Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Kullanımında İlköğretim Öğrencilerinin Etik Olmayan Davranışlara İlişkin Görüşlerinin İncelenmesi Fatma Kübra ÇELEN - Doç. Dr. S. Sadi SEFEROĞLU Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Anabilim Dalı 06800, Beytepe-ANKARA

Giriş

WCETR-2012, Near East University, June 2012, Nicosia – North Cyprus 3 / 36 Problem Durumu Erişimi ve kullanımı yaygınlaşıp kolaylaşan teknolojiler yaşamın olmazsa olmaz bir parçası haline gelmektedirler.  Sosyal ilişkiler, davranışlar, yaşam biçimleri üzerinde de etkili olmaktadır.  Yeni etik dışı davranış biçimleri ortaya çıkmaktadır.

WCETR-2012, Near East University, June 2012, Nicosia – North Cyprus 4 / 36 BİT ve Öğrenme Öğretme Süreçleri Bilgisayar teknolojilerindeki hızlı değişmeler sonucunda bilgi ve iletişim teknolojileri öğrenme-öğretme süreçlerinin ayrılmaz bir parçası durumuna gelmiştir.

WCETR-2012, Near East University, June 2012, Nicosia – North Cyprus 5 / 36 Öğrencilerin Farkındalıkları Bu teknolojilerin kullanıldığı ortamlarda etik ikilemlerle karşı karşıya kalan öğrenciler olumsuz davranış biçimleri geliştirebilmektedir. Bu nedenle öğrencilerin bilişim teknolojilerini kullanma sürecinde karşılaşabilecekleri etik dışı davranışların neler olabileceği konusunda bilgi sahibi olmalarının ve etik yükümlülüklerin bilincine varmalarının sağlanması gerekmektedir.

WCETR-2012, Near East University, June 2012, Nicosia – North Cyprus 6 / 36 Araştırmanın Önemi Günümüz öğrencilerinin bilgi ve iletişim teknolojilerini eğitim ve sosyal yaşamlarının her aşamasında etkileşimli bir şekilde kullandıkları gözlenmektedir ve bu yaygın kullanımla birlikte olumsuz davranış biçimleri de ortaya çıkmaktadır.

WCETR-2012, Near East University, June 2012, Nicosia – North Cyprus 7 / 36 Araştırmanın Önemi (2) Öğrencilerin bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanırken etik olmayan davranışlarla ilgili;  farkındalık düzeylerini belirlemek  olası olumsuz davranışların erken yaşlarda fark edilmesini sağlamak  etik dışı davranışların nedenlerini sorgulamak  bu doğrultuda gerekli önlemleri almak önem arz etmektedir.

WCETR-2012, Near East University, June 2012, Nicosia – North Cyprus 8 / 36 Araştırmanın Amacı Bu araştırma,  Bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında ilköğretim öğrencilerinin etik olmayan davranışlara ve bu davranışların nedenlerine ilişkin görüşlerinin incelenmesini amaçlamaktadır.

WCETR-2012, Near East University, June 2012, Nicosia – North Cyprus 9 / 36 Problem Cümlesi Bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında İlköğretim öğrencilerinin etik olmayan davranışlara ilişkin görüşleri nelerdir?

Yöntem

WCETR-2012, Near East University, June 2012, Nicosia – North Cyprus 11 / 36 Yöntem  Araştırmanın Yöntemi  Çalışma Grubu Çalışma Grubunun Özellikleri  Veri Toplama Araçları  Veri Toplama Araçlarının Geliştirilmesi  Veri Toplama Araçlarının Uygulanışı  Verilerin İşlenmesi ve Çözümlenmesi

WCETR-2012, Near East University, June 2012, Nicosia – North Cyprus 12 / 36 Araştırmanın Yöntemi Bu araştırma genel tarama modeli türünde bir araştırmadır.

WCETR-2012, Near East University, June 2012, Nicosia – North Cyprus 13 / 36 Çalışma Grubu Çalışma grubunun seçiminde elverişli örneklem seçimi yöntemi kullanılmıştır. Çalışma için ihtiyaç duyulan verileri toplamak için kullanılan anket araştırmacıların ulaşılabildiği ilköğretim 6., 7. ve 8. sınıf öğrencilerine uygulanmıştır.

