmektedir. Bunlar, tek tek arsalarda üretim yapan kooperatifler, kentsel bir bölgede mevzii imar planı yaparak yüksek sayıda konut birimi üreten kooperatifler ve bir bölge temelinde kooperatifleri örgütleme yaklaşımında olan kooperatif çalışmalarıdır.

3) Esnaf ve Sanatkarlar Kredi ve Kefalet Kooperatifleri: Küçük esnaf ve sanatkarlar, maddi güvence verememeleri nedeniyle, ticaret bankalarından doğrudan kredi alamazlar.Esnaf ve sanatkarlar kredi ve kefalet kooperatifinin amacı, esnaf ve sanatkarların gereksinim duydukları ve tek başlarına sağlayamadıkları kredileri, bankaya kefil olmak suretiyle, esnaf ve sanatkarlara sağlamaktır.

Konusu ile ilgili olarak; yatırım faaliyetlerinde bulunabilir, gerekli tesisleri kurabilir, bu tesisleri işletebilir, veya kiraya verebilir, ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapabilir, ve kurulmuş ortaklıklara iştirak edebilir. Gerektiğinde kooperatif ortakları ve personeli için yardım kuruluşları, mesleki ve sosyal tesisler meydana getirmek ve bunları işletmek için yardım fonları oluşturur; konusu ile ilgili eğitim, yayın araştırma ve benzeri faaliyetlerde bulunur.

Türkiye’de ilk esnaf ve kefalet kooperatifi Türkiye Halk Bankasının da teşvikiyle 1951 yılında Ankara’da kurulmuş olup, sayıları her geçen gün hızla artmaktadır. Ülkemizde esnaf ve sanatkarlara kredi ve kefalet kooperatifleri yoluyla kredi veren tek banka Türkiye Halk Bankasıdır.

Tarım Dışı Hizmet Kooperatifleri: Tarım dışı alanda kurulan ve çalışma konusu hizmet üretimi olan kooperatiflerin genel adı Tarım Dışı Hizmet Kooperatifleri olup bu grupta aşağıdaki kooperatif türleri yer alır.

1) Taşıma Kooperatifleri: Taşıma sektöründe faaliyet gösteren kişilerin kurdukları kooperatiflerdir. Bu kooperatifler; ortaklarına iş bulma, sözleşme yapma, yük bulma sorununu çözme, yükleme istasyonları kurma, yakıt, lastik, yedek parça alma, bakım onarım gibi konularda kolaylık sağlamaktadır. Ülkemizde bu alanda özelliklede motorlu taşıyıcılar adı altında çok sayıda kooperatif bulunmaktadır.

“Ulaştırma Kooperatifleri” adı da verilen bu kooperatifler değişik tiplerde olabilir. Kendilerini taşıma gereksinimi duyan kişiler tarafından kurulan kooperatifler.Örneğin, çocukların okula taşınması için ana babalar tarafından kurulan kooperatifler. Şoförler tarafından halkı taşımak için kurulan hizmet üretim kooperatifleridir. Bağımsız taşıyıcıların (kamyoncuların) işlerinin etkinliğini arttırmak amacıyla kurdukları kooperatiflerdir.

2) Küçük Sanat Kooperatifleri: Küçük sanatkarların mesleki faaliyetlerini sürdürmeleri için ihtiyaç duydukları her türlü ham maddenin sağlanması ve aynı zamanda ürünlerinin satışının yapılması amacıyla kurulur. Türkiye’de marangozluk, ayakkabı imalatı, leblebicilik, lüle taşı işletmeciliği,dokumacılık, kilimcilik, halıcılık, deri imalatı, battaniyecilik, av tüfeği imalatı, tabakçılık,fırıncılık vb. alanlarda faaliyet gösteren küçük sanatkarların kurdukları kooperatifler mevcut olup bu tür kooperatifler Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından desteklenmektedir. Bu kooperatiflerden dış satıma yönelik olanlarına ise Türkiye Halk Bankası aracılığıyla tesis ve işletme kredisi verilmektedir.

3) Ecza Kooperatifleri: Eczacılık alanında faaliyet gösteren ortaklarının ilaç gereksinimlerini karşılamak, ilaçların temin, dağıtım ve gerektiğinde üretim çalışmalarını düzenlemek, eczane ve ilaç sektörünün sağlıklı oluşumuna katkıda bulunmak ve ortakları eczacıların hak ve çıkarlarını korumaktır.

1970’li yıllarda ilaç deposu işletmelerinin keyfi bir uygulama sonucu istedikleri eczanelere ilaç verip istediklerine vermemesi birçok eczanenin kapanma tehlikesi ile karşı karşıya kalmasına yol açmış ve bu durum eczacıları kooperatif kurmaya yöneltmiştir.

4) İş Yeri Yapı Kooperatifleri: Ortakları olan küçük zanaatkar ve küçük sanayicilerin, günün teknik koşullarına uygun birer işyeri edinmelerini sağlamak amacıyla kurulan kooperatiflerdir. Bir diğer amaçları da işyeri tesisi topluluğunun genel hizmetlerini karşılayacak tesislerin yapılmasıdır.

Ülkemizde yapı kooperatifçiliğinde en büyük sorun, esnaf ve zanaatkar olmayan kişilerin de bu kooperatiflere ortak olabilmeleridir.Bazen, spekülasyon amacıyla bir ortağın birden fazla işyerine sahip olduğu görülmektedir.Bu da haksız spekülatif kazançlara neden olduğundan kooperatifi amacından saptırmaktadır.

5) Turizm Kooperatifleri: Turizm alanında faaliyet gösteren işletme sahiplerinin bir araya gelerek kurdukları kooperatiflerdir.Turistik yerlerde faaliyet gösteren otel sahipleri kendilerini iç ve dış pazarda en iyi biçimde tanıtmak amacıyla turizm kooperatifleri kurarak hizmetlerini en iyi biçimde pazarlar. Türkiye’de 1980’den beri turizm alanında kooperatifler kurulmaya başlanmıştır.

Lokantacılar, gereksinim duydukları malzemeleri toptan ve ucuz sağlamak için kooperatif kurabilir. Seyahat acentaları, rehber yetiştirmek veya dış ülkelerde toplu reklam için kooperatif kurabilirler.

6) İşçi Kooperatifleri Çalışanların ortak oldukları sanayi tesislerini kooperatif olarak işletmeleridir.Bu nedenle kooperatiflere “işçi üretim kooperatifleri” veya “sanayi kooperatifleri” de denilmektedir.