Herkes için Finans? Herkes İçin Finans? Erişimin Genişletilmesindeki Politikalar ve Zorluklar Aslı Demirgüç-Kunt Ekim 2008 Dünya Bankası Politika Araştırma Raporu Kalkınma Araştırma Grubu (DECRG)

Erişimle neden ilgileniyoruz? Finansal dışlanma, kalkınma için bir frenleme rolü üstlenmektedir. Teorik modeller, finansal piyasa anlaşmazlıklarının, yoksulluk tuzakları oluşturma ve daha yavaş büyümede en önemli mekanizma olabileceğini göstermiştir. Finansal gelişim ve büyüme arasındaki bağlantıları gösteren kapsamlı ampirik literatür mevcuttur. Ancak, yeterli veri bulunmaması nedeniyle finansal hizmetlere erişimi sonuçları ile bağdaştıran bulgular sınırlıdır.

Bu Politika Araştırma Raporunda ele alınan sorular Finansal erişim dünya genelinde ne kadar sınırlı? Daha geniş kapsamlı erişimin önündeki ana engeller ve bariyerler nelerdir? Büyümenin ve yoksulluğun azaltılmasının önündeki engel olarak finansmana erişim ne kadar önemlidir? Kapsamlı finans sistemleri oluşturulmasında hükümetin rolü nedir?

Banka Hesabı bulunan hane halkı oranı This is just to show a map of financial inclusion – These are very rough numbers of fraction of households with a deposit or loan account in an institution (banks, savings banks, microfinance institutions). Where available, the data come from household surveys. Otherwise, they are predicted values from a regression using aggregate deposit figures. Not great, but the only numbers available at this point…But the best way to improve on this map is to get better data through household surveys..

... bölgelere göre farklılık gösterir.. Yüzde 100 Yüksek 75ci yüzde birlik Orta 80 25ci yüzde birlik Düşük 60 40 20 Sahra Çölünün Güneyindeki Afrika Ülkeleri Doğu Asya Avrupa ve Orta Asya Latin Amerika ve Karayib Orta Doğu ve Kuzey Afrika Güney Asya

... ve gelirle birlikte artar Finansal hizmetleri kullanan hane halkları (yüzde) 100 80 60 40 20 10 20 30 40 50 Kişi başına GSYİH ($2000 USD x bin)

Firmaların dış finans kullanımı büyüklüğe göre değişim gösterir... Dış sermaye kullanan firmalar (yüzde) 40 30 20 10 Küçük firmalar Orta büyüklükteki firmalar Büyük firmalar

... ve bölge ile gelire göre değişir Doğu Asya ve Pasifik Avrupa ve Orta Asya Yüksek gelir Latin Amerika ve Karayibler Orta Doğu ve Kuzey Afrika Güney Asya Sahara Çölünün Güneyindeki Afrika Ülkeleri 20 40 60 80 Yeni yatırımlar için toplam sermaye yüzdesi olarak dış finans

... ve erişim bir sorun olarak görülmektedir Finansa erişim Yüksek gelir Finans maliyeti Doğu Asya ve Pasifik Avrupa ve Orta Asya Latin Amerika ve Karayibler Orta Doğu ve Kuzey Afrika Güney Asya Sahara Çölünün Güneyindeki Afrika Ülkeleri 10 20 30 40 50 60 70 Finans maliyeti/erişimini bildiren firmaların oranı (yüzde)

"Erişim"i tanımlamak kolay değildir Kullanım ve erişim Kullanımın ölçülmesi çok daha kolaydır. Bununla birlikte erişim çok daha geniş olabilmektedir - bazıları erişime sahip olduğu halde henüz hizmetleri kullanmak istememiş olabilir. Kullanımın anlaşılması hem arz hem de talep hakkında bilgi sahibi olmayı gerektirir. Böylece her ikisini de ölçen göstergeler toplamak gerekir: Çeşitli hizmetlerin gerçek kullanımı (tasarruf, ödemeler, kredi) Erişimin önündeki engeller, sınırların ve dışlanma nedenlerinin belirlenmesi

Kullanım ve erişim İhtiyacı yok Kendi kendine gönüllü dışlanma Nüfus Finansal hizmetleri kullananlar İhtiyacı yok Kendi kendine gönüllü dışlanma Nüfus Kültürel / dini sebepler / dolaylı erişim Yetersiz gelir / yüksek risk Finansal hizmetleri kullanmayanlar Ayrımcılık İstemsiz dışlanma Kurumsal ve bilgi altyapisi Fiyat / ürün özellikleri Finansal hizmetlere erişim Finansa erişim yok

Erişimin önündeki engeller Banka anketleriyle aşağıdaki engelleri saptama: Mevduat hesabı açma ve sürdürme Başvuru/işlemleme, kredi alma Faturaları ödeme, para transferleri yapma Farklı boyutlarda: Fiziksel engeller: şubeler, ATM’ler, Uygunluk: dokümantasyon, evrak işleri, prosedürler Fiyat uygunluğu: faiz oranları, ücretler, minimum bakiyeler