WCETR-2012, Near East University, June 2012, Nicosia – North Cyprus 14 / 36 Çalışma Grubunun Özellikleri Katılımcıların Demografik Özelliklere Göre Dağılımı DeğişkenlerSeçenekler(f)(%) Cinsiyet Kız18351,1 Erkek17548,9 Sınıf Düzeyi 6.sınıf11933,2 7.sınıf12133,8 8.sınıf11833,0 Anne Eğitim Durumu Okuma yazması yok123,4 İlköğretim 1. Kademe13838,5 İlköğretim 2. Kademe (ortaokul)11632,4 Ortaöğretim (lise)8323,2 Üniversite22,2 Lisansüstü10,3

WCETR-2012, Near East University, June 2012, Nicosia – North Cyprus 15 / 36 Katılımcıların Demografik Özelliklere Göre Dağılımı-2 DeğişkenlerSeçenekler(f)(%) Baba Eğitim Durumu Okuma yazması yok72,0 İlköğretim 1. Kademe8122,6 İlköğretim 2. Kademe (ortaokul)9827,4 Ortaöğretim (lise)14039,1 Üniversite257,0 Lisansüstü72,0 Aylık Gelir 750 TL’den az6919,3 750–1200 TL14540,5 1200–2000 TL10228,5 2000–2500 TL328,9 2500TL ve üzeri102,8

WCETR-2012, Near East University, June 2012, Nicosia – North Cyprus 16 / 36 Veri Toplama Araçları Bu araştırmaya veri toplamak için iki ayrı araç kullanılmıştır:  “Kişisel Bilgi Formu”  “Bilgi ve İletişim Teknolojileri Kullanımında Etik Olmayan Davranışlarının İncelenmesi Anketi”

WCETR-2012, Near East University, June 2012, Nicosia – North Cyprus 17 / 36 Veri Toplama Araçlarının Geliştirilmesi İlk veri toplama aracı: “Kişisel Bilgi Formu”  Katılımcıların demografik özelliklerini belirlemeye yönelik maddelere yer verilmiştir. İkinci veri toplama aracı: “Bilgi ve İletişim Teknolojileri Kullanımında Etik Olmayan Davranışların İncelenmesi” başlıklı anket  Katılımcı öğrencilerin “bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında etik olmayan davranışlar” ve “bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında etik olmayan davranışların nedenleri” konularında görüşlerini belirlemeye yönelik maddelere yer verilmiştir.

WCETR-2012, Near East University, June 2012, Nicosia – North Cyprus 18 / 36 Veri Toplama Araçlarının Uygulanışı Veri toplama araçlarının uygulanması işlemi çevrim-içi ortamda gerçekleştirilmiştir. Anketler okullardaki BT laboratuarlarında doldurulmuştur.

WCETR-2012, Near East University, June 2012, Nicosia – North Cyprus 19 / 36 Verilerin İşlenmesi ve Çözümlenmesi Bu çalışmada elde edilen verilerin analizinde,  betimsel istatistiklerden; frekans, yüzde kullanılmıştır.

Bulgular

WCETR-2012, Near East University, June 2012, Nicosia – North Cyprus 21 / 36 İlköğretim Öğrencilerinin BİT’lerin Kullanımında Etik Olmayan Davranışlarla İlgili Görüşleri Nelerdir? Bilgi ve İletişim Teknolojileri Kullanımında Etik Olmayan Davranışlarla İlgili Görüşlerin Dağılımı Bilgi ve iletişim teknolojileri kullanımında etik olmayan davranışlar 12345Toplam 1. Bedeli ödenmemiş bir yazılımı kopyalayarak kullanmak f %58,3830,176,982,232, Programları sahte seri numaralarıyla kullanmak f %60,6129,053,632,793, Lisanssız/kaçak yazılım kullanmak f %61,4530,731,961,404, Programları izinsiz çoğaltmak f %58,6631,013,911,964, Lisanslı fotoğraf, resim ve animasyonlar gibi öğeleri sahibinden izin almadan kullanmak f %54,7533,805,872,233, Programların seri numaralarını (lisans bilgilerini) internetten dağıtmak f %51,6828,7712,293,63 100

