BELEDİYELERDE ÖLÇEK SORUNU Prof.Dr. Azim ÖZTÜRK Seyhan Belediye Başkanı

YENİ DÜNYA DÜZENİNİN YENİ AKTÖRLERİ Ankara İstanbul Kayseri Adana İzmir Konya Bursa

YEREL YÖNETİMLERDE ÖLÇEK SORUNU VE ÖNEMİ Yerel yönetimlerin kamusal hizmetleri verme zorunluluğu yanında yerel yönetimlerin kurulu oldukları yerleşim yerlerinin alan büyüklüğü, nüfusu ve yerel yönetim örgütlerinin büyüklüğü, kamu kaynaklarının etkin kullanımı ve dağılımının sağlanması açısından yerel yönetimlerde ölçek sorununu ortaya çıkarmaktadır. Yerel düzeyde sunulan kamu hizmetlerinde etkinlik ve verimliliğin sağlanması için optimal büyüklük arayışı olarak ifade edilen belediyelerde ölçek sorunu Türk belediyecilik sisteminin temel sorun alanlarından birisi olmuştur.

OPTİMAL BÜYÜKLÜĞÜN ÖLÇÜTLERİ Belli bir hizmeti sunmakla yükümlü olan yönetsel alanı, o hizmetin yararının esas olarak bu alan içinde kalmasını sağlayacak kadar geniş tutulmalıdır. Yönetim birimi ölçek ekonomilerini gerçekleştirmeye olanak tanıyacak ölçüde büyük tutulmalıdır. Belli bir işlev yüklenen yönetim biriminin bu işlevi etkin bir biçimde sağlayacak gerekli coğrafi alana, yeterli yasal, yönetsel yetki ve mali kaynaklara sahip olmalıdır. Yerel yönetimlerin gördüğü işlevler etkin denetime olanak tanıyacak aynı zamanda halkın kolay ulaşımına olanak sağlayacak ölçekte olmalıdır. Yerel yönetimlerin işlevleri belirlenirken yerel halkın aktif katılımını en çoğa çıkarma diğer taraftan performans yeterliliğinin gözden kaçırılmama konusuna özen gösterilmelidir. Ülkenin yada bölgenin kentleşme ve ekonomik kalkınma düzeyi, coğrafya özellikleri, ülkenin sosyal ve siyasal yapısı olarak sıralanabilir.

gönüllü birleşmeyi teşvik etmek yoluyla veya, ÖLÇEK SORUNUN ÇÖZÜMÜ Ölçek sorunun çözümü hususunda birçok alternatiften söz edilebilir. Ancak bunlardan en önemlisi yerel yönetimlerin birbiriyle birleşmesi ya da birleştirilmesidir. Bu, gönüllü birleşmeyi teşvik etmek yoluyla veya, çeşitli koşulların varlığı halinde birleşmeye zorlamak ve merkezi yönetim eliyle birleştirmek yoluyla olabilir.

ÖLÇEK SORUNUN ÇÖZÜMÜNE İLİŞKİN BAZI ÜLKELERDE UYGULAMALARI Tablo 1: Seçilmiş Bazı Ülkelerde Belediye Sayılarındaki Değişim 1950 1992 1950–1992 Değişim (%) 2005 1992–2005 Değişim (%) İsveç 2.281 286 (-) 87,5 290 (+) 1,4 Belçika 2.669 589 (-) 77,9 600 (+) 1,9 İngiltere 2.028 484 (-) 76,1 467 (-) 3,5 Avusturya 3.999 2.301 (-) 42,5 2.400 (+) 4,3 Norveç 744 439 (-) 41,0 440 (+) 0,2 Hollanda 1015 647 (-) 36,3 İspanya 9.214 8.082 (-) 12,3 8.109 (+) 0,3 Fransa 38.814 36.763 (-) 5,3 37.000 (+) 0,6 Yunanistan 5.959 5.922 (-) 0,6 1.031 (-) 82,6 Bulgaristan 2.178 255 (-) 88,3 264 (+) 3,5 İtalya 7.781 8.100 (+) 4,1 8.000 (-) 1,2 Türkiye 628 2.270 (+) 261,5 3.225* (+) 42,1