Fiziksel erişim Şube ve ATM'ye erişim, beştebirlik gelir dağılımına göre Her 100.000 kişiye göre sayı Banka şubelerini sayısı 60 ATM’lerin sayısı 40 20 1 2 3 4 5 Beştebirlik gelir dağılımı

Uygunluk... dokümantasyon Bir mevduat hesabı açmak için gerekli olan evrak sayısı 4 evraktan fazla 1 evrak, %11 %9 3 ila 4 1 ila 2 evrak evrak %24 %27 2 ila 4 evrak %29

... ve işlem KOBİ kredi başvurusunun işleme alınması için gereken gün sayısı 50 Bangladeş 40 Pakistan Filipinler Uruguay Gana 30 Mozambik Ortalama 10.69 gün Orta Değer (Medyan) 8.33 gün Tayland 20 Madagaskar Mısır, Arap Cumhuriyeti Lübnan Dominik Cumhuriyeti Etyopya Arnavutluk Şili Bulgaristan Çek Cumhuriyeti Bosna-Hersek Nepal Hindistan Sri Lanka Sierra Leone Trinidad ve Tobago Fransa Meksika Endonezya Bolivya Kamerun Litvanya 10 Zambiya Kolombiya Ürdün Macaristan Ermenistan Avustralya Belarus Malta Kenya Gürcistan Güney Afrika Slovak Cumhuriyeti Hırvatistan Türkiye Moldova Zimbabwe Slovenya İsviçre Belçika Kore Cumhuriyeti Peru Brezilya Yunanistan İspanya İsrail Danimarka

Fiyat uygunluğu... minimum bakiyeler Mevduat hesabı açmak için gerekli olan minimum bakiye (GSYİH/kişi yüzdesi) %50'den fazlasının gerekli olması %10 Minimum bakiye gerekli değil %32 %15-50 gerekli %10 %5-15 gerekli %12 %1-5 gerekli %17 %0-1 gerekli %19

Yurtdışına para transferi ücretleri (yüzde 250 $, örnek para havalesi) ... ve ücretler Yurtdışına para transferi ücretleri (yüzde 250 $, örnek para havalesi) %25'ten fazlası %11 %5'ten azı %11 5 ile 12$ %27 12 ile 25$ %51

Engeller ve finansal dışlanma Mevduat hesabı ücretlerini karşılayamayan nüfus oranı Malavi Uganda Sierra Leone Kenya Svaziland Nepal Kamerun Şili Madagaskar Gana Güney Afrika 20 40 60 80 100 Yüzde

Engeller aşağıdakileri içeren ülkelerde daha azdır: Yüksek gelir Daha iyi sözleşme/bilgi sistemleri Bankacılıkta daha fazla açıklık ve rekabet Daha yüksek şeffaflık standartları ve medya özgürlüğü Daha fazla piyasa disiplini

Etki: Finans firma büyümesini teşvik eder Dış finansman gerektiren oranlarda büyüyen firmaların oranı 0.6 KOR JPN 0.5 THA NOR SGP MYS DEU DEU CAN MEX FIN AUT USA 0.4 AUS ESP NZL JOR CHE IND FRA ZWE NLD BEL GBR 0.3 ITA SWE PAK TUR 0.2 ZAF 0.0 0.5 1.0 1.5 Özel kredi / GSYİH

Finansman kısıtlamaları firma büyümesine zarar verir Firma satışlarının artmasında bildirilen engellerin etkisi Yolsuzluk engeli Yasal engel Finansman engeli -0.1 -0.08 -0.06 -0.04 -0.02 Firma büyümesi oranında değişiklik

.... özellikle küçük firmalar için Bankalarda borç verecek para bulunmuyor Küçük firmalar Büyük firmalar Bankalarla özel temas gerekiyor Yüksek faiz oranları Banka dokümantasyonu / bürokrasi Karşı teminat gereklilikleri Finansman engeli -0.02 -0.04 -0.06 -0.08 -0.1 -0.12

Finansa erişim kanalları Erişim farklı kanallar üzerinden etki ediyor: İşletmeye geçen firma sayısı, firma dinamizmi ve yenilik Çalışan firmaların daha yüksek denge büyüklüğü Kurumsallaşma (inkorporasyon) gibi daha etkili organizasyonel formlar

Finans aynı zamanda yoksulun yanındadır Finansman derinliği ve yoksulluğun azaltılması Kişi başına yoksullukta artış 0.3 0.2 0.1 -0.1 -0.2 -0.3 -0.4 -2 -1 1 2 özel kredi

... belirgin dolaylı etkileri vardır Doğrudan erişimin yoksullar üzerindeki refah etkisi - karma sonuçlar. Toplu çalışmalar (taşma etkilerini göz önünde bulunduran) daha güçlü etkiye işaret eder. Genel denge modelleri ile doğal deneyler, finans gelişiminin dolaylı etkilerinin de yoksullar için önemli olabileceğine işaret etmektedir (örn. işi olanlar ve yüksek ücretle çalışanlar).  Yoksuldan yana gelişimin teşvik edilmesi için dışarıda bırakılanların tümü için (yalnızca yoksullar değil) erişimin iyileştirilmesi önemlidir.