WCETR-2012, Near East University, June 2012, Nicosia – North Cyprus 22 / 36 BİT’lerin Kullanımında Etik Olmayan Davranışlarla İlgili Görüşlerin Dağılımı (2) Bilgi ve iletişim teknolojileri kullanımında etik olmayan davranışlar 12345Top. 7. Lisans kırma programlarını İnternet’ten dağıtmak f %53,0728,7710,903,353, Lisanslı programlara ait çoğaltılmış CD’leri izinsiz satmak f %58,3830,734,193,073, Size ait olan lisanslı yazılımları çoğaltarak arkadaşlarınızla paylaşmak f %36,5924,5814,2518,725, Komşularınıza ait şifresiz veya şifresini kırdığınız bir kablosuz ağ bağlantısından internete bağlanmak f %55,5930,176,983, Yasal olmayan internet sitelerinden mp3, film ya da oyun indirmek ,1628,7711,454,755, Yasal olmayan internet sitelerinden edinilen mp3 ve video dosyalarını internetten dağıtmak ve/veya paylaşmak f %48,8829,0512,015,594,47100

WCETR-2012, Near East University, June 2012, Nicosia – North Cyprus 23 / 36 BİT’lerin Kullanımında Etik Olmayan Davranışlarla İlgili Görüşlerin Dağılımı (3) Bilgi ve iletişim teknolojileri kullanımında etik olmayan davranışlar 12345Top. 13.Sosyal paylaşım sitelerinde (facebook, twitter, vb.) sahte kimlik bilgileri kullanarak başkalarıyla iletişime girmeye çalışmak f %51,9632,966,423,635, Forum sitelerinde kimlik bilgilerini gizleyerek yanlış bilgiler vermek f %51,6833,247,262,795, Forum sitelerinde sahte hesap ile yorumlarda bulunmak f %53,0735,753,633,074, Bir resim veya video dosyasını ait olduğu kişinin onayı ve rızası olmadan kullanmak f %55,0332,966,421,963, Rahatsız edici içerikli e-posta mesajlarını başkalarına isimsiz olarak göndermek f %58,6629,055,872,513, Başkalarına kasıtlı olarak virüslü e-posta mesajı göndermek f %60,0628,764,191,685,31100

WCETR-2012, Near East University, June 2012, Nicosia – North Cyprus 24 / 36 BİT’lerin Kullanımında Etik Olmayan Davranışlarla İlgili Görüşlerin Dağılımı (4) Bilgi ve iletişim teknolojileri kullanımında etik olmayan davranışlar 12345Top. 19.Başkalarına ait kişisel bilgileri ve fikirleri izin almadan kendi amacınıza hizmet edecek şekilde kullanmak f %55,3131,015,872,795, Sanal ortamın kimlik bilgilerini gizleyebilme işlevini kullanarak başka kişileri rahatsız edici eylemlerde bulunmak f %58,1030,455,031,964, Hazır yapılmış ödevleri internetten edinerek kullanmak f %40,7831,8411,4510,895, Ödev hazırlayan internet sitelerine ödev yaptırmak f %49,4425,7010,619,504, İnternet üzerinden edinilen başkalarına ait proje veya ödevleri kendim yapmış gibi teslim etmek/vermek f %54,4729,896,703,915, İnternet üzerinden edinilen kendimize ait olmayan bilgi ve çalışmaları kaynak göstermeden ödev ve projelerde kullanmak f %52,7928,219,225,314,47100

WCETR-2012, Near East University, June 2012, Nicosia – North Cyprus 25 / 36 Etik Olmayan Davranışlarla İlgili Farkındalık Anket maddelerine ilişkin öğrenci görüşleri incelendiğinde katılımcıların etik olmayan davranışlarla ilgili farkındalık düzeylerinin yüksek olduğu görülmüştür.  Bu duruma katkısı olabilecek durumlar incelendiğinde okullardaki bilişim teknolojileri dersi kapsamında bilişim suçları, kullanım haklarına göre yazılım türleri gibi konuların ele alınmış olmasının etik davranışlar konusundaki genel farkındalığın oluşmasına katkısının olduğu söylenebilir.

