Artropodların Yapıları ve Genel Özellikleri Dr. Erdal Polat

GENEL ENTOMOLOJİ

Entomoloji Entomon = böcek Logos = bilim Entomoloji artropodların yapısını, gelişmesini, yaşayışını ve ekolojik özelliklerini inceleyen bilim dalıdır Entomoloji zoolojinin bir dalıdır

Arthropodlar Bugün yeryüzünde yaşayan canlıların % 70-80’ini oluştururlar Günümüzden 400 milyon yıl önce yaşayan böcekler, bilinen 1 milyonun üzerinde türe sahiptir En azından 10 milyon türünün olduğu tahmin edilmektedir

Arthropodlar Böceklerin toplam sayısının 1 trilyon, ağırlığının ise 2.7 milyar ton olduğu olduğu düşünülmektedir Yanı yer yüzündeki her insana karşı 170 milyon böcek vardır Bir çekirge sürüsü 2 milyar bireyden oluşur Arthropodların sadece küçük bir bölümü tıbbi ve veterinerlik açısından önemlidir

Arthropodlar İnsan paraziti olan böcekler ve akarlar Sokarak Kan emerek Dokulara yerleşerek, dokuyla beslenerek Alerjik reaksiyonlar oluşturarak Bazı hastalıkları bulaştırarak İnsanların depoladığı ürünleri yiyerek ve bozarak insanlara zara vermektedirler

Arthropodlar İki yandan simetrili Sölomlu Çift çift bacakları Antenli (duyargalı) Ağız parçaları Omurgasız hayvanlar olup kendilerine özgü bir dış iskeletleri vardır Erkek ve dişileri çoğunlukla dış morfolojileri ile birbirlerinden ayrılırlar

Arthropodlar Dış iskelet kutikula olup hayvanın biçimini oluşturur Vücuttu bir zırh gibi sarar Kutikula bu omurgasız canlıların varlıklarını milyonlarca yıl sürdürmesinin yardımcı olmuştur Canlıyı dış etkilere kaşı korur Vücut sıvısının buharlaşmasını önler

Arthropodlar Kutikula vücut zarının altındaki birtakım bezlerin salgıladıkları kitin ve karbonhidratlardan oluşmuştur Kutikula iskelet görevinin görür İskelet levhalar halinde olup bunlara sklerit (halka) denir Skleritin dorsalde kalan kısmına tergum, ventralde kalan kısmına sternum adı verilir

Arthropodlar Tergum ve sternumu bir birine bağlayan kısma pleron adı verilir Eklem yerlerinde kitin tabakası incelenerek zar şeklini almıştır, bu özellikleri sayesinde arthropdlar kolaylıkla hareket edebilirler Sclerit denen kabuğun iç kısmına arthropdların kasları yapışır

Arthropodlar Sert kitin tabakası arthropodların büyümesini önlediğinden arthropodlar gömlek değiştirirler Arthropodların vücutları Baş Göğüs Karın olarak ayrılır

Arthropodlar Bazılarında Baş ve göğüs birleşerek tek bir parça halini almıştır (prosoma veya cephalothorax) Karına opisthosoma adı verilir Bazılarında ise Baş ve göğüs ve karın birleşerek tek bir parça halini almıştır

Arthropodlar Arthropodların Ön (kitin, ağız boşluğu, kaslı yutak, yemek borusu ve ön mide) Orta (mide olup kitinsizdir) Arka (kitinlidir) Olmak üzere üç kısımdan yapılmış tam bir sindirim borusu vardır

Arthropodlar Solunum sitemi Suda yaşayanlarda solungaç Karada yaşayanlarda trakea Solunum sisteminin dışarıya açıldığı deliğe solunum deliği veya stigmat denir Sinir sistemi oldukça iyi gelişmiştir Arthropodların bir çoğunda ışığa hassas göz lekeleri veya sade gözler (Ocellus) veya bileşik gözler (Omatidia) vardır

Arthropodlar Kasları birçok türde ve özellikle hareket organlarında çizgilidir Erkek ve dişiler çok kez dış morfolojileri ile bir birlerinden ayrılırlar Kabuklu arthropodlar suda yaşarlar

Tıbbi Önemi Olan Arthropodlar Arılar Bed bugs Caterpillars Fleas Flies - Biting Flies - Biting Midges (Sand Flies)

Class Insecta (Böcekler) Vücuttları Baş (caput) Göğüs (thoraks) Karın (abdomen) olmak üzere üç parçadan oluşmuştur Üç çift bacakları var Bazılarında 1 veya 2 çift kanat var Bazıları kanatsızdır

Class Arachnida 4 çift ayaklı eklembacaklılar Subclass - I Acarina (akarlar) Vücutlarında; baş, göğüs ve karın tamamen birleşmiş ve Idiosoma adını almıştır Larvalarında üç çift bacak, erişkinlerinde ise dört çift bacak bulunur

Tıbbi Önemi Olan Arthropodlar Kuş akarı Toz akarı Scabies Akrep Örümcekler Kene

Tıbbi Önemi Olan Arthropodlar Sinekler Sirvrisinekler Miyaz sinekleri Vücut bitti Baş bittiLice - Head Kasık bitti

İnsan Paraziti Arthropodlar Sınıf: Insecta (böcekler) Erişkinleri 3 çift bacaklı Bir çift anten Trakealarla solarlar Sınıf: Arachnida (araknidler) Erişkinleri 4 çift bacaklı Antensiz Trakealarla solarlar Şeliserli

Class Insecta (Böcekler) Gelişmelerine (metamorfoz) göre Holometabola (tam başkalaşım) Yumurta Larva Pupa Erişkin

Class Insecta (Böcekler) Hemimetabola (eksik başkalaşım) Yumurta (Larva) Nimf Erişkin

Vektörlük Sokarak Isırarak Deri ve besinler üzerine taşıdıkları virüsleri, bakterileri, mantarları ve parazitleri bir omurgalıdan diğerine bulaştıran genellikle arthropodlar veya başka omurgasızlardır

Arthropodların vektörlüğü A- Taşıyarak bulaştırma (Mekanik vektörlük) 1- Taşıyıp sokarak bulaştırma (kan emen arthropodlar) 2- Taşıyıp değerek bulaştırma B- Konak olarak bulaştırma (biyolojik vektörlük) 1- Sokucu konak bulaştırması a- Üretici vektörler; parazitler çoğalır, fakat şekil değiştirmezler (pireler ile bulaşan Yersinia pestis)

Arthropodların vektörlüğü b- Geliştirici vektörler; parazitin sayısı artmaz ancak şekli değişir (Sivrisinekler, Wuchereria bancrofti) c- Geliştirip üretici vektörler; parazit hem çoğalır ve hem de şekli değiştirerek gelişir (anfoller; Plasmodium) 2- Yutulan konak bulaştırması; parazitin ara konakla birlikte yutulması (pireler, H. diminuta)