Hükümetin rolü var mıdır? Evet: piyasalar erişimin tümünü sağlayamaz. ….ancak Gerçekçi hedeflere gerek vardır - herkes kredi kullanmamalıdır. Tüm hükümet politikaları erişimi genişletmede eşit derecede etkin değildir. Erişim politikaları ve finansal gelişim politikaları aynı değildir.

Kurumların oluşturulması Kurumlar önemlidir -mülkiyet haklarının korunması, sözleşme yapılması.. Öncelikler nasıl belirlenecek? Bilgi altyapıları (kredi kayıtları..) kredi veren haklarının yürütülmesine karşılık daha önemli Farklı alacaklılar arasındaki anlaşmazlıkların çözümünde bireysel borç senetleri (borca karşılık gösterilen mülk) ile geri alma kolaylığı iflas kanunu reformlarına karşılık daha önemli Bazı politikalar leasing, faktöring, vb. mevzuatı kredi kayıtları, bireysel kimlik numaralarının verilmesi, kayıt yada borca karşılık verilen mülklerin yeniden geri alınması maliyetlerinin azaltılması yeniliğin teşvik edilmesi (e-finans, m-finans); yasal açıklık finansal eğitim

Rekabet ve istikrarı teşvik edecek politikalar -Yabancı girişi dahil olmak üzere, rekabetin zaman içinde erişimi iyileştirmesi beklenmektedir. Aynı zamanda yeni erişimi geliştirici teknolojilerinin uyarlanma hızını da artırmaktadır. Sağduyulu düzenlemelerin oluşturulması esastır. örnek: Basel II gibi düzenlemeler KOBİ kredilerini cezalandırmamalıdır; kötü kredi kullanımına karşı koruma (faiz tavanlarının genellikle geri teptiğini göz önüne alınız; artan şeffaflık ve resmileştirme tercih edilen bir yaklaşımdır)

Doğrudan hükümet eylemi? Kapsam çoğu zaman sanılandan daha sınırlıdır. Devlet bankalarındaki deneyim, doğrudan borçlandırma olumlu olmamıştır. Tasarruflar ve ödeme hizmetleri konusunda sonuçlar daha karmaşıktır. Kamu-özel sektör ortaklıkları bazı belli finans hizmetlerinin başlatılmasına yardımcı olabilecektir. KOBİ’ler için kısmi kredi garantileri?

Yoksullar için finans ve dışarıda bırakılanlar için finans Yoksullar için erişim desteklenmeli midir? Çabalara karşın, mikro finansın büyük bölümü - özellikle de yoksullar için olan bölümü- hibe ve devlet yardımına dayanmaktadır. Kredi yardımları erişimi genişleten yeniliklerin uygulanmasına yönelik teşvikleri baltalayabilir. Yoksul hane halkları için ihtiyaç duyulan tek (veya temel) hizmet kredi değildir, tasarruflar ve ödeme hizmetleri daha önemli olabilmektedir. Siyasal ekonomi endişeleri Finansal erişim eksikliği yalnızca yoksullar için değil, yoksul olmayanların büyük bölümü için de geçerlidir. "Dışarıda bırakılanlar"a odaklanılması erişimin herkes için genişletilmesine yönelik reformların teşvik edilmesine yardımcı olabilecektir.

Yeni Mesajlar Finansa erişim tüm dünya genelinde sınırlıdır; engeller yoksulların yanı sıra yoksul olmayanların da dışarıda bırakılmasına neden olmaktadır. Finans yalnızca büyüme yanlısı değildir, aynı zamanda yoksulun da yanındadır. Ancak yoksulun yanında olan politika tamamen yoksullara odaklanmamalıdır: halen finansın taşma etkileri bulunmaktadır. Hükümetin politika gündemi oldukça uzundur (az miktarda çabuk çözüm içerir) ve şunları da kapsar: kurumların oluşturulması, reform önceliklerinin tanımlanması, teknolojik gelişmeleri kullanmak üzere altyapıların desteklenmesi, rekabetin teşvik edilmesi ve düzenlemelerin doğru teşvikleri sağlaması Çok yoksul olan kesimin finansal hizmetlere erişimi için devlet desteğine ihtiyaç duyması muhtemeldir. Ancak tasarruf ve ödemelerle ilgili destek krediden çok daha iyidir.