WCETR-2012, Near East University, June 2012, Nicosia – North Cyprus 26 / 36 Korsan Yazılım Kullanma Korsan yazılımları çoğaltmak ve paylaşmak şeklindeki davranış konusunda öğrencilerin diğer maddelere göre daha fazla etik ikilemlerde kaldığı görülmüştür. Olası nedenler:  Öğrencilerin arkadaşlarıyla paylaşmayı etik bir davranış olarak düşünme eğiliminde olmaları.  Yazılımın sahibini ve onun haklarını göz önünde bulundurmak yerine kendisine daha yakın olan arkadaşlarının çıkarını gözetmesinde sanal ortamda mesafe kavramının soyut olması.

WCETR-2012, Near East University, June 2012, Nicosia – North Cyprus 27 / 36 BİT’lerin Kullanımında Etik Olmayan Davranışların Nedenleri İle İlgili Görüşler Bilgi ve İletişim Teknolojileri Kullanımında Etik Olmayan Davranışların Nedenleriyle İlgili Görüşlerin Dağılımı Bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında etik olmayan davranışların nedenleri 12345Top. 1.Bir kişinin bilgi ve iletişim teknolojilerini etik olmayan şekilde kullanmasında o kişinin arkadaş çevresinin etkisi vardır. f %3,636,1519,235,735, Bir kişinin bilgi ve iletişim teknolojilerini etik olmayan şekilde kullanmasında o kişinin aile bireylerinin etkisi vardır. f %5,8715,024,329,025, Bir kişinin bilgi ve iletişim teknolojilerini etik olmayan şekilde kullanmasında maddi sebeplerin etkisi vardır. f %8,1016,726,526,821, Bir kişi bilgi ve iletişim teknolojilerini etik olmayan şekilde kullanıyorsa, o kişi bu durumdan hiç kimsenin zarar görmeyeceğine inanıyordur. f %5,3114,825,429,325, Bir kişi bilgi ve iletişim teknolojilerini etik olmayan şekilde kullanıyorsa, o kişi yakalanmayacağına inanıyordur. f %7,8213,419,834,024,8100

WCETR-2012, Near East University, June 2012, Nicosia – North Cyprus 28 / 36 BİT’lerin Kullanımında Etik Olmayan Davranışların Nedenleriyle İlgili Görüşler (2) Bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında etik olmayan davranışların nedenleri 12345Top. 6.Bir kişi bilgi ve iletişim teknolojilerini etik olmayan şekilde kullanıyorsa, o kişi etik konusunda yeterli bilgiye sahip değildir. f %2,238,3820,337,731, Bir kişinin bilgi ve iletişim teknolojilerini etik olmayan şekilde kullanmasında o kişinin ahlaki değerlerinin etkisi vardır. f %4,7513,120,931,030, Bir kişinin bilgi ve iletişim teknolojilerini etik olmayan şekilde kullanmasında o kişinin dini inançları etkilidir. f %23,721,728,416,29, Bir kişi bilgi ve iletişim teknolojilerini etik olmayan şekilde kullanıyorsa, o kişi yasal sorumluluklarını bilmiyordur. f %2,518,9416,233,538, Bir kişi bilgi ve iletişim teknolojilerini etik olmayan şekilde kullanıyorsa, o kişi toplumsal sorumluluklara önem vermiyordur. f %3,078,3818,930,139,3100

WCETR-2012, Near East University, June 2012, Nicosia – North Cyprus 29 / 36 BİT’lerin Kullanımında Etik Olmayan Davranışların Nedenleriyle İlgili Görüşlerin Dağılımı  Yasal sorumlulukları bilmemenin etkisi (%72,35)  Arkadaş çevresinin etkisi (%70,95)  Toplumsal sorumluluklara önem verilmemesinin etkisi (%69,56)  Etik konusunda yeterli bilgiye sahip olmamanın etkisi (%69)  Ahlaki değerlerin etkisi (%61,17)  Yakalanmayacağına olan inancın etkisi (%58,94)  Aile bireylerinin etkisi (%54,75)  Hiç kimsenin zarar görmeyeceğine inanmanın etkisi (%54,47)  Maddi sebeplerin etkisi (%48,6)  Dini inançların etkisi (%25,98)

