Kamu Borç Stokun Yapısı ve Sorunları R. Hakan ÖZYILDIZ 2013

2 STOK... Stok, hem iç hem de dış borç için, anapara ve anaparadan kaynaklanan kur farkı değerlerini içermektedir. Faiz değerleri stok kapsamında yer almamaktadır.

Türkiye borçlanmaya mahkûm (mu?). Kamu borçları azalsa da diğer kesimlerin borcu artıyor

Oransal olarak gelişmeler

Hanehalkının borç artışına dikkat

Yetersiz tasarruf birikimi nedeniyle büyümek için dış kaynağa ihtiyaç var

Dış borç göstergelerini çok dikkatle izlemek gerek

Kamu borç rakamları kötü değil

Sıkıntı olunca TCMB varlıkları devlete mi, özel sektöre mi yetecek? İşsizlik Sigortasının birikimleri varlık mıdır?

10 BÜTÇE AÇIĞI = BORÇLANMA !? Borç stoku faiz ödemlerindeki artış ve borçlanma gereğinin artmasıyla büyüyor

2001 Krizinden bu yana epeyi yol alındı. Ancak düşüş eğilimi yavaşlamaya başladı. 11www.hozyildiz.com

Dolaylı vergiler harcamalardan alınır. Harcamaların artması için gelirlerin yükselmesi gerekir. Vergi toplamakta zorlanan devlet vergi dışı (özelleştirme, 2B arazi satışı, bedelli askerlik gibi) yöntemlere yönelir. 12www.hozyildiz.com

Gelirler harcama artışına bağımlı iken, harcamalarda esneklik yok. Eknomide sorun olursa gelir azalırken, harcama kısıntısı yapılamıyor. Mecburen borçlanmaya gidiliyor. 13www.hozyildiz.com

Bütçe dışı dengeler etken 14www.hozyildiz.com

Sadece bütçe açığının büyüklüğü borç stokunun artışını açıklamaya yetmez. Bütçe dışı etkenleri de çok dikkatli takip etmek gerekir. 15www.hozyildiz.com

16 Krizde kamu borç stokunun artışı hızlanmış.

ARTIŞ 2013 DE DÖVİZ AĞIRLIKLI. DIŞARIDAN BORÇLANAN KAMU, FED’DEN GELEN DÖVİZ BASKISINI DENGELEMEYE ÇALIŞMIŞ 17www.hozyildiz.com

18 Kur hareketleri, TL bazında dış borçlar gösterimini etkiliyor.

Toplam borcun vadeye kalan ortalama süresi 5,9 yıl.

Nakit – piyasadan yapılan borçlanmanın vadesini uzaması olumlu. Nakit dışı borçlanmanın vadesinin azalmasının nedeni krizde verilen kağıtların vadelerinin dolması.

İç borçlanmada ortalama maliyet önceki yıllara oranla düştü. Ancak düşme eğilimi yavaşlamaya başladı. Nedeni enflasyon ve kurdaki değişmeler.

22 Nominal faizler oldukça düştü… Hazine’nin faiz yükü göreli olarak azaldı.

Negatif reel faizi piyasa nereye kadar taşıyabilir? Önümü<deki dönemde faiz artışı beklemek çok yanlış olmaz.

Önceki yıllarda iç borcun vadesi yükseliyor

2014’te vadenin düşmesinin nedeni yabancıların ilgisinin azalması. Uzun vadeli kaynak onlarda var.

Dış borcun faiz değişikliklerinden etkilenme süreci uzun.

25 ay çok iyi bir süre. Ani faiz değişimlerinde karar alıcılara önlem alma zamanı sağlayabilir.

Dış borçlanmada etkilenme süresi 7 yıla yakın.

Faizlerde değişim olursa borcun ne kadarının etkilendiğine dikkat etmek gerek 29www.hozyildiz.com

30 DİBS piyasasında bankalar ve tüzel kişiler kağıtların çoğunluğunu taşıyorlar. Yurtdışı yerleşiklerin ilgisi getiriye bağlı olarak değişiyor.

Yabancılar Türk kağıtlarına ilgi gösteriyor. Vadeye kadar elde tutarlarsa iyi. İlk kur ve faiz hareketinde satmaya kalkarlarsa piyasada yıkıcı etki yaratabilirler. FED kararı iştahlarını azaltmaya başlamış

32 Kamu Borç Stoku’nun % 70’i TL.

33 Stok’un sadece % 36’sı sabit TL enstrüman. Kur ve faiz değiştikçe stok da etkileniyor.

Döviz ve değişken ağırlıklı stok yapısı kur, faiz, enflasyon ve diğer etkenlere açık bir yapıdır. Stokun kırılganlığı açısından önemlidir.

35 Piyasa oyuncuları, risk algılamaları nedeniyle, dövizle veya değişken faizli enstrümanlarla borçlanmayı tercih ediyorlar. Dövizli kağıtların sabit faizli olması sorun yaratmıyor. Çünkü çok yüksek faiz elde ediyorlar ve sigortalıyorlar (CDS).