ÖLÇEK SORUNUN ÇÖZÜMÜNE İLİŞKİN BAZI ÜLKELERDE UYGULAMALARI Bu ülkelerden tablonun üst kısmında yer alan Bulgaristan, İsveç, Belçika, İngiltere, Avusturya, Norveç ve Hollanda’da, belediye sayılarında önemli azalmalar söz konusudur. Bu çalışmalar sonucunda ilçe sayısında % 45, ilçe sistemi dışındaki belediye sayısında % 34, ilçe sistemi içindeki belediye sayısında ise % 65 oranında bir azalma sağlanmıştır. Bu arada Danimarka , İsveç, Kanada, Almanya, Fillandiya, Japonya, Hollanda ve ABD gibi ülkelerde, yerel yönetimlerin Kamu Harcamalarına Katılım oranı da reformlar paralelinde artmıştır. Söz konusu ülkelerde bu oran GSMH’nın %14’ü ile %30 u arasındadır. Bu oran Türkiye’de %6 civarındadır.

TÜRKİYE’DE MEVCUT BÜYÜKŞEHİR UYGULAMASI BÜYÜKŞEHİR BELEDİYE SİSTEMİNİN DÖNÜŞÜM SÜRECİ (1984–2009) BŞB grupları (kuruluş şekline göre) BŞB SİSTEMİNDE ALT KADEMEDE YER ALAN BELEDİYE SAYILARI (İLÇE + ALT KADEME/İLK KADEME) BŞB adı 5216 öncesi 5216 sonrası 5747 sonrası İlçe Alt kad. Toplam İlk kad. İlçe bel. 1.Grup İstanbul 27 32 41 73 39 Ankara 8 15 21 36 16 İzmir 19 38 57 2.Grup Adana 2 3 17 25 5 Bursa 7 18 20 Gaziantep 4 Konya 24 Kayseri 3.Grup Antalya 14 Diyarbakır 6 Erzurum 1 Eskişehir Kocaeli 44 12 Mersin 22 Samsun 4.Grup Adapazarı 9 10 31 88 101 183 384 143

BÜYÜKŞEHİR BELEDİYE SİSTEMİNİN DÖNÜŞÜM SÜRECİ Büyükşehir Belediye sisteminin 6 evresi, tablo 2’de yatay ve dikey eksenlerde gösterilmektedir. Büyükşehir Belediye’lerin ilk dört evresinde niceliksel bir değişim ön planda iken, son iki evrede Büyükşehir Belediye’ler niteliksel bir değişim geçirmişlerdir Diğer bir ifadeyle 2004 sonrasında Büyükşehir Belediye’lerin sayısında bir artış olmamış, ancak Büyükşehir Belediye sisteminin içyapısında önemli değişimler gerçekleşmiştir. 2008 yılında 5747 sayılı yasa ile 239 ilk kademe belediyesi ilçe belediyeleriyle birleştirilmiş, 9 tanesi Büyükşehir Belediye sınırları ve dolayısıyla Büyükşehir Belediye sistemi dışına çıkarılmıştır. Geri kalan 35 ilk kademe belediyesi ise ilçe belediyesine dönüştürülmüş ve yine bazı büyük ilçeler bölünerek 9 yeni ilçe daha oluşturularak alt kademe belediyelerinin sayısını 384 den 143’e düşürmüştür.

TÜR VE NÜFUSA GÖRE BELEDİYELERİN DAĞILIMI 2011 ADNKS- NÜFUS SAYIMINA GÖRE TÜRLERİNE VE NÜFUSLARINA GÖRE BELEDİYELERİN DAĞILIMI Belediye Nüfusları BÜYÜKŞEHİR İL MERKEZİ BÜYÜKŞEHİR İLÇE İLÇE MERKEZİ BELDE Toplam Sayı % 0-1.999 68 9% 1010 51% 1078 37% 2.000-4.999 202 27% 776 39% 978 33% 5.000-9.999 6 4% 175 23% 142 7% 323 11% 10.000-24.999 1 2% 9 6% 44 229 8% 25.000-49.999 7 19 13% 63 3 0% 92 3% 50.000-99.999 18 28% 15 10% 50 2 85 100.000-249.999 29 45% 32 22% 16 77 250.000-499.999 8 12% 31% 53 500.000-999.999 38% 26 1% 1.000.000 ve üstü 56% 100% 65 143 749 1977 2950