Sonuçlar ve Öneriler

WCETR-2012, Near East University, June 2012, Nicosia – North Cyprus 31 / 36 Sonuçlar Katılımcıların bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında etik olmayan davranışlarla ilgili farkındalık düzeyleri yüksektir.

WCETR-2012, Near East University, June 2012, Nicosia – North Cyprus 32 / 36 Sonuçlar (2) Bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında etik olmayan davranışlara neden olan etkenler  yasal sorumlulukları bilmemek,  arkadaş çevresinin etkisi,  toplumsal sorumlulukları önemsememek,  yeterli bilgiye sahip olmamak,  ahlaki değerlere verilen önem,  yakalanmayacağına olan inanç,  aile bireylerinin etkileri,  süreçten hiç kimsenin zarar görmeyeceğine inanıyor olmak,  maddi sebepler ve dini inançlar şeklinde sıralanabilir.

WCETR-2012, Near East University, June 2012, Nicosia – North Cyprus 33 / 36 Öneriler Araştırmaya Dönük Öneriler Çalışmada ilköğretim öğrencilerinin bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanılmasında etik olmayan davranışlar konusunda farkındalıklarının yüksek olduğu bulunmuştur.  Bu durumun nedenlerinin incelendiği ayrıntılı bir araştırma yapılabilir.

WCETR-2012, Near East University, June 2012, Nicosia – North Cyprus 34 / 36 Uygulamaya Dönük Öneriler BİT kullanımında etik olmayan şeklide davranmaya neden olan etmenlerin başında bu konuda yeterli bilgiye sahip olmamanın, yasal sorumlulukları bilmemenin etkili olduğu bulunmuştur.  Bu nedenle bireylerin ilköğretim çağından itibaren etik konusunda eğitilmeye ve bilgilendirilmeye başlanması ve bu amaçla somut yaşantıların kazandırıldığı öğrenme uygulamalarının yapılması önerilebilir.  İlköğretim çağından itibaren Bilişim Teknolojileri dersi kapsamında yapılacak eğitici ve formal eğitimlerle bu teknolojilerin doğru kullanımına ilişkin farkındalık düzeyinin arttırılması sağlanabilir.  Yine bu sayede bireylerin bilgisayar ve internet teknolojilerinin kullanımında karşılaşabilecekleri olumsuzluklar ve olası güvenlik tehditleri ve etik ikilemler en aza indirilebilir.

WCETR-2012, Near East University, June 2012, Nicosia – North Cyprus 35 / 36 Uygulamaya Dönük Öneriler (2) BİT kullanımında yaşanabilecek etik ikilemler için kaynak olabilecek, ülkemiz ve dünya çapında kabul edilen bilgisayar ve internet teknolojilerinin kullanımında uygun davranış kuralları ilgili birimlerce belirlenerek bilgilendirici stratejiler geliştirilebilir.

WCETR-2012, Near East University, June 2012, Nicosia – North Cyprus 36 / 36 Teşekkürler… Çelen, F. K. ve Seferoglu, S. S. (2012). Investigation of elementary school students’ opinions related to unethical behavior in the use of information and communication Technologies [Bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında ilköğretim öğrencilerinin etik olmayan bilgisayar davranışlarına ilişkin görüşlerinin incelenmesi]. 2. Dünya Eğitim Teknolojileri Araştırma Kongresi, Haziran 2012, Yakın Doğu Üniversitesi, Lefkoşe, KKTC. Çelen, F. K., & Seferoglu, S. S. (2012). Investigation of elementary school students’ opinions related to unethical behavior in the use of information and communication technologies. 2. World Conference on Educational Technology Researches (WCETR-2012), June 2012, Near East University, Lefkosa, North Cyprus.