Kredi temerrüt swapları (CDS): Yabancı yatırımcılar gelişmekte olan piyasalara yatırım yaparken sigorta yaptırıyorlar.

Yapancı para kaynaklar olmasa kaynaklar yetersiz kalıyor. Bu durumun faizlere etkisi düşünülmeli

38 Kur ile fiyatlar arasındaki ilişki önemini koruyor. “Sonuç olarak, 2001 yılı sonrasında döviz kurundan tüketici enflasyonuna geçişkenlik azalmakla ile birlikte, yeni fiyat endeksi döviz kuruna karşı 1994 temel yıllı endekse kıyasla daha duyarlı bir görünüm ortaya koymaktadır.” TCMB Enflasyon Raporu, 2006-I Shf. 19 Bu durumda; kurda olabilecek bir düzelme hareketi fiyatları ve sonuç olarak da beklentilere bağlı olarak, faizleri etkileyecektir.

39 Kur ve DİBS Faizleri arasındaki korelasyon yüksek 1 Mayıs Aralık 2004 arası dönemde DİBS Faizleri Eurobond Spreadları Döviz Kuru DİBS Faizleri 10,860,85 Eurobond Spreadleri 0,8610,63 Döviz Kuru 0,850,631

40 Gelecekte borçlanmadaki azalma... Yapısal reformlara, özellikle, vergilerde ve sosyal güvenlikte kayıt dışılıkla mücadeleye, Nakit dışı borçlanmada olması gereken azalmaya, Kamu mali disiplinin genel anlamda sağlanmasına, (Bütçe dışı kamunun yüklerinin azalması), Reel faizlerdeki azalmaya, ve, Ekonominin istikrarlı büyümesine, En önemlisi beklentilerin iyi yönetilmesine bağlıdır.

41 Borcun Sürdürülebilirliği

42 Borcun Sürdürülebilirliği Kamu borcunun sürdürülebilirliği, kamu borcunun sabit kalması ve/veya konuyla ilgili standart borç oranlarına bakılarak değerlendirmeler yapılmasının yanında, cari dönemde sürdürülen maliye politikasının borcun sürdürülebilirliğini ve/veya borç stokunun ödenebilirliğini sekteye uğratmadan gelecek dönemlerde de borçlanmanın sürdürülebilmesi olarak tanımlanmaktadır. Borcun sürdürülebilirliğini etkileyen en önemli faktörler, piyasalarda oluşturulacak güven ortamı, borçlanma politikalarına verilecek politik destek ve borçlanma birimlerinin teknik kapasiteleri olarak belirmektedir.

43 Borç stoku neden büyüyor? ANAPARA ÖDEMESİ = 100 TL. FAİZ ÖDEMESİ = 50 TL. TOPLAM ÖDEME = 150 TL. Eğer, anaparanın kur farkı yokken; ÖDEME = 50 TL. İSE STOK SABİT ÖDEME < 50 TL. İSE STOK BÜYÜR ÖDEME > 50 TL. İSESTOK KÜÇÜLÜR. Diğer bir deyimle FAİZ DIŞI FAZLA > FAİZ ÖDEMELERİ olmazsa STOK nominal olarak büyümeye devam edecektir. Eğer, ödeme yapmak için tekrar borçlanılıyorsa o zaman net ödemeye dikkat etmek gerekecektir.

44 Borç stoku nasıl oluşuyor? ( Milyar TL) (Fazla borçlanma kasada, rezerv olarak saklanıyor. Eksik borçlanma durumunda kasadan kullanım yapılıyor) Bütçe Gelirleri 330 Faiz dışı Harcamalar 307 Faiz Dışı Fazla 23 Faiz harcamaları 48 Net İç Borçlanma 18 Net Dış Borçlanma 2

45 Neden Faiz Dışı Fazla? Kamu borç stoku yüksek ülkelerde; Faiz dışı fazla: Risk primini düşürmek. Borcun sürdürülebilirliğini sağlamak, Enflasyonist bekleyişleri ortadan kaldırmak, Uygulanan ekonomi politikasının kredibilite sini arttırmak, İstikrarlı bir büyüme ortamı yaratmak için. Vazgeçilmez bir unsurdur.

Borcun sürdürülebilir olması için; FDF ve büyümenin yüksek, reel faizlerin düşük olması gerekir.

Stok, düzenli vergi gelirlerinden yüksek. Bozulmayı vergi dışı gelirler önlüyor. Satacak kamu malı veya hizmeti kalmayınca ne yapacağız? 47www.hozyildiz.com

Sorun sadece stokta değil, faiz ödemelerine de dikkat edilmeli. Faiz oranları düşmesine rağmen yükü azalmıyor. 48www.hozyildiz.com

Faiz yüküne dikkat. Borç sürüdürülebilirliği göstergelreeinden birisi de faiz ödemelerinin vergi gelirlerine oranıdır. 49www.hozyildiz.com

Büyüme, kur ve faizlerin stoka etkisi ekonomik konjonktüre göre değişiyor