TÜR VE NÜFUSA GÖRE BELEDİYELERİN DAĞILIMI Türkiye’de ise küçük ölçekli yerleşim birimlerinde ayrı bir yerel yönetim birimi olan köy yönetimi bulunmasına rağmen, tablo 3.’deki verilerden de görüleceği üzere belediyelerin %37’si 2000, %33’ü 2000-5000 olmak üzere toplamda % 70’ i 5000 nüfusun altındadır.

BÜYÜKŞEHİR UYGULAMASINDA NEDEN SONUÇ İLİŞKİSİ Politikalarda sistem yaklaşımı Etkin planlama ve koordinasyon Kaynakların etkin kullanımı Gelişmiş teknoloji Hizmetlerde gelişmiş/ yaygın norm ve standart Nitelikli teknik personel Adil kaynak dağılımı İl çapında uyumlu imar uygulaması Bütün vatandaşları ilgilendiren hizmetlerin merkezi yönetim tarafından yapılması Bölgesel hizmetlerin yerel yönetim tarafından yapılması Yönetimler arası optimal görev ve yetki paylaşımı: Ekonomik etkinlik Mali adalet Siyasi sorumluluk İdari etkinlik Optimal hizmet alanı ve ölçek ekonomisi Büyükşehir (Bütünşehir) uygulaması KİMLİKLİ VİZYONER /MARKA ŞEHİRLER YAŞAM KALİTESİ YÜKSEK ŞEHİRLER GELİŞMİŞ MÜREFFEH TOPLUM NEDENLER NASIL (ilke ve unsur) YÖNTEM SONUÇ

YENİ YASA SONRASI YAPILMASI GEREKENLER Yeni yasa; Şehirlerimizin “Optimal Hizmet Alanı” ve “Marka Şehir” olmasını sağlayacak; hem ülke kalkınmasına hemde yerel hizmetlerin daha kaliteli, adil, katılımcı ve etkinliğini sağlamaya yönelik önemli bir adımdır. Ancak bundan sonrası için; Yerel Yönetim Birimlerinin idari, mali, teknik ve hukuki süreçlerini geliştirecek, destekleyecek; Yenilik Kabiliyeti gibi Belediyelerin/Yerel Yönetim Birimlerinin yönetim ve organizasyon kapasite ve kabiliyetlerini geliştirici/kurumsallaşmayı sağlayıcı düzenlemeler yapılmalıdır:

Belediyeler genel olarak şu dört hususta hep açık vermektedir: Yerel Yönetimler Güven Açığı Performans Açığı Bütçe Açığı Strateji Açığı

YENİ YASANIN UYGULANMASINDA ÖNLEM VE ÖNERİLER BAŞARILI BÜYÜKŞEHİR UYGULAMASI Personel ölçek sorunu giderilmeli Hizmet önceliklerinde ölçek sorunu giderilmeli Plan bütünlüğü sağlanmalı Profesyonel yönetim ve kurumsallaşma sağlanmalı Değer katan Marka projeler yapılmalı Kronikleşen bütçe açığı önlenmeli 2023 vizyonu çerçevesinde şehir vizyonu geliştirmeli Kırsal-ketsel hizmet kalitsinde standart birliği sağlanmalı Proje doğruluğu ve kaynak kullanımı denetlenmeli

PESONEL ÇÖZÜMÜ İÇİN SEYHAN ÖRNEĞİ

Seyhan Belediye Başkanı Teşekkürler Prof.Dr.Azim ÖZTÜRK Seyhan Belediye Başkanı www.seyhan.bel.tr www.azimozturk.com azimozturk@seyhan.bel.tr akmasa@seyhan.bel.tr  0 (322) 432 74 74  0800 521 10 21 (ücretsiz)